علت عجله امریکا برای بازگشت به برجام چیست؟

نشست روز سه شنبه کمیسیون برجام، می تواند اتفاقی تعیین کننده در سرنوشت برجام باشد. آمریکایی ها به دنبال پیشنهادات اخیر خود برای بازگشت به برجام، حالا قدم های خردی را به عقب بر می دارند. آمریکایی ها می گویند که گفتگوها مشکل خواهد بود اما قدمی رو به جلوست.

با عبدالرضا فرجی راد کارشناس مسائل بین الملل به گفتگو نشسته ایم:

ایالات متحده تصمیم قاطعی گرفته که در نشست کمیسیون برجام در وین شرکت کند. این تصمیم در حالی گرفته شده که به خواسته ایران، قرار نیست دو طرف با یکدیگر گفت‌وگو کنند و قرار است که هر کدام در بخشی جداگانه نظراتشان را اعلام کنند. حضور هیات امریکایی به چه معناست؟

امریکا از روز اولی که تیم جدید سرکار آمد بر نشست با طرف ایرانی و گفت‌وگو اصرار داشت. آنها حتی با اروپایی‌ها هم هماهنگ کرده بودند تا ماه گذشته جلسه‌ای شکل دهند. اما طرف ایرانی حاضر به شرکت در آن نشده بود. استدلال ایران هم این است که امریکایی‌ها می‌خواهند تحریم‌ها را به مسائل دیگری وصل کنند و خرده خرده و زمانبر تحریم‌ها را بردارند و امتیاز بگیرند. تهران می‌گوید ما با طرف امریکایی وارد مذاکره نمی‌شویم، مگر اینکه آنها به برجام بازگردند و تحریم‌ها را بردارند. به همین خاطر جلسه سه شنبه هم ایران حاضر نشده تا با وجود اصرار امریکا با آنها مذاکره کند. روسیه و اروپا واسطه شده‌اند تا صحبت‌ها را با طرفین بکنند و پیام‌ها را از یکی بگیرند و به دیگری بدهند.

برخی از ناظران معتقدند که مذاکرات روز سه شنبه ممکن است بن بست شکن باشد و سدهایی که به وجود امده را تا حدی بشکند. ایا شما چنین ظرفیتی را در مورد این جلسه می‌بینید؟

علایم چنین اتفاقی پیدا شده. از حدود یک هفته پیش راهبرد امریکایی‌ها در قبال هسته‌ای و برجام تغییر کرده. تا قبل از آن اعلام می‌کردند که طرف ایرانی باز گردد تا ما به تعهداتمان و برجام برگردیم. طرف ایرانی اعتماد نکرد. به نظر من بعد از توافق ایران با چین امریکایی‌ها به طرز قابل توجهی مواضع خود را عوض کردند. ابتدا گفتند که ما به برجام بر می‌گردیم و حتی اگر طرف امریکایی هم نخواست گفت‌وگو کند، اشکالی ندارد.

یکشنبه شب رابرت مالی حرف جسورانه‌ای زد. او گفت که باید همه تحریم‌های ایران که در دوره بعد از برجام ایجاد شده برداشته شود. اسراییلی‌ها هم موضع شدید گرفتند و انتقاد کردند که انگار نماینده امریکا نیستی و نماینده سازمان مللی. این صحبت‌ها اتفاق خوبی است و این فرد هم جایگزین کرده‌اند با فرد دیگر تا در مذاکرات در وین حضور یابد تا نتایج گفت‌وگوها را بشنود. اگر این موضع را مدنظر قرار دهیم، فضای خوبی می‌تواند ایجاد شود و نشان دهد که امریکایی‌ها امادگی این را دارند که برجام را زنده کنند و حتی من معتقدم که می‌خواهند به کارشان سرعت دهد. امیدواریم که توافقی انجام شود و علائم‌اش هم به نحوی چشمک می‌زند.

همین که نخست وزیر کره می‌خواهد به ایران بیاید معنی دار است.من تصور نمی‌کنم که نخست وزیر کره جنوبی تنها به دلیل ازاد کردن کشتی به تهران سفر کند. این کشور هم بوی کباب شنیده و چون به امریکایی‌ها نزدیک است احساس کرده که آنها می‌خواهند انعطاف نشان دهند. روابط بین دو کشور ایران و کره جنوبی هم به خاطر تحریم‌ها و بلوکه شدن پول ما دچار مسئله شده که الان سئول ترجیح می‌دهد اختلافات حل شوند تا بتواند دوباره به بازار ما بازگردد. ضمن اینکه البته برای کشتی هم آمده و بخشی از پول ایران هم ازاد می‌شود. از طرف دیگر میبینیم که صادرات نفت هم افزایش داشته و در ماه‌های اخیر هم کسی از ایران تحریم نشده. در دوره ترامپ ما شاهد بودیم که یکی در میان افراد و شرکت‌های ایرانی یا غیر ایرانی را تحریم می‌کردند.

من فکر می‌کنم بعد از این جلسه در وین ما قدم‌های مثبت تری را برای باز شدن فضای کاری دو کشور می‌بینیم تا امریکا بتواند به برجام بازگردد، تحریم‌ها را بردارد و تهران هم به تعهدات اولیه برگردد.

مسئله‌ای که در مورد کاهش غنی‌سازی اخیرا مطرح شد و واشنگتن پیشنهادی می‌داد که در آن ایران باید غنی‌سازی بیست درصدی را فراموش می‌کرد، ایا هنوز محلی از اعراب دارد؟ ما می‌دانیم که تهران به شدت به این پیشنهاد واکنش نشان داد و نپذیرفت که با این اقدام تحریم‌ها برداشته شود. اما حالا به نظر می‌رسد که مواضع واشنگتن نرم تر از هفته گذشته شده است.

کاهش غنی‌سازی بیست درصدی که مطرح شد برای این بود که امریکایی‌ها می‌خواستند مرحله به مرحله پیش بروند. در موردش هم با اروپایی‌ها صحبت کرده بودند. اما با صحبت‌های اقای مالی در یکشنبه شب که گفت ما حاضریم دو طرف همزمان دست به اقدام بزنند، به نظر می‌رسد که مقاومت و پافشاری ایران تاثیر داشته است. تهران مرحله به مرحله جلو رفتن را نپذیرفت.

واشنگتن به نظر می‌رسد که به این نتیجه رسیده که دو طرف همزمان اقدام کنند. البته مسئله راستی ازمایی باقی می‌ماند که طرف ایرانی خواسته که در حرف نباشد و در عمل هم ایران بتواند نفت بفروشد و.... این‌ها باید در مذاکرات حل شود.

ایالات متحده مشکلات زیادی برای بازگشت به برجام دارد. به نظر می‌رسد که دولت بایدن باید به اسراییلی‌ها و سعودی‌ها بابت تصمیماتش در قبال ایران جواب پس بدهد چرا که آنها متحدان جدی واشنگتن هستند. حالا با صحبت‌های مالی عملا تلاویو موضع تندی گرفته. ایا دولت بایدن سیاست ویژه‌ای را برای برخورد با مخالفان منطقه‌ای بازگشت به برجام تهیه کرده است؟

خوشبختانه در این مقطع هنوز حزب دموکرات و تیمی که بر سر کار آمده از نتانیاهو شدیدا دلخورند. آنها معتقدند که نخست وزیر اسراییل در انتخابات امریکا کارهای غیر قانونی کرده. حمایتش از ترامپ را سرزنش می‌کنند و به خاطر سفر او به ایالات متحده برای تخریب اوباما عصبانی هستند. تیم بایدن مشابهت زیادی با تیم اوباما دارد. معاون اول او حالا رئیس‌جمهوری است. این‌ها کینه می‌آورد و من معتقدم که آرزوی تیم بایدن این است که نتانیاهو دیگر پستش را حفظ نکند. من تصورم این است که واشنگتن الان دیگر خیلی به دهان صهیونیست‌ها نگاه نمی‌کند که چه می‌گویند. در مورد عربستان هم وضعیت این چنین است.

بن سلمان حامی جدی ترامپ و متحد او بود.این تنبیهی که تیم بایدن نسبت به ولیعهد سعودی انجام داد و با او تماس گرفته نشد و مسئله خاشقچی رو شد، به این شکل نیست که به این سرعت فقط موضوع حقوق بشری باشد. بلکه بخشی از آن کینه هایی است که از ریاض بابت حمایت بی‌چون و چرا از کاندیدای جمهوری خواه انتخابات دارد.

وزیر خارجه عربستان اعلام کرده که امادگی گفت‌وگو با ایران را داریم. این تحول به این علت است که ریاض تاکنون هرکاری کرده تا با دولت بایدن ببندد موفق نشده. انها دیگر احساس کرده‌اند که با جلسه وین که در پیش روست، مشکل برجام ممکن است رو به بهبودی برود. بنابراین آنها بیشتر در ظاهر می‌گویند که با اسراییل و عربستان مشورت می‌کنند.