ثانیه‌شماری برای حذف سلطان/ قلیچدار اوغلو در یک قدمی ریاست جمهوری

همزمان با آغاز شمارش معکوس برای انتخابات ترکیه، گمانه‌زنی‌ها درباره برکناری مرد همیشه رئیس جمهور که با حذف قانون نخست وزیری در ترکیه لقب « سلطان اردوغان» گرفت، رو به افزایش است. رئیس جمهوری که پیش از این اعلام کرده بود زلزله هم نمی‌تواند تاریخ انتخابات را تغییر دهد و ۶۴ میلیون شهروند ترک واجد شرایط موظف هستند تاریخ ۱۴ مِی پای صندوق‌های رأی حاضر شوند.

اردوغان برخاسته از حزبی که وجهه اسلامی آن نسبت به سایر احزاب پررنگ‌تر است و بنابر باور منتقدین وجهه اسلامی ترکیه را نمایان‌تر از قبل کرده، در انتخابات پیش‌رو با فردی رقابت می‌کند که میراث‌دار آتاتورک است و به تبع جریان‌های سکولار هوادار او هستند، چهره‌ای لائیک که این روزها با شعارهای خوش آب و رنگی نظیر جمهوری ما تاج دموکراسی بر سر خواهد داشت، پایان حکومت تک نفره، آزادی دگرباشان در نظر سنجی‌ها تنه به تنه اردوغان می‌زند، تا جایی که تحلیل‌ها را به این سمت سوق داده که حتی اگر نتواند رئیس جمهور را حذف کند اما به دلیل داشتن رأی بالا می‌تواند انتخابات را به مرحله دوم برساند.

در حقیقت کمال قلیچدار اوغلو که ریاست بزرگترین حزب لائیک ترکیه موسوم به حزب جمهوری‌خواه خلق را برعهده دارد، علاوه بر نشان دادن باغ سبز به هواداران و تاکید بر روی آزادی حجاب زنان در حال حاضر با حمایت 6 حزب دیگر با رویکرد ائتلاف ملت وارد میدان رقابت شده و قصد دارد به ریاست 10 ساله اردوغان پایان دهد. اما تکاپوی رقیب لائیک اردوغان برای حذف او به نظر می‌رسد بی‌نتیجه نماند کما اینکه طبق آخرین نظرسنجی‌های پولیتیکو در انتخابات ۱۴ مه، اردوغان ۴۶ درصد، قلیچداراوغلو ۵۰ درصد، محرم اینجه ۲ درصد و سینان اوغان به ۳ درصد رای کسب می‌کنند.

اینجه معادلات را بهم ریخت

در حالی که اخبار سبقت قلیچدار اوغلو خبرساز شده بود، انصراف ناگهانی یکی از کاندیداها معادلات را بهم ریخت. به عبارت دیگر با انصراف اینجه از ادامه رقابت در انتخابات ریاست جمهوری، آرای قلیچدار اوغلو افول کرد، به این ترتیب که هر چند قلیچدار اوغلو در تلاش است به واسطه اقداماتی نظیر زیرسوال بُردن میزان تحصیلات اردوغان، شعارهای عوام‌پسند و اقداماتی نظیر ضبط فیلم انتخاباتی در آشپزخانه وجهه مردمی هم از خود نشان دهد اما نظرسنجی ای‌آرای‌دی‌ای از قرار گرفتن اردوغان در صدر خبر می‌دهد. براساس آمار منتشر شده این مرکز ۵۱.۳ درصد از مردم ترکیه به اردوغان رأی خواهند داد، ۴۴.۲ درصد آراء به قلیچداراوغلو تعلق می‌گیرد و 4 درصد باقی مانده هم سهم سینان اوغان از انتخابات خواهد شد.

رقابت تنگاتنگ نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ترکیه و از طرفی تقویت این گمانه که انتخابات به مرحله دوم خواهد رسید و ممکن است اردوغان بعد از سال‌ها از مسند اصلی سیاست ترکیه حذف شود، بررسی سابقه نامزدها و ائتلاف‌های حامی آنها کم بیراه نخواهد بود.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه

با گذشت بیش از ۲۰ سال از به قدرت رسیدن اردوغان و حزب او موسوم به حزب عدالت و توسعه، امیدوار است که دوران حکومت خود را همچنان به عنوان طولانی‌ترین حاکم دوران مدرن ترکیه ادامه دهد. اردوغان، شهردار اسبق استانبول که سابقه پیروزی با کسب بیش از 52 درصد آراء در انتخابات ریاست جمهوری سال 2018 را در کارنامه دارد ، طبق نظرسنجی‌ها در حال حاضر از  حمایتی تقریباً معادل 50 درصد برخوردار است.

کمال قلیچداراوغلو

قلیچداراوغلو نامزد مشترک ریاست جمهوری متعلق به ائتلاف اصلی شش حزب مخالف اردوغان است. او رئیس حزب مردم جمهوری خواه ترکیه (CHP)، حزبی که توسط مصطفی کمال آتاتورک - بنیانگذار ترکیه مدرن - تأسیس شد، است.

نظرسنجی‌ها حاکی از این است که میزان حمایت‌ها از او به ۵۰ درصد نزدیک است.

سنان اوغان

اوغان یک قانونگذار سابق حزب جنبش ملی گرای ترکیه (MHP)، حزب متحد با حزب عدالت و توسعه اردوغان بوده است. نظرسنجی‌های حال حاضر او را بسیار پایین‌تر از دو نامزد نخست نشان داده‌اند.

ائتلاف‌های سیاسی

ترکیه احزاب سیاسی زیادی دارد که پیش از این در چندین ائتلاف انتخاباتی ادغام شده‌اند.

اصلی‌ترین این ائتلاف‌ها عبارتند از:

ائتلاف مردم

ائتلاف مردم ترکیه پیش از انتخابات ۲۰۱۸ متشکل از حزب عدالت و توسعه اردوغان و حزب جنبش ملی‌گرا تشکیل شد و اکثریت آرا را هم در انتخابات ریاست جمهوری و هم در انتخابات پارلمانی به دست آورد.

از آن زمان به بعد، حزب رفاه جدید متعلق به فاتح اربکان، پسر نجم‌الدین اربکان، مرشد اردوغان و همچنین حزب راستگرای وحدت بزرگ هم به ائتلاف مذکور پیوستند.

ائتلاف ملت

ائتلاف ملت به عنوان جناح اصلی مخالف اردوغان از قلیچداراوغلو در انتخابات ریاست جمهوری حمایت می‌کند. این ائتلاف که قبل از انتخابات ۲۰۱۸ تشکیل شد، در ابتدا شامل حزب مردم جمهوری‌خواه، حزب راست میانه‌روی خوب، حزب اسلام‌گرای سعادت و حزب دموکرات (DP) بود.

دو حزب تاسیس شده توسط متحدان سابق اردوغان بعداً به این ائتلاف پیوستند: حزب دموکراسی و پیشرفت، تاسیس شده توسط علی باباجان، کسی که حزب عدالت و توسعه را به دلیل اختلاف بر سر مسیرش ترک کرد و حزب آینده، متعلق به احمد داووداوغلو، کسی که زمانی نخست وزیر و عضو حزب عدالت و توسعه بود.

ائتلاف کار و آزادی

این ائتلاف توسط حزب دموکراتیک خلق (HDP)، حزبی طرفدار کردها، رهبری می‌شود و در حال حاضر سومین حزب بزرگ پارلمان بوده و به عنوان یک حزب تعیین کننده بالقوه در انتخابات تلقی می‌شود.

حزب دموکراتیک خلق ترکیه، نامزدی برای ریاست‌جمهوری این کشور معرفی نکرده و صریحاً نیز از هیچ نامزدی در این انتخابات حمایت نکرده است، اما گفته که در مقابله با حکومت تک نفره، به مسئولیت خود عمل می‌کند. حزب کارگران ترکیه (TIP) پس از ظهور به عنوان یک حزب مخالف صریح پس از زلزله‌های شدید ششم فوریه به این ائتلاف پیوست. این ائتلاف همچنین شامل حزب چپ سبز (YSP) است؛ نامزدهای حزب دموکراتیک خلق ترکیه برای دور زدن رد صلاحیت احتمالی خود به دلیل شکایت قضایی تحت پرچم این حزب وارد رقابت می‌شوند.

در مجموع اردوغان که پیش از این مدعی شده بود اگر مطمئن شود، رأی نمی‌آورد در انتخابات شرکت نمی‎کند و فرد دیگری را به عنوان جایگزین معرفی می‌کند، با ورود به این عرصه نشان داد که درباره پیروزی خود و تجربه سومین دوره ریاست جمهوری شک ندارد. اما در مقابل چالش‌های عملکرد او به ویژه در زلزله اخیر ترکیه و سد آتاتورک، شکست برای پایان جنگ اوکراین و روسیه، حملات متعدد به سوریه و عراق با ملعبه از بین بردن تروریست‎ها، چالش این کشور با یونان و در نهایت شکست برای جلوگیری از عضویت سوئد در ناتو همگی نشان‌دهنده گمانه صعود قلیچدار اوغلو و دو مرحله‌ای شدن انتخابات 2023 ترکیه را افزایش می‌دهند.

اما براساس دیدگاه بسیاری از کارشناسان حتی اگر اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شود، تکرار بروز شورش و کودتا مانند آنچه طی سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۶ اتفاق افتاد، محتمل است چرا که تلاش اردوغان برای نزدیک شدن به پوتین آن هم در بحبوحه جنگ اوکراین و روسیه که رسماً به عرصه جنگ نیابتی مسکو و واشنگتن تبدیل شده، گمانه‌های دایی جان ناپلئونی در مورد فضای سیاسی ترکیه بعد از پیروزی اردوغان را افزایش داده کما اینکه رئیس جمهور فعلی معتقد است بایدن دستور سرنگونی او را داده و این نکته‌ای است که خودش و همه مردم این را می‌دانند.

بر همین اساس طبق اعلام شورای عالی انتخابات ترکیه نتایج موقت انتخابات ریاست جمهوری تا ساعت ۲۳:۵۹ روز رای گیری اعلام می‌شود و در صورتی که در اولین دوره رأی‌گیری، اکثریت مطلق آرای معتبر به دست نیاید، دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری روز یکشنبه ۲۸ ماه مِی برابر با هفتم خردادماه ۱۴۰۲ برگزار خواهد شد.

سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ترکیه همزمان با بیست و هشتمین دوره انتخابات پارلمانی این کشور امروز ۱۴ مه ۲۰۲۳ (۲۴ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲) آغاز شد.

آخرین اخبار از نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه حاکی از شکست اردوغان با فاصله رأی بسیار بالا است.

واکنش چهره‌های ایرانی به انتخابات ترکیه

همجواری ایران و ترکیه و به تبع تاثیرگذاری و تاثیر پذیری دو کشور از یکدیگر، بسیاری از چهره‌ها و فعالین سیاسی را نسبت به نتیجه انتخابات آنکارا حساس کرد.

چنانچه صادق زیباکلام، چهره اصلاح‌طلب طی یادداشتی که تحت عنوان «پیروزی قلیچ‌داراوغلو به‌نفع دمکراسی در ایران خواهد بود»، ضمن استقبال از شکست اردوغان، این اتفاق را به فال نیک برای ایران گرفت و نوشت: « همۀ حرف‌ها پیرامون انتخابات ترکیه، که فردا برگزار می‌شود را شنیده‌ایم و به‌نظر نمی‌رسد سخن جدیدی مانده باشد. دو رقیب اصلی، آقایان «اردوغان» و «قلیچ‌داراوغلو» همچنان شانه به شانۀ یکدیگر هستند و اگر قلیچ‌داراوغلو، که یکی دو درصد جلوتر از اردوغان است، در دور اول پیروز نشود، انتخابات می‌رود برای دور دوم. یکصدهزار نفر در داخل کشور و سیصد ناظر بین‌المللی، نظارت بر نحوۀ برگزاری انتخابات می‌نمایند.

حامیان اردوغان بیشتر ساکنین سنتی‌تر و مذهبی‌تر شهرهای کوچک‌تر و مناطق شرقی ترکیه هستند. موفقیت اقتصادی، مباهات به پیشرفت‌های صنایع نظامی، توسل به پان‌ترکیسم، مذهب، ضدیت با سکولاریسم و حمله به همجنس‌گرایان، شعارهای اصلی آقای اردوغان در مبارزات انتخاباتی‌اش بوده. در مقابل، ساکنین شهرهای بزرگ، اقشار و لایه‌های تحصیلکرده‌تر، جوان‌تر، چپ‌گرایان، کوردها، سکولارها، لیبرال‌ها، زنان و فعالین مدنی، حامیان قلیچ‌داراوغلو هستند. ناکامی‌های اقتصادی یکی دو سالۀ اخیر و زلزلۀ اسفندماه، به‌زیان آقای اردوغان شده.

پیروزی آقای اردوغان منجر به اقتدارگرایی گسترده‌تر و تمرکز بیشتر قدرت در دست رئیس جمهور، محدودیت دمکراسی، نزدیکی بیشتر ترکیه به روسیه و متقابلاً فاصلۀ بیشتر آنکارا از غرب خواهد شد. درحالی‌که پیروزی قلیچ‌داراوغلو منجر به انتقال قدرت بیشتر به پارلمان شده، فضای سیاسی ترکیه را دمکراتیک‌تر و آنکارا را نزدیک‌تر به اروپا و آمریکا خواهد نمود. البته دغدغه‌هایی وجود دارد که اگر اردوغان ببازد، آیا حاضر است قدرت را واگذار نماید؟

می‌ماند این پرسش، که پیروزی هر کدام آن‌ها چه تأثیری بر روی کشور ما خواهد داشت؟ بعنوان یک قاعدۀ کلی، هر قدر همسایگان هر کشوری دمکراتیک‌تر باشند، غیر مستقیم کمک  به گسترش دمکراسی در آن کشور می‌شود. یقیناً همسایگی طالبان کمکی به دمکراسی در ایران نخواهد کرد، درحالی‌که همسایگی پاکستان، که قوۀ قضاییه‌اش آنقدر استقلال دارد که در برابر نظامیان مقتدر آن‌کشور می‌ایستد و رأی به آزاد شدن عمران خان، که نظامیان وی را بازداشت کرده بودند، می‌دهد؛ و یا ترکیۀ قلیچ‌داراوغلو یقیناً به‌نفع دمکراسی در ایران خواهد بود.»

اعلام نتایج تا این لحظه

طبق آمار سی‌ان‌ان ترک و براساس شمارش ۹۸.۷ درصد صندوق‌های شمارش شده، اردوغان ۴۹.۳ درصد، قلیچداراوغلو ۴۵ درصد و اوغان ۵.۲ درصد رای به دست آورده‌اند.

عطف به اینکه تا این لحظه هیچ کدام از داوطلبین انتخابات ریاست جمهوری ترکیه موفق به کسب بیش از 50 دردص آراء نشدند، احتمال برگزاری دور دوم انتخابات افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر قلیچدار اوغلو اعلام کرد در صورت قطعی شدن دور دوم انتخابات پیروز خواهیم شد. 

دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه قطعی شد

رسانه‌های ترکیه اعلام کردند تمام آرای ریاست‌جمهوری شمارش شده و هیچ کدام از نامزدها نتوانستند بیش از نیمی از آراء را کسب کنند.

براساس نتایج نهایی رجب طیب اردوغان ۴۹.۳۵ درصد آراء و کمال قلیچدار اوغلو ۴۵ درصد آراء را کسب کردند.

دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه دو هفته بعد یعنی ۲۸ می (۷ خرداد) برگزار خواهد شد.