ارزیابی اندیشکده آمریکایی از سرعت برنامه هسته ای ایران

به نظر می رسد که یک انفجار بزرگ در تاسیسات، به طور خاص در انباری که برای استقرار سانتریفیوژهای پیشرفته در نظر گرفته شده بود، رخ داده است. ایران امید داشت بتواند شمار زیادی از این دستگاه ها را برای افزایش ظرفیت غنی سازی اورانیوم خود در این انبار مستقر کند. رسانه های ایالات متحده در گمانه زنی های خود اسرائیل را مسئول این انفجار دانسته اند. در چند ماه گذشته حوادث مختلفی در تاسیسات نظامی ایران از جمله در یک کارخانه تولید موشک رخ داده است. مقامات ایران اما در میانه همه گمانه زنی های گسترده درباره خرابکاری، هنوز دلیل انفجار را تایید نکرده و تنها گفته اند که این حادثه احتمالا در توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته تاخیر ایجاد خواهد کرد. علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، در گزارش خود به مجلس گفت: «گروه های خبره از ادارات مختلف امنیتی و اطلاعاتی این موضوع را بررسی کرده اند و شورای عالی امنیت ملی علت حادثه را مشخص کرده، اما نتیجه این بررسی ها به دلیل مسائل امنیتی هنوز اعلام نشده است.»

این حمله چقدر به برنامه هسته ای ایران آسیب زده است؟

جدیدترین برآوردها حاکی از آن است که این حمله توانایی ایران در استقرار و عملیاتی کردن هزاران سانتریفیوژ پیشرفته را نزدیک به دو سال به تعویق می اندازد. نطنز از دیرباز مرکز اصلی تولید انبوه سانتریفیوژهای مختلف بوده، اما تنها تولید کننده نمونه های پیشرفته نیست.

پیشرفته ترین مدل در دست ساخت که تحت عنوان «IR-۸» شناخته می شود، در شرکت کالایه الکتریک در تهران در دست طراحی است. ایران مصمم است که دستگاه هسته ای پیشرفته داشته باشد و سانتریفیوژهای پیشرفته در مرکز این برنامه قرار دارند. مقامات ایرانی بارها گفته اند که برنامه هسته ای را با اهداف انرژی و غیرنظامی دنبال می کنند، اما مقامات آمریکایی مدعی هستند که ایران در حال توسعه توانایی های نظامی خود است. به رغم تاخیر ایجاد شده در برنامه هسته ای ایران در پی انفجار در نطنز، ایران همچنان برنامه های خود را البته با سرعتی کمتر پیش می برد. ایران همچنین احتمالا تدابیری را برای محافظت از تاسیسات خود در پیش خواهد گرفت چرا که حوادث اخیر از وجود شکاف های امنیتی جدی حکایت داشتند.

ایران پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته ای معروف به برجام فعالیت های هسته ای خود را از سر گرفته است. آیا برجام اساسا مرده است؟

ایران از زمان خروج ایالات متحده از برجام در ماه مه ۲۰۱۸، چندین شرط توافق را نقض کرده است. این کشور سطح غنی سازی اورانیوم را به بیشتر از حد مجاز در برجام افزایش داده، از انتقال اورانیوم غنی شده به خارج از کشور خودداری کرده، تحقیقات و توسعه در زمینه سانتریفیوژهای پیشرفته را تسریع کرده و مانع از دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به دو تاسیسات شده است؛ با این حال، نمی توان برجام را به طور کامل مرده انگاشت. تا این لحظه به نظر می رسد ایران و سایر اعضای برجام یعنی چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا همچنان می خواهند این توافق را زنده نگه دارند. آنها هنوز هم به این توافق به چشم چارچوبی اساسی برای کنترل تسلیحات می نگرند و همچنین امیدوارند که اگر جو بایدن، معاون رئیس جمهوری پیشین باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا شود، همانطور که وعده داده به توافق بازگردد و ایران هم به تعهدات هسته ای خود بازگرداند. ایران به تاکید اعلام کرده درباره هیچ یک از جنبه های توافق هسته ای مجددا مذاکره نمی کند چون این ایالات متحده بوده که با ترک توافق و سپس اعمال تحریم ها علیه ایران به آن پشت کرده است.

طبق گزارش های منتشر شده، چین برای امضای توافقنامه ای در زمینه انرژی با ایران آماده می شود؛ توافقی که دو کشور را از نظر اقتصادی به یکدیگر نزدیکتر می کند. این توافق چه معنایی خواهد داشت؟

براساس نسخه ۱۸ صفحه ای افشا شده توافق معروف به «سند مشارکت جامع ایران و چین»، این توافقنامه به معنای همکاری دو کشور در سطحی بسیار بالاست. ایران متعهد می شود نفت خام را با قیمت توافق متقابل به چین بفروشد که احتمالا قیمتی تخفیف خورده در قیاس با قیمت روز بازارهای جهانی خواهد بود. به علاوه، چین به یک عامل اصلی در توسعه تاسیسات نفتی، گاز طبیعی و پتروشیمی ایران تبدیل خواهد شد. چین جدای از بخش نفتی در بسیاری از جنبه های اقتصاد ایران مانند کشاورزی، بانکداری، زیرساخت ها و ارتباطات فعال خواهد بود.

پیش نویس توافق همچنین نزدیکی بیشتر دو کشور در روابط نظامی را شامل می شود. در صورت نهایی شدن این توافق، ایران به شیوه ای بی سابقه به یک قدرت خارجی متصل می شود. توجه به این نکته ضروری است که پیش نویس توافق هنوز تصویب نشده است، اما اگر نهایی شود، نشان خواهد داد که دولت ایران از هدف دیرینه رئیس جمهوری حسن روحانی در زمینه تکیه به سرمایه گذاری ها و تجارت های غربی برای احیای اقتصاد ایران دست کشیده است. با این حال، مفهوم گره خوردن به یک قدرت واحد برای مدت طولانی هنوز در بسیاری از محافل ایرانی جذاب و پذیرفتنی نیست.