رشد ناچیز تحقیق و توسعه در دهه ۹۰

کارگاه دارای فعالیت تحقیق و توسعه، کارگاهی است که در آن تحقیق و توسعه انجام می‌شود؛ اعم از اینکه فعالیت اصلی کارگاه، تحقیق و توسعه باشد مانند مراکز تحقیقاتی یا فعالیت فرعی کارگاه موردنظر تحقیق و توسعه باشد، مانند کارگاه‌های صنعتی و دانشگاه‌ها که فعالیت اصلی آنها تولید کالا و ارائه خدمات آموزشی است.به‌گزارش صمت، تحقیق و پژوهش از عوامل ضروری و انکارناپذیر رشد و توسعه و پیشرفت اقتصادی است. توجه به تحقیقات در زمینه‌های مختلف در میان جوامع چنان گسترش یافته است که کشورها در پی افزایش سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه از تولید ناخالص ملی در راستای توسعه اقتصادی خود هستند. سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان نیز برای تدوین برنامه‌های توسعه‌ای، نیازمند آمارهای حوزه علم، فناوری و نوآوری هستند. آمارهای تحقیق و توسعه به‌عنوان بخش مهمی از آمارهای این حوزه از یک‌سو، از نیازهای نهادهای سیاست‌‎گذاری و از سوی دیگر، نیاز پژوهشگران دانشگاهی و سازمان‌های بین‌المللی است.مرکز آمار ایران در راستای پاسخ به این نیازها، آمارگیری از فعالیت‌های تحقیق و توسعه را از سال ۱۳۷۶ به‌صورت هر 2 سال یک‌بار ( جز سال‌های ۱۳۸۲، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۳ که متوالی بوده) اجرا کرده است.

در طرح آمارگیری از فعالیت‌های تحقیق و توسعه که در سال ۱۴۰۱ اجرا شد، به مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و کارگاه‌های صنعتی ۵۰ کارکن و بیشتر و معادن دارای واحد یا بخش تحقیق و توسعه و شرکت‌های دانش‌بنیان مراجعه و اطلاعات مربوط به سال ۱۴۰۰ این واحدها جمع‌آوری شد.مرکز آمار ایران لازم می‌داند از معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان‌ها، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، نهادها، مراکز تحقیقاتی، مؤسسات آموزش عالی، کارگاه‌های صنعتی، شرکت‌های دانش‌بنیان و عوامل اجرایی که همکاری در اجرای این طرح داشته‌اند، قدردانی کند.

زنان در جایگاه فرودست تحقیق و توسعه

نتایج بررسی‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که نتایج آمارگیری از فعالیت‌های تحقیق و توسعه در سال ۱۴۰۰، معادل ۲۸۳ هزار و ۱۳۹ محقق در کشور مشغول به فعالیت تحقیق و توسعه بودند که ۷۰ درصد آنها را مردان و ۳۰ درصدشان را زنان تشکیل می‌دادند.نتایج بررسی یک دهه از وضعیت پژوهشگران نشان می‌دهد که تعداد پژوهشگران مرد از ۱۰۲ هزار و ۷۲ نفر در سال ۹۱ به ۱۹۷هزار و ۷۲۴ نفر در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است.همچنین تعداد پژوهشگران زن در سال ۹۱ حدود ۳۵ هزار و ۲۴۰ نفر بوده که در سال ۱۴۰۰ به ۸۵ هزار و ۴۱۵ محقق افزایش یافته که سبب افزونی سهم پژوهشگران زن از ۲۶ درصد سال ۰۱ به ۳۰ درصد در سال ۱۴۰۰ شده است.نتایج نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰ از ۲۸۳ هزار و ۱۳۹ محقق که مشغول به فعالیت تحقیق و توسعه بوده‌اند، ‍۱۹۷ هزار و ۱۹ نفر محقق به‌شکل تمام‌وقت فعالیت تحقیق و توسعه انجام داده‌اند.توزیع پژوهشگران معادل تمام‌وقت کارگاه‌های دارای فعالیت تحقیق و توسعه برحسب مدرک تحصیلی، نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰ از ۱۹۷ هزار و ۱۹ نفر محقق معادل تمام‌وقت، ۱۰۷ هزار و ۹۹۰ نفر (معادل ۵۴.۸ درصد) دارای مدرک دکترای تخصصی، ۵۱ هزار و ۵۷۹ نفر دارای مدرک کارشناسی ارشد و ۳۰ هزار و ۱۶۷ نفر هم دارای مدرک کارشناسی بوده‌اند.سری زمانی پژوهشگران (معادل تمام‌وقت) کارگاه‌های دارای فعالیت تحقیق و توسعه در سال‌های ۹۱‍ تا ۱۴۰۰ برحسب جنس، بیانگر آن است که مردان محقق (معادل تمام‌وقت) با دارا بودن سهمی بیش از ۷۰ درصد، اکثریت پژوهشگران کشور را از آن خود کرده‌اند. تعداد زنان محقق معادل تمام‌وقت در سال ۱۴۰۰ با افزایش نسبت به سال ۹۱، به ۵۸ هزار و ۱۲ نفر رسیده که بیانگر آن است که سهم زنان از ۲۵ درصد به ۲۹ درصد افزایش یافته است.بررسی‌های دیگر نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۸۵هزار و ۵۶۵ پروژه تحقیقاتی در کارگاه‌های تحقیقاتی ایران انجام شده که از نظر نوع پروژه، پروژه کاربردی با ۵۶.۱ درصد بیشترین سهم را در میان سایر پروژه‌های انجام‌شده به خود اختصاص داده است.

همچنین، سری زمانی پروژه‌های تحقیق و توسعه در سال‌های ۱۳۹۱ تا 1400نشان می‌دهد که تعداد پروژه‌های تحقیق و توسعه از ۸۳ هزار و ۸۲۷ مورد در سال ۹۱ به ۱۸۵ هزار و ۵۶۵ پروژه در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است. در سال‌های ۹۱ تا ۱۴۰۰ پروژه‌های کاربردی با دارا بودن سهمی بالای ۵۵ درصد، بیشترین سهم پروژه‌های تحقیق و توسعه را به خود اختصاص داده‌اند.همچنین براساس نتایج طرح آمارگیری از فعالیت‌های تحقیق و توسعه در امسال، هزینه‌های تحقیق و توسعه در کشور، مبلغ ۴۸میلیون و۵۲۱هزار و۴۱۷ تومان بوده که مزد و حقوق پرداختی به پژوهشگران ۵۰.۳ درصد از کل هزینه‌ها را شامل شده است. هزینه‌های سرمایه‌ای نیز سهم ۱۸.۲ درصدی داشته و در جایگاه دوم قرار گرفته‌اند.