صفر تا صد تغذیه دانش آموزان دیابتی / علائم هیپوگلیسیمی و هایپرگلایسمی بشناسید

همه والدین می‌دانند که تغذیه کودکان بسیار حیاتی و قابل اهمیت است  همچنین بیشتر از هر مورد دیگر والدینی که فرزند دیابتی دارند این نکته را بهتر لمس کرده و دغدغه‌مند‌تر خواهند بود یکی از اصلی‌ترین سوالات والدین کودکان دیابتی، شیوه و نوع تغذیه کودک‌شان است تا با برنامه‌ریزی مناسب بتوانند کمترین میزان انسولین را به کودکان تزریق کنند. پس باید بدانید که رژیم غذایی مناسب و منظم در کنار تزریق انسولین برای کنترل بیماری‌ کودک دیابتی اهمیت زیادی دارد تا مانع افت قند خون او شود.

صبحانه از وعده‌های مهم محسوب می‌شود و بهتر است کودکان دیابتی از خوردن مواد چرب و شیرین مانند عسل، مربا، خامه و کره بپرهیزند ولی توصیه می‌شود از پنیر کم‌چرب استفاده کنند و نان نیز سبوس‌دار باشد. کالری در کودکان دیابتی باید به میزان کودکان معمولی محاسبه شود اما بجای ۳ وعده غذا باید کالری را به ۶ وعده تقسیم کرد یعنی ۳ وعده غذای اصلی و ۳ میان وعده.

برای شیرین کردن چای نیز باید از مواد شیرین کننده غیرقندی موجود در بازار استفاده کرد چرا که قندهای ساده چون قند و شکر را حذف می‌کنیم و حتی این دسته از کودکان نباید از موادی که قند و شکر در آن به کار رفته است استفاده کنند مثل آبمیوه‌های صنعتی و نوشابه‌های گازدار.

تعداد میوه‌های مجاز را ۳ واحد میوه در طول روز عنوان کرد و افزود: هلو، گلابی، سیب، پرتقال، نارنگی و لیمو شیرین از جمله میوه‌هایی است که منعی ندارد اما باید در طول روز به فواصل و به مقدار ۳ واحد مصرف شود.

بهتر است کودکان دیابتی چیپس و پفک مصرف نکنند اما در صورتی که کودک اصرار برای خوردن آنها داشت باید مصرف چیپس و پفک در یک وعده ۱۰ عدد بیشتر نشود چرا که این مواد به یکباره قند را بالا می‌برند.

والدین توجه داشته باشند که حتماً به اولیای مدرسه و مخصوصاً معلم ورزش دیابت کودک گفته شود. در زمان ورزش بهتر است قند کودک چک شود و روزهای ورزش به اطلاع پزشک مربوطه برسد تا بر حسب نیاز، مقدار انسولین کم شود تا کودک دچار افت قند در زمان ورزش یا بعد از آن نشود. بهتر است فعالیت ورزشی مداوم بیش از یک ساعت طول نکشد. کودک هر ساعت باید تغذیه شود. رژیم غذایی کودک باید آزاد باشد ولی این به آن معنی نیست که هر چقدر دلش خواست، مواد قندی مصرف کند. بهتر است مواد قندی ماده‌ای (به جز میوه‌ها که حاوی املاح و ویتامین هستند) از برنامه غذایی کودک حذف شوند و میوه‌های خیلی شیرین نیز به ندرت استفاده شود.

ازآنجاکه توصیه‌های لازم برای تغذیه کودکان دیابتی بر اساس روند سالم خوری است، برای کل خانواده مناسب است؛ بنابراین مهم است که کل خانواده در ایجاد تغییرات مناسب بر اساس اصول تغذیه کودکان دیابتی مشارکت داشته باشند. برنامه غذایی کودک باید منعطف و واقع‌بینانه باشد و درعین‌حال سبک زندگی، علاقه و ناپسندی کودک را در نظر بگیرد.

فرزند شما بیشتر زمان خود را در مدرسه می‌گذراند، مسئول بهداشت مدرسه، در حقیقت یکی از اعضای تیم درمانی او به حساب خواهد آمد. در نتیجه با مربی بهداشت همکاری کامل داشته باشید و اطلاعات کافی در مورد دیابت و اصول کنترل قند خون را در اختیار او قرار دهید. در صورتی که مدرسه مربی بهداشت ندارد، سعی کنید این همکاری را با ناظم یا آموزگار مدرسه داشته باشید. در ادامه به چند نکته اشاره شده است:

۱- ​فرد مبتلا به دیابت باید بداند که جهت کنترل مناسب قند خون، گاهی نیاز به اندازه‌گیری قند خون و تزریق انسولین در مدرسه دارد و آنچه مهم است سلامتی اوست.

۲- بعضی از بچه‌ها ممکن است به یک مکان خصوصی و خلوت برای تزریق نیاز داشته باشند و بعضی در مکان‌های عمومی به‌راحتی این کار را انجام می‌دهند و هر دو موقعیت باید برای آن‌ها فراهم باشد.

۳- کودکان در سنین پایین‌تر، افراد تازه تشخیص یا کودکانی که در یادگیری مشکل دارند احتمالاً برای تزریق احتیاج به کمک دارند. درنتیجه والدین و مراقبین کودک باید طریقه تزریق انسولین و نحوه اندازه‌گیری قند خون و تجهیزات لازم برای آن و طریقه نگهداری را به کادر مدرسه آموزش دهند.

۴- مدرسه، والدین و گروه پزشکی باید برای برآورده کردن نیازهای فرد مبتلا به دیابت با هم کار کنند.

۵- همه کارکنان مدرسه باید برخورد با موارد اورژانس مثل افت قند خون را بدانند و حداقل دو نفر باید آموزش لازم در مورد مراقبت از فرد مبتلا به دیابت را داشته باشند تا در زمان غیبت، فرد دیگر در مدرسه حضور داشته باشد.

۶- هیچ کودک مبتلا به دیابت نباید از فعالیت‌های روزانه مدرسه نظیر ورزش و برنامه‌های خارج از مدرسه همانند اردو به ‌صرف دیابتی بودن، منع شود؛ مگر اینکه قند وی کنترل نباشد.

۷- به والدین نباید اجازه داده شود که برای تست قند خون و تزریق انسولین به مدرسه بیایند.

۸- کودک مبتلا به دیابت در مدرسه باید یک برنامه مخصوص به خود داشته باشد که مشخص شود چه زمان تزریق انسولین و تست قند خون انجام شود و کودک بداند در صورت نیاز از چه کسی کمک بخواهد. والدین یک کپی از برنامه کنترل دیابت فرزندشان را به مدرسه بیاورند تا کارکنان بدانند با مشکلات احتمالی چگونه برخورد کنند.

۹-گاهی لازم است به‌خصوص در نوجوانان مبتلا به دیابت که به اقتضای سنشان و سرکشی‌هایی که در این سن دارند، نه تنها در مدرسه بلکه در خانه هم از کنترل مناسب قند خون خودداری می‌کنند که مشاوره با روانشناس در این زمینه صورت گیرد.

نوسان قند خون در مدرسه وتوصیه به معلمان

یکی از مسائلی که باید کادر مدرسه به ویژه آموزگاران و کارشناسان بهداشت از آن آگاهی داشته باشند، علایم و درمان افت قند و قند خون بالا است.

هیپوگلیسمی یا قند خون پایین

افت قند مشکلات جدی افراد مبتلا به دیابت به شمار می‌آید و نیازمند درمان فوری است. در این حالت قند خون دانش‌آموز به ۷۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا پایین‌تر می‌رسد.

علائم افت قند خون شامل رنگ پریدگی، تعریق بیش از حد، تغییر رفتار، عدم توانایی در تمرکز، اختلال در تکلم، خواب آلودگی و لرزش دست است.

با مشاهده این علایم ابتدا قند خون فرد را اندازه گیری نمایید و  پس از اطمینان از افت قند، یکی از این نوشیدنی‌های زیر را فراهم نمایید: ۴ حبه قند یا یک قاشق غذاخوری شکر حل شده در نصف لیوان آب، نصف لیوان آب میوه صنعتی (حاوی شکر)

حتماً از دانش‌آموز بخواهید ۱۵ دقیقه بعد از دریافت نوشیدنی‌های یاد شده، مجدداً قند خونش را اندازه‌گیری نماید و درصورتی‌که همچنان قند خونش پایین بود مجدداً از یکی از خوراکی‌های یاد شده استفاده نماید.

توجه داشته باشید که تحت هیچ شرایطی نباید دانش‌آموز را در حالت افت قند تنها گذاشت و یا به تنهایی برای درمان افت قند به خارج از کلاس فرستاد.

 هیپرگلیسمی یا قند خون بالا

به معنای بالاتر بودن قند خون از میزان هدف است که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند عواقب جدی برای سلامت دانش‌آموز داشته باشد.

علائم قند خون بالا تشنگی بیش از حد، خشکی دهان، خستگی و بی حالی، تکرر ادرار، تهوع است که با مشاهده این علائم حتما از دانش‌آموز بخواهید قند خون خود را اندازه‌گیری کند. در صورتی که قند خون از ۲۵۰ بالاتر بود حتماً مربی بهداشت مدرسه را آگاه نمایید.

از آنجایی‌که قند بالا باعث کم آبی بدن می‌شود از دانش‌آموز بخواهید هر ساعت با فاصله ۱۵ دقیقه، یک لیوان آب بنوشد و در استفاده از سرویس بهداشتی او را آزاد بگذارید. همچنین از او بخواهید هر یک ساعت مجدداً قند خونش را کنترل کند تا از روند کاهش قند اطمینان حاصل شود.

درمان زود هنگام قند خون بالا از بروز یکی از حالت‌های اورژانس دیابت، به نام کتواسیدوز دیابتی جلوگیری می‌نماید.

در صورتی که دانش‌آموز دچار دل درد، حالت تهوع و بی‌حالی شدید شد، به دلیل خطر بروز عارضه کتواسیدوز، حتماً با والدین او تماس  بگیرید و آنها را در جریان قرار دهید.

فعالیت بدنی در مدرسه

مانند همه کودکان، کودکان مبتلا به دیابت نیز نیازمند ورزش و تفریح هستند؛ این تصور که دانش‌آموزان دیابتی نباید در فعالیت‌های ورزشی شرکت کنند، تصوری نابجاست؛ چرا که فعالیت بدنی صحیح علاوه بر تناسب اندام، تشویق به زندگی سالم و افزایش اعتماد به نفس، باعث بهبود عملکرد انسولین در بدن و کنترل بهتر قند خون می‌شود.

مربیان ورزش باید توجه داشته باشند که دانش‌آموزان مبتلا به دیابت احتیاج به نظارت بیشتری در حین ورزش دارند. توجه به علائم افت قند خون به منظور تشخیص و درمان صحیح از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین درصورتی‌که قند خون دانش‌آموز بالای ۲۵۰ باشد، باید از انجام ورزش شدید دوری کند و آب زیادی بنوشد. بنابراین باید از دانش‌آموز بخواهیم قبل، حین و بعد از اتمام ورزش قند خون خود را کنترل نماید.

تغذیه و خوراکی‌ها در مدرسه

بخش مهمی از سلامت تمام دانش‌آموزان داشتن تغذیه سالم و دسترسی به مواد غذایی بهداشتی است. دانش‌آموزان مبتلا به دیابت مانند همه دانش‌آموزان می‌توانند از انواع مواد خوراکی سالم استفاده نمایند. در اینجا نقش مسئولین مدرسه در نظارت بر محصولات غذایی بوفه مدارس اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. عرضه میان وعده‌های سالم‌تر مانند لقمه‌های کوچک نان و پنیر، بسته‌های کوچک آجیل، شیرهای پاکتی کم چرب به جای تنقلات ناسالم مانند چیپس، پفک، شکلات و بستنی نه تنها به کنترل قند خون کودکان مبتلا به دیابت کمک می‌کند، بلکه در سلامت سایر دانش‌آموزان نیز نقش دارد. در نظر داشته باشید که در زمان قند بالا، مصرف خوراکی‌هایی مانند ذرت بو داده و آجیل در کنار سبزیجاتی مانند خیار و کاهو می‌تواند علاوه بر کنترل گرسنگی به مدیریت قند نیز کمک می‌کند.