خطر در کمین جایگاه جهانی صنعت فولاد ایران

صنعت فولاد به دلیل سیاست‌های داخلی اشتباه با مشکلات بزرگی روبرو شده که احتمالاً در نتیجه این مشکلات جایگاه جهانی خود به‌عنوان دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا را از دست خواهد داد. قطعی برق شرکت‌های فولادی در تابستان امسال باعث شد تا تولید فولاد ایران در نیمه نخست امسال، بیش از دو میلیون تن کمتر از نیمه نخست سال گذشته باشد.

در حال حاضر نیز بحران گاز در ابعاد بزرگ‌تری نسبت به بحران برق در حال آسیب رساندن به صنعت فولاد ایران است. در همین حین، قیمت برق مصرفی شرکت‌های فولادی در سال جاری ۵ برابر و قیمت گاز آن‌ها بیش از ۴ برابر شده است. آیا با این بحران‌ها نتیجه‌ای جز زمین‌گیر شدن صنعت فولاد رقم خواهد خورد؟

برای سال جاری، برنامه این بود که با ظرفیت‌های ایجادشده تولید فولاد ایران به ۳۳ تا ۳۴ میلیون تن برسد. اما حالا با بحران‌های ایجادشده و سیاست‌های اشتباه مشخص ‌شده که نه تنها این برنامه محقق نخواهد شد، بلکه تولید فولاد ایران نسبت به سال ۹۹ نیز کاهش چشمگیری را تجربه خواهد کرد.

از بحران تأمین برق تا بحران تأمین گاز

بحران قطعی برق شرکت‌های فولادی، نه تنها این شرکت‌ها را از برنامه سال جاری‌شان عقب انداخت، بلکه باعث شد تا کل تولید فولاد ایران در نیمه نخست امسال، ۱۴ درصد کمتر از نیمه نخست سال گذشته باشد. تولید فولاد ایران از بیش از ۱۵ میلیون تن در نیمه نخست سال ۹۹ به ۱۲ میلیون و ۹۹۴ هزار تن در نیمه نخست امسال رسید.

در آغاز پاییز شرکت‌های فولادی با رشد تولید، بخشی از این عقب‌ماندگی را جبران کردند اما از اواخر آبان و اوایل آذر، هشدارهای قطع گاز توسط شرکت‌های گاز منطقه‌ای به مانعی در برابر جهش تولید در صنعت فولاد تبدیل شد. هیچ‌کس نفهمید که چرا در تابستان امسال این شرکت‌های فولادی بودند که تقریباً به تنهایی بار کاهش مصرف برق را به دوش کشیدند.

به همین‌ ترتیب، در فصل سرد امسال نیز کسی متوجه نمی‌شود که چرا این فولادی‌ها هستند که باید در اولویت قطع گاز قرار گیرند. صنعت فولاد، به‌عنوان یک صنعت پیشران و مادر، نقش بی‌بدیلی در اقتصاد ایران دارد؛ اما مثل این‌که فعلاً کسی متوجه این موضوع نیست و دیواری نیز کوتاه‌تر از دیوار فولادی‌ها پیدا نمی‌شود.

واقعیت این است که قطعی گاز برای شرکت‌های فولادی بسیار مخرب‌تر از قطعی برق است. در هنگام قطعی برق، برخی شرکت‌ها می‌توانستند در شب، فعالیت تولیدی داشته باشند اما در قطعی گاز امکان فعالیت، چه در روز و چه در شب وجود ندارد. در کنار این، گاز در بخش آهن‌سازی هیچ جایگزینی ندارد و تعطیلی تولید آهن اسفنجی به‌معنای تعطیلی واحدهای فولادسازی است.

احتمالاً بحران گاز برای شرکت‌های فولادی تا اواخر بهمن و اوایل اسفند وجود خواهد داشت. با یک حساب سرانگشتی، بحران قطعی برق و گاز در سال جاری مجموعاً باعث خواهد شد تا تولید فولاد ایران در سال جاری نسبت به سال گذشته حداقل بیش از ۴ میلیون تن کاهش یابد. این به معنای کاهش حداقل ۱۳ درصدی تولید فولاد ایران نسبت به سال ۹۹ است.

اما صرفِ مقایسه تولید سال جاری با تولید سال قبل، همه چیز را بازگو نمی‌کند: درست‌تر این است که تولید سال جاری با برنامه تولید سال جاری مقایسه شود. برنامه تولید فولاد برای سال جاری بین ۳۳ و ۳۴ میلیون تن بوده و در برآوردی خوش‌بینانه، تولید امسال ۷ تا ۸ میلیون تن کمتر از برنامه خواهد بود!

بحران افزایش نرخ گاز و برق

در سال جاری صنعت فولاد تنها قربانی کسری برق و گاز در کشور نشد بلکه نرخ گاز و برق مصرفی این صنعت نیز افزایش شدیدی را تجربه کرد. نرخ برق صنایع فولاد از ۱۰۰ تومان به ازای هر کیلو وات ساعت به بیش از ۵۰۰ تومان رسید و بیش از ۵ برابر شد و نرخ گاز آن‌ها نیز از هر مترمکعب ۳۰۰ تومان به بیش از ۱۲۰۰ تومان رسید و بیش از ۴ برابر شد.

اگر نرخ گاز صنعت فولاد طبق لایحه بودجه بازهم افزایش شدیدی را در سال بعد تجربه کند، ضربات مهلکی به این صنعت وارد خواهد شد. با نرخ‌هایی که فعلاً صحبت آن‌ها مطرح است و مشکلاتی نیز که در زمینه تأمین پایدار برق و گاز وجود دارد، در اولین گام واحدهای ذوب القایی بالاجبار تعطیل خواهند شد. حدود ۱۲۰ کوره القایی در کشور وجود دارد و مجموع تولید فولاد این کوره‌ها، حدود ۵ میلیون تن در سال است. نصف نیاز داخلی کشور به شمش فولادی را کارخانجات ذوب القایی تأمین می‌کنند و تعطیلی این کارخانجات، ضربه بسیار بزرگی به صنعت فولاد ایران و اشتغال آن خواهد بود.

بحران‌هایی که آن‌ها را توصیف کردیم تنها دامن واحدهای ذوب القایی را نخواهد گرفت بلکه رفته رفته به سراغ سایر حلقه‌های زنجیره فولاد نیز خواهد آمد. در نتیجه سیاست‌های غلط، صنعت فولاد ایران در وضعیت اورژانسی قرار گرفته و این صنعت نیازمند عملیات نجاتِ فوری است؛ در غیر این‌صورت، صنعتی که به‌دشواری و با صرف هزینه بسیار، تا جایگاه دهم جهانی صعودی کرده است، «به‌سادگی» و به‌سرعت جایگاه جهانی خود را از دست خواهد داد.