گزینه نهایی وزارت امور خارجه کیست؟

تحولات جهانی که بیش‌ترین حجم از آن در خاورمیانه سرریز می‌شود، بیانگر این مسئله است که انتخاب سکاندار دستگاه سیاست خارجی مهم‌ترین کشور منطقه، می‌تواند سخت‌ترین کار ممکن برای رئیس جمهور آینده ایران باشد.

بر اساس سند چشم انداز بیست ساله نظام جمهوری اسلامی ایران، کشور ما در افق ۱۴۰۴، به عنوان کشوری توسعه یافته، در جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه و همچنین الهام بخش، فعال، موثر و دارای تعامل سازنده در روابط بین الملل تعریف شده است.

وزارت امور خارجه کشورمان در هشت سال گذشته، همواره بر مسئله تنش‌زدایی با آمریکا و حل پرونده هسته‌ای کشورمان متمرکز بود و علیرغم حمایت‌های همه‌جانبه نهادهای بالادستی و همچنین اختیارات گسترده شخص وزیر امور خارجه، نتوانست وعده‌های انتخاباتی رئیس جمهور فعلی، که اجرای اکثر آن‌ها را به تعامل با غرب گره زده بود را محقق کند.

بر همین اساس مستاجر بعدی ساختمان شماره ۹ وزارت امور خارجه در روز اول کاری خود و پس از ورود به دفتر وزیر امور خارجه، باید با انبوهی از پرونده‌های پیچیده سیاسی و دیپلماتیک دست و پنجه نرم کند که حل برخی از آن‌ها نیازمند تعامل و همکاری بین دستگاه‌های مختلف سیاسی و میدانی کشور است که در ادامه به بررسی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.

پس از خروج ترامپ از برجام و شکست وی در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته آمریکا، کشورمان پس از یک سال تاخیر، بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سرگرفت و در ادامه نیز پس از تصویب قانون راهبردی لغو تحریم‌ها توسط مجلس شورای اسلامی، سرعت حرکت فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای کشورمان به سمت اهداف راهبردی شدت گرفت. در نتیجه پس از روی کار آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهور جدید آمریکا، مذاکرات ایران با اعضای باقی مانده در برجام در وین آغاز شد.

در همین قالب شش دور مذاکره مستقیم در وین برگزار شد که بنظر می‌رسد علی رغم سخنان رئیس جمهور، این مذاکرات در بیراهه‌ فرسایشی شدن و طرح خواسته‌های نامشروع جدید از طرف آمریکایی قرار گرفته است.

در همین راستا نیز رهبر معظم انقلاب در آخرین جلسه خود با اعضای هیئت دولت تاکید کردند: «آمریکایی‌ها بر سر موضع عنادآمیز خودشان محکم ایستادند و یک قدم جلو نیامدند. روی کاغذ یا در مقام وعده می‌گویند بله، ما تحریم‌ها را برمی‌داریم، [امّا] برنداشتند و برنمیدارند هم؛ شرط میگذارند؛ میگویند اگر میخواهید تحریمها برداشته بشود، باید الان در همین توافق یک جمله‌ای را بگنجانید که این جمله به معنای آن باشد که بعداً باید درباره‌ی این موضوعات با شما صحبت کنیم و توافق کنیم؛ اگر چنانچه این جمله را نگنجانید ما الان با همدیگر توافقی نخواهیم داشت. این جمله چیست؟ این جمله یک بهانه‌ای است برای مداخلات بعدی؛ درباره‌ی خود برجام، تمدید برجام، درباره‌ی مسائل گوناگون، درباره‌ی موشک، درباره‌ی منطقه، که اگر شما بعداً گفتید که نه من در این مورد بحث نمیکنم یا مثلاً سیاست کشور اجازه نمیدهد یا مجلس اجازه نمیدهد، خواهند گفت خیلی خب شما نقض کردید، پس هیچ، توافق بی‌توافق. الان روش اینها و سیاست اینها این است؛ کاملاً ناجوانمردانه و خباثت‌آلود برخورد میکنند و هیچ اِبائی هم از اینکه آنچه را قول دادند نقض کنند ندارند؛ هیچ.»

از طرف دیگر لازم است وزیر امور خارجه آینده، همزمان با انجام مذاکرات برای اجرای تعهدات طرف‌های غربی، نگاه ویژه‌ای نیز برای تقویت معاونت اقتصادی این وزارتخانه داشته باشد و با فعال سازی بخش‌های اقتصادی سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های خارجی کشورمان در مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها قرار گیرد.

در موضوع تعامل و همکاری با سایر کشورها از جمله قدرت‌های نوظهور جهانی و همچنین تعامل با شرق، پیشبرد قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، پیگیری قرارداد راهبردی با روسیه، ارتقا همکاری‌های تجاری با هند علی الخصوص در استفاده از ظرفیت راهبردی دریای مکران و بندر چابهار، استفاده از ظرفیت‌های کشاورزی فعال در کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی مانند برزیل و در نهایت نیز استفاده از ظرفیت دیپلماسی سلامت برای تامین آن دسته از اقلام بهداشتی و دارویی مورد نیاز کشور از جمله واکسن کرونا، می‌تواند بخش دیگری از مهم ترین هدف گذاری‌های راهبردی برای سکاندار آینده دستگاه سیاست خارجی کشورمان باشد.

در منطقه نیز، پرونده ویژه صلح و ثبات امنیت در افغانستان، گفتگوهای درون منطقه‌ای بین ایران و عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای عربی، خروج نیروهای اشغالگر آمریکایی از عراق و کل منطقه، درگیری‌های دو همسایه شمالی کشور ( آذربایجان و ارمنستان)، حضور احتمالی رژیم صهیونیستی در برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس، فرجام رژیم حقوقی دریای خزر، عدم ثبات سیاسی در لبنان، جنگ یمن و حمایت از ملت مظلوم این کشور و همچنین تحرکات شبکه‌های خاموش تروریستی و داعش در اطراف مرزهای کشور، مهم‌ترین چالش‌های منطقه‌ای پیش روی وزیر امور خارجه بعدی خواهد بود.

اگرچه تا به امروز اسامی مختلفی برای تصدی وزارت امور خارجه مطرح شده است اما بر اساس ارزیابی ها احتمالا یکی از چهار نفری که در ادامه آن‌ها را معرفی خواهیم کرد، میراث‌دار محمد جواد ظریف خواهند شد.

۱- حسین امیرعبداللهیان

حسین امیرعبداللهیان، متولد ۱۳۴۳ در دامغان و دانش‌آموخته دکتری روابط بین الملل از دانشگاه تهران است و هم‌اکنون در مقام دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی در امور بین الملل حضور دارد. وی در اواخر دولت محمود احمدی‌نژاد و همچنین اوایل دولت حسن روحانی، معاون عربی و افریقایی وزارت امور خارجه بود.

امیرعبداللهیان همچنین سوابق متعددی در اداره کل خلیج‌فارس و خاورمیانه وزارت امور خارجه داشته است و تاکنون در دو مرحله مدیرکل این اداره بوده است و به مدت سه سال نیز در قامت سفیر ایران در بحرین، در این کشور حضور داشته است.

با توجه به مسئولیت فعلی و برگزاری مراسم تحلیف رئیس جمهور منتخب در مجلس شورای اسلامی به نظر می‌رسد امیرعبدالهیان مسئولیت هماهنگی و تشریفات حضور سران و میهمانان خارجی در این مراسم را بر عهده دارد.

۲- علی باقری‌کنی

علی باقری کنی، متولد ۱۳۴۶ و دانش‌آموخته رشته معارف اسلامی و اقتصاد از دانشگاه امام صادق(ع) است و هم‌اکنون معاون امور بین‌الملل و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه است. وی در زمان دبیری سعید جلیلی در شورای عالی امنیت ملی به عنوان معاون سیاست خارجی و امنیت بین‌الملل دبیر و مذاکره‌کننده ارشد پرونده هسته‌ای ایران، همراه جلیلی بود.

باقری دارای سابقه فعالیت به عنوان معاون اروپا و آمریکا در وزارت امور خارجه نیز است. باقری همچنین در دو جلسه دیدار خارجی سید ابراهیم رئیسی با وزرای امور خارجه هند و قطر، در کنار رئیس جمهور منتخب دیده شد و در کمیته تطبیق توافق وین با منافع ملی برای سیاست‌گذاری آینده برجام نیز به عنوان نماینده رئیسی حضور دارد.

۳- مهدی صفری

مهدی صفری، دیپلمات کهنه‌کاری است که این روزها مدیرعامل شرکت توسعه اعتماد مبین است. در سوابق صفری، تصدی سفارت ایران در کشورهای چین، روسیه و اتریش دیده می‌شود.

صفری همچنین سابقه معاونت در اداره اروپا و آمریکای شمالی وزارت امور خارجه را بر عهده داشته و در مذاکرات رژیم حقوقی دریای خزر نیز به عنوان نماینده کشورمان حاضر بوده است.

۴- سید علی حسینی‌تاش

سید علی حسینی تاش، رئیس و عضور هیئت علمی سابق دانشگاه امام حسین (ع) بود و در زمان مسئولیت علی لاریجانی در پرونده هسته‌ای کشورمان، عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای بود.

وی همچنین سابقه حضور در معاونت راهبردی شورای عالی امنیت ملی نیز را دارد و بر اساس برخی اخبار هم‌اکنون به عنوان دومین نماینده سید ابراهیم رئیسی در کمیته تطبیق برجام حضور دارد.

معاونت تحقیقاتی وزارت دفاع و ریاست مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی از دیگر مسئولیت‌های حسینی‌تاش بوده است.