ناترازی انرژی، آفت صنایع

با آغاز فصل سرما، ناترازی گاز، صنایع و تولید را تهدید می‌کند. در حالی که ایران دارنده ۱۸درصد از میادین گازی و دومین دارنده منابع گاز طبیعی جهان است و ۲۲ پالایشگاه با ظرفیت تولید ۸۵۰ میلیون مترمکعب مشغول تولید گاز در کشور هستند، مصرف ۳۰ درصدی نیروگاه‌ها و بیش از ۴۴ درصدی بخش خانگی و تجاری از کل تولید گاز کشور، سهم صنایع از گاز تولیدی را باوجود ظرفیت این بخش برای ایجاد ارزش‌افزوده در اقتصاد محدود کرده است. براساس برآوردها و باتوجه به ناترازی ۲۰۰ میلیون مترمکعبی گاز در زمستان گذشته، انتظار می‌رود این ناترازی، امسال نیز ادامه‌دار باشد و بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب ناترازی گازی به‌ثبت برسد. یکی از دلایل این ناترازی، رشد سرسام‌آور حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعبی بخش خانگی در مصرف گاز است و در حالی که صنایع کشور به گاز به‌صورت انرژی و همچنین خوراک پتروشیمی نیازمند هستند، قطعی گاز بیش از بخش خانگی، صنایع و بنگاه‌ها را با مشکل روبه‌رو کرده است.کارشناسان معتقدند با ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه صرفه‌جویی گاز بخش عمده‌ای از ناترازی گاز کشور حل می‌شود، اما این سرمایه‌گذاری تاکنون محقق نشده است. طی سال‌های گذشته به‌دلیل اینکه فازهای پارس‌جنوبی در حال تکمیل بودند، شاهد رشد ۵ درصدی تولید گاز به‌صورت سالانه بودیم، اما اکنون با افت فشار گاز در پارس‌جنوبی، تولید گاز نیز کاهش یافته است و صنایع در خطر هستند. به‌نظر می‌رسد باتوجه به ارزش‌افزوده تولیدی صنایع مصرف‌کننده گاز، دولت باید در سیاست‌های خود مبنی بر قطع گاز صنایع به‌جای گاز بخش خانگی، تجدیدنظر کند. صمت در این گزارش خسارت سنگین ناترازی صنایع را موردبررسی قرار داده است.

تنوع در سبد انرژی، برگ برنده صنایع پتروشیمی

بنا بر اظهار فعالان پتروشیمی، عدم‌النفع واحدهای تولیدی به‌دلیل قطع گاز ۷ میلیارد دلار و در عمل این فرآیند باعث شده است تا درآمد ارزی کشور نیز به‌همین‌میزان کاهش پیدا کند. این میزان خسارت، غیر از ضرر صنایع فولادی و سیمانی است. در سال گذشته و بنا بر اعلام وزارت نیرو به‌دلیل ناترازی گاز، این وزارتخانه برای تامین برق کشور مجبور به مصرف سوخت مایع بوده و مصرف این سوخت بنا بر آمار این وزارتخانه، علاوه بر تبعات زیست‌محیطی و آلایندگی، نزدیک به ۱۰میلیارد دلار هزینه در برداشته است.

با تشدید مصرف گاز خانگی و همچنین افزایش مصارف نیروگاه‌ها در فصل زمستان، بزرگ‌ترین صنعت حاضر در بورس که جزو ارزآورترین صنایع کشور نیز محسوب می‌شود، با اعمال محدودیت گازرسانی مواجه خواهد بود و بر این اساس، کاهش تولید یکی از چالش‌هایی است که گریبانگیر این صنعت می‌شود، ضمن آنکه وقتی تولید متوقف می‌شود، صادرات هم کاهش می‌یابد و در نهایت، بر عملکرد مالی این شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد.به‌دلیل فقدان سرمایه‌گذاری، امسال ناترازی گاز بسیار جدی‌تر از گذشته شده است. برآوردها نشان می‌دهد که بیش از ۲۰۰میلیون مترمکعب ناترازی گاز به‌صورت روزانه در ایام سرد سال خواهیم داشت. ناکارآمدی مدیریتی و فقدان اهتمام جدی به مباحث بهینه‌سازی مصرف انرژی و عدم‌بهینه‌سازی، از جمله دلایل تشدید ناترازی انرژی در کشور باوجود دارا بودن منابع عظیم برای تولید برق و گاز است.

عوامل کاهش تولید در صنایع پتروشیمی

نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی به صمت گفت: اگرچه تاکنون گزارشی از مشکلات جدی در تامین گاز برای بخش خانگی ارائه نشده است، اما حداقل بخش صنعت و صنایع پتروشیمی کشور در طول زمستان سرد با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند. میزان کاهش تولید در صنایع پتروشیمی به‌طورکامل به‌شدت سرما و تعداد روزهای قطعی گاز در این صنایع وابسته است، زیرا در شرایط کمبود گاز، ناگزیر به صنایع فولاد و پتروشیمی مراجعه و تامین گاز آنها قطع می‌شود.

وی افزود: باتوجه به حجم بالای ذخایر گازی کشور و ذخایر گازی کنونی که کشور در اختیار دارد، قادر هستیم که به‌اندازه روسیه، گاز تولید کنیم. در واقع، تولید ما نسبت به مصرف و جمعیتی که داریم، بیشتر از بسیاری کشورها است؛ اما مسئله اصلی مربوط به منابع است و ما باید این ذخایر را به‌صورت عملی بهره‌برداری کنیم.

فشار سنگین بر شبکه انتقال گاز

قربان در ادامه بیان کرد: برای توسعه منابع گازی عظیم، به سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از تکنولوژی مناسب نیاز است. نرخ گاز همواره بسیار پایین بوده و این امر باعث شده استع که مردم به میزان مصرف خود توجه زیادی نکنند. البته این مسئله، تبعات دیگری نیز داشته است که مهم‌ترین آنها، فشار شدید بر شبکه انتقال گاز و اختلال در صادرات گاز کشور بوده و این موضوع بر صنایع مهمی مانند صنایع پتروشیمی تاثیر گذاشته است.

نرسی قربان با تاکید بر سابقه علاقه‌مندی بازیگران بین‌المللی برای توسعه بخش گاز ایران و مشارکت در این صنعت به صمت گفت: مشکل فشار شدید بر شبکه انتقال گاز کشور یک مشکل بسیار جدی است، چراکه از یک‌سو روی شبکه صادرات گاز کشور فشار زیادی ایجاد می‌کند و از سوی دیگر، بسیاری از مردم در مناطق مختلف کشور، به‌ویژه در شمال ایران، با قطعی گاز مواجه می‌شوند. یک مسئله بسیار مهم دیگر، موضوع عرضه است که به‌دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی مختلف، به منابع عظیمی از سرمایه برای سرمایه‌گذاری در توسعه صنعت گاز، زیرساخت‌ها و تکنولوژی مرتبط با آن دسترسی ندارد.در دهه ۷۰ و اواسط دهه ۸۰، بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهان از جمله شل، پتروناس و...، تلاش کردند تا در بخش گازی ایران سرمایه‌گذاری کنند، اما به دلایلی از جمله تحریم‌ها و مسائل سیاسی، این امر تحقق نیافت. با رفتن این شرکت‌ها، جایگزینی مناسب برای سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز ایران نیز فراهم نشد.

تاثیر قطعی گاز بر صنایع پایین‌دستی

قربان تصریح کرد:  نداشتن توجه کافی به مسئله بازسازی وضعیت شبکه انتقال گاز در ایران و عدم‌سرمایه‌گذاری مناسب برای توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی، باعث از دست رفتن بخشی از زیرساخت‌ها شده است. این موضوع از جمله مواردی است که کارشناسان بارها درباره آن هشدار داده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد برای مسئولان کشور، بحران جدی تنها زمانی مشهود می‌شود که آن را تجربه کنند.

قربان در پایان گفت: قطعی گاز نه‌تنها برای صنایع پتروشیمی چالش‌هایی ایجاد می‌کند، بلکه تاثیر منفی آن بر صنایع پایین‌دستی وابسته به گاز نیز قابل‌توجه است، به‌طوری‌که اگر مصرف کنترل نشود، حتی با کاهش گازرسانی به نیروگاه‌ها مواجه خواهیم شد. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش تولید برق در نیروگاه‌ها شود و به این ترتیب، بار دیگر قطعی‌های برقی که تازه در صنایع سیمان و فولاد مدتی پیش رخ داده بودند، تکرار شود.

قطع برق منجر به کاهش تولید صنایع می‌شود

منصور گیلانی، کارشناس انرژی به صمت گفت: کاهش تامین منابع نفتی و گازی می‌تواند تولید در صنایع پتروشیمی را محدود کند. این موضوع ممکن است به‌دلیل کاهش تولید داخلی یا مشکلات در واردات منابع اولیه باشد. برای فعالیت بهینه صنایع پتروشیمی، نیاز به تامین انرژی پایدار و مطمئن است. قطعی یا کاهش تامین گاز طبیعی، برق و سوخت‌های موردنیاز می‌تواند باعث کاهش تولید در این صنعت شود. تغییرات ناپیوسته در قیمت‌های نفت و گاز و سایر مواد اولیه نیز به صنایع پتروشیمی آسیب می‌زند.

وی در ادامه افزود: میزان خسارت ناشی از ناترازی و ناهماهنگی در تامین برق به‌طورقابل‌توجهی قابل‌ارزیابی است. به‌عنوان‌مثال، قطعی برق غیرمنتظره می‌تواند منجر به کاهش تولید یک شرکت فولادی که تامین‌کننده مواد اولیه برای بسیاری از صنایع پایین‌دستی است، شود. آمارهای منتشرشده توسط انجمن فولاد و پتروشیمی و دیگر صنایع نشان می‌دهد که به‌علت ناترازی سبد انرژی، بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی کشور، (کمابیش به ارزش ۳۶۰ میلیارد دلار) از دست رفته است.

تاثیر ناترازی گاز بر تولیدات پتروشیمی

این کارشناس خاطرنشان کرد: در فصل تابستان، خسارت ناشی از ناترازی برق به بیش از ۵ میلیارد دلار می‌رسد. در عین حال، در فصل زمستان، همزمان با ناهماهنگی در تامین گاز روبه‌رو هستیم که این موضوع به‌معنای افزایش خسارت به صنایع است. به‌عنوان‌مثال، اگر تامین منابع گازی به پتروشیمی‌ها که بخش اصلی درآمدزایی کشور هستند، کافی نباشد، خسارت قابل‌توجهی در صنایع پتروشیمی خواهیم داشت. صنعت پتروشیمی گسترده‌ترین تامین‌کننده مواد اولیه برای تولید محصولات شیمیایی است.

گیلانی تصریح کرد: کمبود گاز به‌معنای کاهش سوخت لازم برای فرآیندهای شیمیایی است که این موضوع می‌تواند منجر به کاهش تولید محصولات پتروشیمی و در نتیجه، کاهش درآمد و سودآوری شرکت‌ها شود؛ در صورتی که تامین گاز با مشکل همراه باشد، شرکت‌های پتروشیمی ممکن است به‌منظور تامین گاز از منابع جایگزین با هزینه‌های بالاتر استفاده کنند.

وی در پایان گفت: تنوع در سبد انرژی می‌تواند کمک کند تا صنعت پتروشیمی در مواجهه با ناترازی گاز، از منابع جایگزین استفاده کند. با افزایش تنوع در منابع تامین انرژی، صنعت پتروشیمی می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در کاهش وابستگی به یک منبع خاص داشته باشد.

سخن پایانی

صنعت پتروشیمی در چند دهه گذشته توسعه همه‌جانبه‌ای داشته است؛ توسعه و تحولاتی که با دیدگاه‌ها و مدیریت‌های متفاوت، سبب اشتباه‌هایی شده که عوارضش تاکنون در این صنعت باقی مانده است. صنعت پتروشیمی همیشه با این پرسش‌ها روبه‌رو بوده که آیا احداث این تعداد مجتمع پتروشیمی دور از محدوده‌های عملیاتی و صنعتی و پراکنده در شهرهای مختلف، اقدامی کارشناسی بوده است؟ از مهم‌ترین چالش‌ها و نگرانی‌ها درباره صنعت پتروشیمی، موضوع تامین خوراک و انرژی است، در حالی که بخش قابل‌توجهی از صنعت پتروشیمی باوجود دسترسی به منابع عظیم گازی در پارس‌جنوبی و تامین سوخت گاز و مشتقات آن، فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.

گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان و میعانات گازی از جمله خوراک‌های اصلی برای مجتمع‌های پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیه‌های اقتصادی هرکدام از این سوخت‌ها انتخاب می‌شوند. سهم گاز طبیعی در میان مجموعه خوراک‌های پتروشیمی‌ها قابل‌توجه است، اما در مقابل گاز مصرفی در بخش صنعتی و خانگی رقم قابل‌توجهی به‌شمار نمی‌آید. طبق اعلام و ارقام اعلام‌شده کارشناسان بین‌المللی، صنعت پتروشیمی در جهان به‌طورمیانگین حدود ۱۵درصد از منابع نفت و گاز خود را به‌عنوان خوراک وارد زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر در مجتمع‌های پتروشیمی می‌کند. پیش‌بینی آینده این صنعت هم نشان می‌دهد که این رقم به بیش از ۲۰ درصد هم خواهد رسید. با این حساب، سهم حدود ۵ درصدی گاز طبیعی و مشتقات آن در خوراک پتروشیمی‌های ایران رقم چندان زیادی نیست. از این‌رو ضرورت دارد هرچه سریع‌تر فکری به حال کمبود انرژی و قطعی احتمالی گاز این صنایع شود.