برگزاری دومین دور مذاکرات برجامی / جدال سخت میان ایران و ۱+۴

کشورهای اروپایی در حالی که سعی داشتند ایران را به بی برنامگی متهم سازند با دو سند از سوی ایران مواجه شدند که در آن دیدگاه ها و پیشنهادهای ایران در رابطه با لغو تحریم ها و اقدامات هسته ای آمده بود.

این دو سند بر مبنای آخرین متن پیش نویسی که در دور ششم مذاکرات در وین میان ایران و ۱+۴ جمع بندی شده، نوشته شده است که در آن در بخش هایی تغییرات، در بخش هایی اصلاحات و در بخش هایی مواردی اضافه و کم شده است.

کشورهای اروپایی و آمریکا بعد از بازگشت به پایتخت هایشان نسبت به این اسناد اعتراض کردند و خواستار بازگشت ایران به آخرین متنی شدند که در مذاکرات دور ششم به جمع بندی رسیده بود.

مذاکرات هسته ای برای بازگشت به برجام با روی کار آمدن دولت بایدن آغاز شد و چندین دور گفتگوها انجام شد، اما به نتیجه نرسید. در حالی که تصور بود جو بایدن بعد از روی کار آمدن همان طور که به دیگر توافق های بین المللی که ترامپ از آن یک جانبه خارج شده بود بازگشت به برجام هم بازمی گردد؛ اما این مساله تا امروز محل مناقشه است. افزایش تحریم های یک جانبه آمریکا در سه سال گذشته در حوزه های مختلف حقوق بشری، تروریسیم و غیره موجب شده تا در عمل لغو تحریم های برجامی در صورت اجرای این توافق موثر و مطلوب نباشد و ایران نتواند از مزایای رفع تحریم ها بهره مند شود، از این رو دولت جدید در ایران که منتقد برجام هم بوده است با از سرگیری مذاکرات وین، اسنادی را ارایه داده که مبتنی بر منافع ملی و حاصل رای و نظر حاکمیت ایران است و در همین چارچوب متن قبلی با تغییراتی همراه شده است که نیاز است طرف ها یک بار دیگر بر سر آن مذاکره کنند.

مقامات ایران تاکید کرده اند که به دنبال یک "توافق خوب" هستند و در این راستا وارد مذاکرات با ۱+۴ شده اند. ایران نه مذاکرات وین را ترک کرده است و نه تفاهم های قبلی را به طور کلی رد کرده است؛ بلکه آنچه به تازگی ارایه کرده در تداوم متن پیش نویس قبلی است.

با توجه به تحولات سه سال اخیر و  خروج یک جانبه آمریکا و بی عملی کشورهای اروپایی در برابر این اقدام، توقع اینکه ایران وارد توافقی شود که ممکن است دو سال دیگر رییس جمهوری بعدی آمریکا از آن خارج شود بی جاست و این نکته ای است که کشورهای اروپایی و دیگر اعضای برجام باید مدنظر داشته باشند. کشورهای اروپایی در حالی به متون ایران اعتراض دارند که آمریکا همین حالا و در جریان مذاکرات به تحریم ایران دست می زند و از سویی مقامات این کشور که در بین دموکرات ها هم دیده می شوند اعلام می کنند که هرگونه توافق و بازگشت به برجام متزلزل است و با آمدن رییس جمهور جدید در آمریکا این توافق لغو می شود.

یکی از سوالات مقامات سه کشور اروپایی و آمریکا درباره اسناد ارایه شده از سوی ایران در رابطه با لغو تحریم ها و اقدامات هسته ای ایران این است که اگر سیاست هسته‌ای ایران تغییری نکرده، چرا اسناد ارایه شده جدید اختلاف زیادی در شکل و محتوا با متن آخرین پیش‌نویس جمع بندی شده میان ایران و ۱+۴ دارد؟

در این رابطه باید گفت که تغییر در نظرات موضوعی نیست که امروز اتفاق افتاده باشد. در طی مذاکرات هسته‌ای از ابتدا تا کنون و نیز حتی در روند مذاکرات ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ که یک دولت در آمریکا بر سر کار بود بارها پیش آمده است که هیات مذاکراتی آمریکا بعد از ساعت‌ها رایزنی و تفاهم بر سر یک موضوع و تفاهم بر سر آن، پس از مشورت با واشتنگن نظرشان را تغییر دادند. وقتی هم دولت در این کشور در ۲۰۱۶ تغییر کرد، رییس جمهور ترامپ به کلی تعهداتش را زیرپا گذاشت و از برجام خارج شد. این رفتار و رویکردها را با رفتار و اقدام ایران بعد از ۲۰۱۸ مقایسه کنید؛ با وجود خروج یک جانبه آمریکا از یک توافق بین المللی که ضمانت قطعنامه شورای امنیت را داشت، در برجام ماند و در یک بازه زمانی قابل توجه تعهدات هسته‌ای خود را نیز اجرا کرد.

سه کشور اروپایی و آمریکا مدعی هستند که بررسی متون پیشنهادی ایران "زمان‌بر" است و در این مدت برنامه هسته‌ای ایران به سمت ابعاد غیرقابل کنترل پیش خواهد رفت. این ادعا در حالی مطرح می شود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دارد و گزارش‌های این نهاد بین المللی موید این موضوع است. در عین حال اگر سه کشور اروپایی نگران زمان بندی بررسی اسناد ارایه شده هستند، می‌توانند خودشان متونی را متقابلا پیشنهاد دهند یا از آمریکا بخواهند که پیشنهادهای ایران برای لغو تحریم‌ها را به نحو همه جانبه، کامل و موثر بپذیرد تا ایران بتواند از مزایای برجام به نحو مطلوب بهره‌مند شود.

از سویی هیات ایرانی اعلام کرده است که برای کوتاه شدن زمان بررسی متون مذکور تا قبل از تعطیلات سال ۲۰۲۲ آماده است به طور جدی و فشرده در وین بماند و مذاکرات را ادامه دهد.

با وجود مخالفت سه کشور اروپایی و آمریکا با متون ایران اما روسیه درباره پیشنهادهای تازه ایران اعلام کرده است که این پیشنهادها می تواند مبنای مذاکرات قرار گیرد. به نظر می آید چین نیز با متون ارایه شده مخالفتی ندارد در عین حال گفته می شود که آنها پیشنهادهای ایران را بررسی و تبیین کرده و قرار است در مذاکرات امروز (۱۸ آذر) نظراتشان را ارایه دهند.

روسیه و چین در دیدارها با مقامات ایرانی اعلام کردند که با نظر ایران مبنی بر در اولویت بودن بررسی و تفاهم بر سر "لغو تحریم‌ها" در مذاکرات موافق هستند.

بهتر است کشورهای اروپایی در این مقطع از مذاکرات دست از همراهی صرف با آمریکا و اسراییل بردارند و به جای آنکه آتش بیار معرکه باشند، نقشی فعالانه و متعادل‌ بین ایران و آمریکا ایفا کنند. مواضع سه کشور اروپایی در رابطه با پیشنهادهای ایران برای لغو تحریم‌ها به شکلی بود که تداعی کننده "کاسه داغ‌تر از آش" است، در حالی که این آمریکاست که باید در این رابطه مدعی باشد.

در عین حال، ایران منطقی، جدی و منطبق با روح و متن برجام، پیش نویس اصلاح شده خود برای بحث بر سر بازگشت به برجام را ارایه کرده است و انتظار است تا کشورهای طرف برجام اگر برای احیای برجام جدی هستند، با در نظر گرفتن تغییرات دولت در ایران با رویکرد سازنده‌تری مذاکرات در وین را دنبال کنند و تلاش کنند تا جدال بر سر متون مذاکراتی را پایان دهند تا گفتگوها در ریل اصلی قرار گیرد.