آژانس و احیای برجام
از صدور قطعنامه تا توافق درباره مسائل اجرایی پادمان، آژانس بینالمللی انرژی اتمی در سال ۲۰۲۰ به لطف هوشمندی ایران، از آزمون فشار حداکثری امریکا با تک ماده قبول شد و پروژه کشیده شدن این نهاد به ابزاری برای سیاستهای تهاجمی علیه جمهوری اسلامی شکست خورد.
«رافائل گروسی» آبانماه سال ۱۳۹۸ پس از درگذشت ناگهانی یوکیا آمانو سکان آژانس بینالمللی انرژی اتمی را برعهده گرفت. او در انتخابات آژانس موفق شد به لطف حمایت امریکا دو سوم آرای مورد نیاز را از آن خود کند و حمایت ۲۴ کشور عضو شورای حکام را بهدست آورد. این سیاستمدار آرژانتینی با این حال خود را وابسته سیاستهای امریکا ندانسته و میگوید که برخورداری از سابقه حرفهای عامل پیروزی او در انتخابات و غلبه بر رقیب رومانیاییاش کورنل فروتا است.
گروسی ادعا میکند که در یک سال گذشته رویکرد آژانس را تجدید، و همچنان بیطرفی و استقلال عمل این نهاد بینالمللی را حفظ کرده است. با این حال نخستین قطعنامه ضد ایرانی آژانس پس از امضای برجام در دوره ریاست او بر این نهاد تصویب شد تا پروندهای را در حوزه پادمان علیه ایران باز کند.
او با استناد به برخی ادعاهای مطرح شده از سوی دشمنان جمهوری اسلامی، مدعی فعالیتهای اظهار نشده در گذشته و دسترسی به مکانهایی در ایران شد. ایران هم اتهامات مطرح شده را رد و درباره ماجراجویی علیه برنامه هستهای کشور هشدار داد.
کاظم غریب آبادی نماینده جمهوری اسلامی ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی، ۲۹ خرداد گذشته با ایراد سخنانی در نشست فصلی شورا، با طرح این پرسش که چرا ایران به طور اتوماتیک دسترسی به این دو مکان را ارائه نمیکند تا سیاسی بودن آنها را اثبات کند، گفت: به عنوان یک موضوع حاکمیتی، هیچ کشوری قلمرو خود را فقط براساس ادعاهای مستمر مطرح شده از سوی دشمن خود، به روی بازرسیها باز نمیکند؛ حتی اگر بدیهی باشد که نتیجه، نادرست بودن این ادعاها را ثابت میکند.
با این حال امریکا و متحدانش در یک اقدام سیاسی در ۳۰ خرداد به رغم مخالفت جدی چین و روسیه، قطعنامهای را صادر و از ایران خواستند به ممانعت از دسترسی بازرسان آژانس به ۲ سایت در کشور پایان دهد و با آنها به طور کامل همکاری کند. این در واقع برای نخستین بار در ۸ سال گذشته بود که آژانس درباره ایران قطعنامه صادر میکرد. امریکا که به تیره شدن روابط ایران با آژانس دلخوش کرده بود، قصد داشت تا در نشست بعدی شورای حکام قطعنامه جدیدی را علیه ایران صادر و به این ترتیب پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهد.
همزمان، امریکا در نیویورک به طور رسمی درخواست داد تا قطعنامههای لغو شده شورای امنیت، بر اساس مکانیسم ماشه علیه ایران بازگردد. درخواستی که البته از سوی طرفهای باقیمانده در برجام و اعضای دائم و غیر دائم شورای امنیت به صراحت مخالفت شد.
ایران ابتکار عمل را بهدست گرفت
شهریور ماه گذشته ایران در برابر فشارهای امریکا، ابتکار عمل را بهدست گرفت و از مدیر کل آژانس برای سفر به تهران به منظور حل و فصل مسائل پادمانی دعوت بهعمل آورد. همان زمان، بحثهایی درباره همزمانی سفر گروسی و درخواست امریکا برای بهکارگیری مکانیسم ماشه مطرح شد که این موضوع از سوی ایران مردود اعلام شد.
غریب آبادی پیش از سفر گروسی به تهران گفت: اجازه نخواهیم داد دیگران روابط آژانس و ایران را به ویژه در شرایط حساس فعلی مدیریت کنند. مهم است این اطمینان در تهران داده شود که آژانس بر مبنای سه اصل بیطرفی، استقلال و حرفهایگری حرکت خواهد کرد و در مسائل پادمانی نیز فراتر از اصول استاندارد و ارزیابیها و دادههای مستقل خود عمل نخواهد کرد. تنها در این صورت است که سوءتفاهمات میتواند رفع شده و همکاریها تداوم یابد.
متعاقبا محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه افتتاح میز خدمت کنسولی در جمع خبرنگاران تصریح کرد که سفر گروسی هیچ ارتباطی با مکانیسم ماشه ندارد و افزود: جمهوری اسلامی ایران براساس همین اصل شفافیت همیشه آماده همکاری با آژانس بوده است.
ظریف ادامه داد: البته اجازه نمیدهیم کسانی که مخالف اهداف آژانس هستند و هم با داشتن سلاح هستهای مخل صلح و امنیت در منطقه ما و جهان هستند یعنی رژیم صهیونیستی و امریکا که تنها استفادهکننده از سلاح هستهای است، بتوانند اهداف آژانس را به سخره بگیرند و با آن بازی کنند.
وزیر خارجه عنوان کرد: گفتوگوهای خیلی زیادی در طول ماههای گذشته با آژانس داشتیم و سفر مدیرکل آژانس در ادامه همان گفتوگوهاست که برای همکاری ایران و آژانس بسیار مهم است.
بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز یک روز قبل از سفر گروسی ابراز امیدواری کرد که این سفر به رفع نگرانیهای دو طرف کمک کند.
کمالوندی همچنین درخصوص دو مکانی که آژانس خواستار دسترسی به آنهاست، گفت: «یکی از این دو مکان در اطراف "شهرضای" اصفهان و دیگری در نزدیکی تهران قراردارد».
سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران تاکید کرد از ابتدا ایران با دسترسی به اماکن هستهای خود مخالف نبوده است، اما معتقد است سوالات آژانس باید مبتنی بر مبانی، مدارک و دلایل جدی باشد. او همچنین تصریح کرد سوالات مبتنی بر ادعاهای معطوف به جاسوسی و مواردی از این دست به هیچ وجه مقبول نبوده و نخواهد بود و فراهم آوردن امکان دسترسی برای آژانس مشروط به آن است که سوالات و ابهامات یک بار و برای همیشه تمام شود.
از سوی دیگر، سعید خطیبزاده سخنگوی وزارت خارجه (دوشنبه/سوم شهریور ماه) درباره سفر رافائل گروسی بیان کرد: روابط ایران و آژانس همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده، البته فراز و نشیبهایی در سالهای گذشته داشته است. به اذعان آژانس، بیشترین بازدیدها و دسترسیها در طول تاریخ آژانس در ایران اتفاق افتاده است.
وی گفت: مدیرکل و معاونان و کارشناسان آژانس به تناوب به ایران سفر کردهاند. از پاییز گذشته که گروسی انتخاب شد منتظر این سفر بودیم، ولی کرونا آن را به تعویق انداخت. در چند ماه گذشته مشکلاتی بین ایران و آژانس رخ داد و مذاکرات فشردهای صورت گرفت که نتایج آن در این سفر مشخص میشود. مادامی که آژانس بیطرفانه و مستقل و به دور از فشارهای سیاسی و طرفهای سوم عمل کند، در چارچوب فنی هیچ مشکلی بین ایران و آژانس نبوده، نیست و نخواهد بود و انشاءالله در چارچوب توافقات قبلی ایران و آژانس مسائل حل خواهد شد.
بالاخره دوشنبه شب (۳ شهریور) گروسی وارد تهران شد و پیش از ظهر سهشنبه (۴ شهریور) در محل سازمان انرژی اتمی حضور یافت و با علیاکبر صالحی معاون رئیسجمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی در حدود دو ساعت به گفتوگو پرداخت و پس از آن، در نشست خبری مشترک شرکت و به سوالات خبرنگاران پاسخ داد.
وی در سخنان خود تاکید کرد که اجازه نخواهد داد کسانی از آژانس برای اهداف خود سوء استفاده کنند.
او خاطرنشان کرد: از زمانی که تصدی آژانس را به عهده گرفته ام، همکاری بین ایران و آژانس هیچ مشکلی نداشته است و این را قبول ندارم که از زمان تصدی بنده تغییری در روند و عملکرد آژانس ایجاد شده باشد.
گروسی با بیان اینکه بناست همکاری سازنده ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی ادامه یابد، گفت: رابطه ما با ایران همکاری و ارتباط فشردهای بوده و ایران یکی از کشورهایی است که بخش قابل توجهی از فعالیتهای آژانس از نظر فعالیتها و حضور بازرسان مختلف در آن انجام شده است.
وی درباره رابطه ایران و آژانس هم گفت: رابطه ایران و آژانس مهم است. ضمانت میدهم که نفوذی بر کار آژانس نیست، ولی فشار هست، که این هم بخشی از سیاست جهانی است. تا جایی که میتوانیم، اجازه نمیدهیم فشارها روی ما اثر بگذارد.
مدیرکل آژانس در جریان این سفر با شمار دیگری از مقامات کشورمان از جمله رئیسجمهوری و وزیر امور خارجه دیدار کرد.
ظریف در دیدار با گروسی با بیان اینکه جمهوری اسلامی به دنبال ادامه همکاری با آژانس در شرایط عادی و در چارچوب مقررات بینالمللی است، ابراز امیدواری کرد با حل اختلافات موجود براساس اعتماد متقابل، همکاریهای دو طرف در چارچوب مقررات پادمانی و بر مبنای حسن نیت ادامه یابد. مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز تأکید کرد که آژانس وظایف خود را بر اساس اصول بیطرفی و حرفهایگری و همچنین در چارچوب صرف ملاحظات فنی انجام میدهد.
گروسی متعاقبا با رئیسجمهوری کشورمان دیدار کرد. حجتالاسلام و المسلمین حسن روحانی در این دیدار یادآور شد که روابط ایران با آژانس در سطح بسیار خوبی است و پیام سفر مدیرکل آژانس به تهران برای جهانیان این است که ایران مثل گذشته آماده است در چارچوب پادمان با آژانس همکاری نزدیکی داشته باشد.
در پایان این سفر نیز بر اساس توافق صورت گرفته، بیانیه مشترک ایران و آژانس منتشر شد.
در این بیانیه، آژانس بینالمللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران توافق کردند تا همکاریهای خود را بیش از پیش تقویت کرده و اعتماد متقابل را به منظور تسهیل اجرای کامل موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی به آن، که از ١۶ ژانویه ٢٠١۶ به صورت موقت و داوطلبانه توسط ایران در حال اجرا است، ارتقاء بخشند.
هنر دیپلماسی
سفر مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به ایران، واکنشها و بازتابهای مختلفی از سوی برخی دولت ها، شخصیت ها، کارشناسان و رسانههای بینالمللی به دنبال داشت که در بیشتر آنها بر این مسئله تاکید شده که ایران با اتخاذ تدبیر دیپلماتیک، ضمن به انزوا کشاندن امریکا باعث شد تا جلوی صدور قطعنامه شورای حکام و ارسال موضوعات پادمانی به شورای امنیت گرفته شود.
امریکا پس از شکست مفتضحانهای که در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی ایران و بهکارگیری مکانیسم ماشه تجربه کرد، امید داشت که از تیرگی روابط ایران و آژانس در راستای نابودی برجام بهرهبرداری کند. با این حال، قریب به اتفاق تحلیلها موید این واقعیت است که تدبیر هوشمندانه کشورمان باعث تقویت رابطه با آژانس شد و آخرین تیر ترکش امریکا برای نابودی برجام و همچنین گشودن پروندهای جدید در شورای حکام و شورای امنیت را منهدم کرد.
نشریه فوربس با پرداختن به مزایای برجام و موثر بودن این توافق در محدود کردن برنامه هستهای ایران، نوشت: واقعیت این بود که ایران بمب اتم نمیخواست، و حتی پس از کناره گیری امریکا از برجام، این کشور در برجام ماند و به همکاری خود با آژانس ادامه داد. توافق ایران و آژانس هم چیزی جز رویههای استاندارد راستی آزمایی آژانس که برای همه کشورها اجراء میشود، نبوده است. این اقدام نشان داد که جهان میتواند بدون کمک و حضور امریکا، با ایران بر سر اجرای تعهدات هستهای به توافق برسد.
نیویورک تایمز با انتشار خبر توافق ایران و آژانس در ۲۶ آگوست نوشت: با این توافق، ایران مسیر دشمنی خود را با جامعه بینالمللی بر سر موضوع هستهای معکوس نمود، که در نتیجه سبب جدایی بین قدرتهای جهانی و انزوای فزاینده امریکا گردیده است.
«وال استریت ژورنال» هم در مقالهای نوشت: ارائه دسترسی به آژانس میتواند به انحراف فشارها از سوی واشنگتن که به دنبال احیای تحریمهای ایران است، کمک کند. جمع آوری نمونهها از دو سایت و همچنین بررسی و اعلام نتیجه در مورد آنها، ماهها به طول خواهد انجامید که در نتیجه، هرگونه از سرگیری تحریمها را تا قبل از انتخابات ماه نوامبر امریکا غیر محتمل میسازد.
همچنین نشریه انرژی «اینتلیجنت» با انتشار مطلبی در این خصوص نوشت: تهران با موافقت برای اجازه دسترسی بینالمللی به دو مکان مورد سوال از سوی آژانس، به تلاش واشنگتن برای بازگشت سریع تحریمهای سازمان ملل علیه ایران، ضربه زد. اگر این توافق رخ نمیداد، با توجه به اینکه آژانس مجبور به ارائه گزارش عدم پایبندی به شورای امنیت علیه ایران میگردید، دیوار مخالفت شورای امنیت سازمان ملل برای بازگشت سریع تحریمها در ماه سپتامبر ممکن بود شکسته شود.
این نشریه میافزاید: متن بیانیه مشترک ایران و آژانس حاکی از یک پیشرفت غیرمنتظره در این خصوص میباشد. بواسطه اجازه ورود بازرسان به دو مکان مورد نظر، تهران توانست یک چماق برافراشته شده از سوی واشنگتن را از سر بردارد.
اینتلیجنت با بیان این احتمال که بواسطه عدم حل این موضوع، یکپارچگی موجود در شورای امنیت سازمان ملل در مخالفت با بازگشت سریع تحریمها شکسته شود، افزود: توافق ایران با آژانس پس از ماهها تلاش امریکا برای جلب حمایت شورای حکام علیه ایران به بهانه عدم همکاری در دسترسی به سایتهای مشکوک خود حاصل شد.
به نوشته این نشریه، این رویداد بزرگ دیپلماتیک در یک زمان حساس و به موقع رخ داد و ظاهرا آژانس دیگر هیچ سوالی با توجه به اسناد موجود از ایران نخواهد کرد.
اینتلیجنت، ادبیات بیانیه مشترک ایران و آژانس را فوقالعاده توصیف کرد و افزود: جمهوری اسلامی دلیل قانع کنندهای برای اجازه دسترسی به آژانس داشت؛ چرا که در غیر این صورت، احتمال داشت پرونده این کشور در نشست بعدی شورای حکام به شورای امنیت ارجاع داده شود. اما هم اکنون، این مسیر بسته شده است.
آژانس و احیای برجام
با چراغ سبز رئیسجمهوری منتخب امریکا برای بازگشت به برجام، مدیرکل آژانس اخیرا اظهارنظرهایی را در این خصوص مطرح کرده که با واکنشهایی از سوی ایران روبهرو شده است.
رافائل گروسی به تازگی در گفتوگو با خبرگزاری رویترز مدعی شده که احیای برجام در دوره ریاستجمهوری جو بایدن نیازمند حصول سند جدیدی است که چگونگی برگشتپذیری گامهای ایران را تعیین کند.
وی ادعا کرد که موارد تخطی از برجام خیلی بیشتر از آن است که بتوان به وضعیت اولیه بازگشت.
مدیر کل آژانس در ادامه این ادعا افزود: نمیتوانم باور کنم که خیلی راحت از بازگشت به خانه اول حرف میزنند، چرا که خانه اول دیگر وجود ندارد.
گروسی ادعای خود را اینگونه ادامه داد: واضح است که باید پروتکل یا یک توافق یا تفاهمنامه یا اسناد کمکی باشد که به طور واضح مشخص کند چه کاری باید انجام شود. اما (مسئله این است که در مقایسه با قبل) مواد هستهای بیشتر، فعالیت بیشتر و سانتریفیوژهای بیشتری وجود دارد و موارد بیشتری هم در حال اعلام است. خوب، اینها چه میشود؟ این سوالی برای آنها در سطح سیاسی است که باید درباره آن تصمیم بگیرند.
او همچنین در مصاحبه دیگری، گفتوگوهای بایدن با آژانس درباره بازگشت به برجام را ضروری خوانده است.
این در حالیست که سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمانهای بینالمللی مستقر در وین تصریح کرده که این توافق دوباره مذاکره نمیشود و در صورت احیای آن، نیازی به سند جداگانه برای آژانس نیز نخواهد بود.
کاظم غریب آبادی در توئیتی تصریح کرد: تنها نقش آژانس، نظارت و راستی آزمایی اقدامات مرتبط هستهای و ارائه گزارشات بروز رسانی واقعی در این خصوص است. ارائه هرگونه ارزیابی در مورد اینکه این تعهدات چگونه اجرا میشوند (بهعنوان مثال، اشاره به عباراتی مانند نقض)، قطعا فراتر از ماموریت محوله به آژانس بوده و باید از آن اجتناب شود.
وی خاطر نشان کرد: آژانس نقش و سهم خود را به هنگام مذاکرات برجام ایفاء کرد. تعهدات اعضاء و وظایف آژانس به طور ظریف و دقیقی مکتوب شده و مورد توافق قرار گرفت و هر طرفی میداند که برای اجرای توافق چه کاری باید انجام دهد.
سفیر کشورمان با تاکید بر اینکه «برجام مورد مذاکره مجدد قرار نمیگیرد»، خاطرنشان کرد: در صورت احیای آن، ضرورتی برای یک سند، توافق یا تفاهم جدید در رابطه با نقش آژانس نیز وجود ندارد.
ایران ۲ سال پس از خروج یکجانبه امریکا از برجام و تعلل طرفهای اروپایی در عمل به تعهداتشان در این توافق، گامهایی را تحت نظارت آژانس برای کاهش تعهداتش آغاز کرد.
بر این اساس، ایران با صدور بیانیهای در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۸، آخرین گام کاهش تعهدات برجامی خود را اعلام کرد که طبق آن، تهران دیگر هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنیسازی، درصد غنیسازی، میزان مواد غنیشده و تحقیق و توسعه) نخواهد داشت و از این پس، برنامه هستهای ایران فقط بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت و همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز طبق روال ادامه مییابد.
جمهوری اسلامی ایران همواره اعلام کرده است در صورت اجرای تعهدات برجامی از سوی دیگر طرفهای این توافق بینالمللی، به گونهای که از منافع خود تحت برجام بهرهمند شود، گامهای برداشته شده در مسیر کاهش تعهدات برجامی از سوی تهران به سرعت برگشت پذیر خواهد بود.
اینک که سیاستهای تهاجمی امریکا و متحدان دونالد ترامپ در قبال ایران شکست خورده و دشمنان ایران نتوانستند از کانال آژانس به توافق هستهای لطمهای وارد کنند، ضروری است که این سازمان هم از چارچوب ماموریتی که وفق برجام بر عهده دارد خارج نشده تا اوضاع پیچیده نشود.
ارسال نظر