۳ دلیلی که آمریکا را به برجام باز می گرداند

در جریان نشست مجازی اعضای برجام که روز جمعه ۱۳ فروردین در سطح معاونان وزیران امور خارجه کشور‌های عضو برگزار شد، درباره چشم‌انداز بازگشت کامل آمریکا به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و آمادگی برای تلاش‌های مشترک جهت احیای برجام گفتگو شد.

هفته گذشته شاهد نشست ویدئویی سه‌جانبه «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه، «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه و «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در خصوص مسایل مختلف بین‌المللی از جمله برجام بودیم؛ نشستی که بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای و اجرای تعهدات برجامی از سوی تهران، دو محور اصلی آن را شکل می‌داد.

مواضع فرانسه نیز در روز‌های اخیر قابل اعتنا بود. این کشور که پیشتر بر مشارکت عربستان و دیگر بازیگران منطقه در مذاکرات برجامی تاکید می‌کرد، اینک مطالبات گذشته را تکرار نمی‌کند. «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه روز شنبه ۱۴ فروردین در گفت‌وگوی تلفنی با «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه کشورمان، خواستار رویکردی سازنده از سوی جمهوری اسلامی در مذاکرات مربوط به احیای برجام در وین شد؛ مذاکراتی که روز سه شنبه هفدهم فروردین ماه به صورت حضوری در وین پایتخت اتریش برگزار خواهد شد.

از دیگر نمونه‌های تکاپوی تروئیکا برای نجات برجام می‌توان به سفر «سایمون کاوونی» وزیر خارجه ایرلند به ایران اشاره کرد که روز‌های پایانی اسفندماه انجام گرفت. کاوونی در مقام یک تسهیل‌گر راهی ایران شده بود تا میان امضاکنندگان برجام آشتی ایجاد کند. ماموریت وی افزون بر ترمیم روابط دوجانبه، تسریع برجام و اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ بود.

در جریان دیدار و گفت و گویی که کاوونی با حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری کشورمان داشت، روحانی از بی‌عملی اروپا در قبال تعهدات برجام انتقاد کرد و افزود که اگرچه ایران متعهد به حفظ برجام است و تنها طرفی است که برای آن هزینه پرداخته، اما این وضعیت نمی‌تواند برای همیشه ادامه یابد و برای «حفظ و احیای» این توافق، ضروری است تا همه طرف‌ها به تعهدات خود عمل کنند.

چرایی تعدیل نگاه غرب به برجام

حال این پرسش مطرح می‌شود که چه عواملی باعث تعدیل خواسته‌های غربی‌ها نسبت به ایران و برجام شده است؟

نخستین و یکی از مهمترین عوامل، «قاطعیت ایران در کاهش تعهدات» با هدف متوازن سازی آن‌ها است. ایران از اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ در برداشتن گام‌های پنجگانه نشان داد که در این موضوع جدی است. طرف غربی در هراس است که با تداوم چنین روندی، بازگشت‌پذیری دشوارتر از قبل شود.

به تازگی «علی اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگویی مستقیم با برخی کاربران شبکه اجتماعی صوتی «کلاب هاوس» درباره برجام، گفته است: «قرار بود براساس مصوبه مجلس در ظرف یک سال ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد تولید کنیم، الان به ۵۰ کیلوگرم رسیده‌ایم.»

صالحی با بیان اینکه بازسازی راکتور اراک به تایید پیشرفته‌ترین کشور‌های هسته‌ای دنیا رسیده، اظهار داشت «ما در راکتور اراک با چین همکاری می‌کنیم و تمام طراحی‌هایی که انجام دادیم به تایید دوستان چینی رسیده است و در صنعت هسته‌ای همکاری نسبتا خوبی داریم و در چارچوب این سند ۲۵ ساله این همکاری‌ها گسترش خواهد یافت.»

همین جدیت ایران در متوازن سازی تعهدات، زمینه را برای عقب نشینی تروئیکای اروپا در شورای حکام آژانس فراهم ساخت. میانه اسفندماه بود که سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در نشست این شورا از ارایه طرح ضد ایرانی خودداری کردند. پیشتر برخی خبر داده بودند که اعضای اروپایی برجام قصد دارند در این نشست شورای حکام در وین، قطعنامه‌ای را علیه تصمیم ایران به تعلیق برخی بازرسی‌های هسته‌ای و خروج از پروتکل الحاقی تصویب کنند.

با انتشار خبر صدور قطعنامه در شورای حکام علیه ایران، خبرگزاری «رویترز» گزارش کرد که ایران در واکنش به اقدام احتمالی آمریکا برای تصویب قطعنامه توبیخی علیه تهران، تهدید کرده توافق موقت با آژانس بین المللی انرژی اتمی را لغو خواهد کرد؛ خبری که بسترساز عقب نشینی تروئیکای اروپا شد.

از دید برخی تحلیلگران، سند همکاری ۲۵ ساله‌ای که بین تهران و پکن به امضا رسید، دومین عاملی است که باعث هراس و تعدیل مطالبات غربی‌ها شده است؛ توافقی که ممکن است با دیگر کشور‌های دوست و همسو تکرار شود.

در همین ارتباط حجت‌الاسلام «مجتبی ذوالنور» رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس پس از امضای این سند گفت: جمهوری اسلامی ایران علاوه بر چین، به دنبال آن است که با روسیه هم سند‌های دراز مدت و راهبردی منعقد کند که هم تعاملات اقتصادی دوجانبه را تقویت می‌کند و هم در زمینه فعالیت‌های مشترک می‌تواند راهگشا باشد.

اما سومین عامل و مهمترین برگ برنده ایران تا کنون «پافشاری بر لغو کامل تحریم ها» بوده است. ایران الحاق مجدد آمریکا به برجام را در صورت باقی ماندن تحریم‌ها نپذیرفته و حتی حاضر به مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم با این کشور تعهدگریز نشده است.

«سیدعباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه در آستانه نشست وین، هرگونه مذاکره مستقیم با آمریکا را رد کرد و گفت که «هیچ پیشنهاد گام به گام با آمریکا، نه داریم، نه قبول می‌کنیم.» همچنین «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه در ارتباط با طرح «گام به گام» مدنظر غربی ها، اظهار کرد: همانطور که بار‌ها به روشنی گفته شده، هیچ طرح گام به گامی مطرح نیست و سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران برداشته شدن همه تحریم‌های آمریکا است اعم از آن‌هایی که ترامپ پس از خروج از برجام مجدد اعمال و یا ابتدا برقرار کرد و همچنین تحریم‌هایی که تحت هر عنوان دیگری اعمال کرد.

پیشتر خبرگزاری «رویترز» به نقل از سه منبع آگاه نوشته بود که دولت بایدن در پی احیای گام به گام برجام است و در این مسیر «گام‌های متقابل کوچک» به‌عنوان یک مرحله موقت برداشته خواهد شد. به گزارش این رسانه، آمریکا در بررسی چگونگی احیای توافق هسته‌ای با ایران، درحال سنجش طیف وسیعی از ایده‌ها است و یکی از گزینه‌های آمریکا این است که به‌منظور دستیابی به فرصت بیشتر برای رسیدن به هدف نهایی، فعلا هر دو طرف گام‌های کوچکی را بردارند، بدون آن‌که نیاز به رعایت کامل شرایط برجام باشد.