بوی پیشرفت از دستگاه‌های دولتی نمی‌آید

یک تاریخچه کوتاه

دره سیلیکون در ایالات‌متحده‌امریکا را می‌توان نخستین پارک علم و فناوری دنیا دانست که منشأ آن به دانشگاه استنفورد در اوایل دهه ۱۹۵۰ برمی‌گردد، پس از آن سوفیا آنتی پلیس در فرانسه در دهه ۱۹۶۰ و شهر علم تسوکوبس در ژاپن در اوایل دهه ۱۹۷۰ تاسیس شد که نمونه‌هایی از قدیمی‌ترین و مشهورترین پارک‌ها در جهان محسوب می‌شوند. در کشور ما نزدیک به ۳۹ پارک علم و فناوری مشغول به فعالیت هستند که براساس وابستگی سازمانی، به ۴ بخش وزارتی، دانشگاهی، جهاددانشگاهی و نهاد ریاست‌جمهوری تقسیم شده‌اند که نقش حمایتی ویژه‌ای در رشد و توسعه دانش‌بنیان‌ها دارند؛ از استقرار مکانی تا بسترسازی برای تولیدات انبوه.

گفتنی است، این مجموعه‌ها تنها یکی از ارکان زیست‌بوم دانش‌بنیان در کشور است، حال این پرسش مطرح است که باتوجه به فلسفه وجودی پارک‌های علم و فناوری، این مجموعه‌ها تا چه میزان توانسته‌اند مسیر رشد و توسعه را برای شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کنند؟

مکانی برای تبدیل علم به ثروت

رئیس پارک علم و فناوری کرمانشاه با اشاره به اهمیت شبکه‌سازی به‌عنوان حلقه مفقوده در زیست‌بوم دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت گفت: از آنجایی که پارک‌های علم و فناوری متولی حمایت از اکوسیستم دانش‌بنیان و شرکت‌های خلاق در هر استان به‌شمار می‌روند، نقشی اساسی در توسعه کسب‌وکارهای فناورانه و دانش‌بنیان دارند. به‌عبارت دیگر می‌توان این مجموعه‌ها را به‌عنوان هاب تبدیل علم به ثروت در هر استان در نظر گرفت. اما نکته مهم این است که تنها پارک‌های علم و فناوری متولی زیست‌بوم یا اکوسیستم نوآوری و فناوری در یک کشور نیستند، چرا که این عرصه تنها یک متولی ندارد و بازیگران مختلفی در این اکوسیستم به ایفای نقش می‌پردازند و تمامی اجزای زیست‌بوم دانش‌بنیان و نوآوری باید در ارتباط با یکدیگر نقش خود را به‌درستی ایفا کنند؛ بنابراین باید ماموریت‌های لازم را برای تکمیل و توسعه این اکوسیستم بپذیرند.

سیامک آزادی شرط لازم پیشرو بودن پارک‌های علم و فناوری در مسیر حمایت از توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را در حمایت‌های زیرساختی از سوی دیگر نهادهای فعال در زنجیره دانش‌بنیان دانست و گفت: اگر از پارک‌های علم و فناوری حمایت‌های لازم انجام شود، می‌توان این مجموعه‌ها را پیشرو توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان دانست؛ در غیر این صورت به‌طور قطع به آن هدف دانش‌بنیان‌ها در سیاست کلان کشور نمی‌رسیم و نمی‌توان انتظار داشت که دانش‌بنیان‌ها در اقتصاد و توسعه کشور نقش جدی داشته باشند، بنابراین حمایت از پارک‌های علم و فناوری، در نهایت به رشد کسب‎‌‌وکارها و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان می‌انجامد.

توفیق ‌چندانی در صنعت‌کشاورزی نداشتیم

به‌طورکلی وقتی صحبت از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود، یعنی آنکه به کمک علم و فناوری به تولید انبوه کالا و خدمات داخلی باکیفیت بالا برسیم. سیامک آزادی در تاکید این فرآیند گفت: این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که همه اجزای این زیست‌بوم بتوانند در ارتباط با یکدیگر به‌عنوان راهبردی اساسی در توسعه کشور به آن نگاه کنند نه آنکه تنها به‌دلیل نام‌گذاری یک سال معین به‌عنوان رویکردی مهم در نظر گرفته شود.

رئیس پارک علم و فناوری کرمانشاه بااشاره به اینکه توجه به کسب‌وکارهای نوین باید از الزامات اساسی وزارتخانه‌ها و ادارات باشد، گفت: این در حالی است که تاکنون نتوانسته‌ایم توفیقات چندانی به‌ویژه در صنایع تبدیلی کشاورزی حاصل کنیم. وی افزود: پیش‌تر هم گفته شد پارک‌های علم و فناوری نقش محوری در توسعه کسب و کار دانش‌بنیان‌ها دارند اما یادمان باشد که استفاده از قدرت بازوی بخش خصوصی برای این هدف، می‌تواند به‌عنوان یک رویکرد مهم در نظر گرفته شود. از آنجایی که محور توسعه اقتصادی هر کشوری بخش خصوصی است، بنابراین برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور، راهی جز جذب بخش خصوصی همچون رکنی مهم در بازار و تولید انبوه نیست؛ چرا که امکانات مالی نهادهای دولتی تنها برای بقای دانش‌بنیان‌ها کفایت می‌کند نه توسعه آنها به‌عنوان یک قدرت اقتصادی در کشور.

به‌گفته این فعال اقتصادی در حقیقت پارک‌های علم و فناوری فضا و بستر مکانی مناسب برای همکاری و همرسانی دیگر بازیگران این اکوسیستم فراهم می‌کند، اما در نهایت ایجاد اشتغال و توسعه کارآفرینی باید برعهده بخش خصوصی باشد.

آزادی افزود: من معتقدم دولت و پارک‌های علم و فناوری باید ریسک سرمایه‌گذاری را برای بخش خصوصی کاهش دهند تا بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در راستای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان‌ها قانع شود. در غیر این صورت نمی‌توانیم هدف توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را عملیاتی کنیم و توقعی هم از بخش خصوصی نمی‌شود داشت.

وی ادامه داد: در واقع اگر بخش خصوصی حاضر باشد در مسیر توسعه اقتصادی سرمایه‌گذاری کند، اتفاق خوشایندی است که می‌توان بر اقتصاد دانش‌بنیان تاکید بسیاری کرد. اگر موفق شویم چنین چرخه‌ای را به راه بیندازیم، می‌توانیم انتظار تحقق شعار امسال را داشته باشیم.

فعالیت پارک‌ها قابل‌قبول است

آزادی با اشاره به اینکه فرآیند توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان‌ها در کشور نیاز به اصلاح دارد، روند فعالیت نهادهای دولتی نظیر معاونت علمی و فناوری ریاست‌‎جمهوری و پارک‌های علم و فناوری را رو به رشد و جلو دانست و گفت: روند فعالیت پارک‌های علم و فناوری را نسبت به سال‌های گذشته قابل‌قبول می‌دانم، اما حلقه مفقوده در توسعه فعالیت دانش‌بنیان‌ها، داشتن یک نگرش یکپارچه در صنعت، معدن، تجارت، کشاورزی، فناوری و دیگر عرصه‌ها برای توسعه همه‌جانبه کشور است. در حقیقت باید شبکه منظمی در این عرصه ایجاد شود و به‌نظر می‌رسد هنوز فعالیت‌های اقتصادی کشور آن میزان یکپارچگی موردنظر را ندارند. به‌همین دلیل است که هنوز نتوانستیم برای حرکت از اقتصاد نفت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان راهبرد معینی را تعیین کنیم.

نیازمند تغییر قاعده هستیم

وی افزود: چنین روندی باید در سیاست کلان کشور جا باز کند. در کل شکاف اصلی نه در فرآیندهای حمایتی است، بلکه در ساختار نرم نظیر هماهنگی و اتحاد نهادهای دولتی با سرمایه‌گذاری‌های خصوصی است؛ در واقع قواعد حاکم بر این اکوسیستم باید تغییر کند. رئیس پارک علم و فناوری استان کرمانشاه گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان مجموعه‌هایی هستند که با خطرپذیری بالا تشکیل می‌شوند، بنابراین با تغییر قانون‌ها و قواعد موجود باید بتوانیم، ابتدا بخش خصوصی را برای سرمایه‌گذاری در این بخش قانع کنیم و بعد ارزش‌های سیاستی کشور را بر مبنای تولید بگذاریم. این روند اتفاق نمی‌افتد مگر آنکه تمام اجزای این اکوسیستم به‌درستی کنار یکدیگر قرار بگیرند. اکنون وقت آن است که امکان رشد و بلوغ را در اکوسیستمی که تمامی اجزای آن به یکدیگر متصل هستند، در بستری نوین و با کمک سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فراهم کنیم.

آزادی گفت: زمانی می‌توان نتیجه موردنظر را از فعالیت دانش‌بنیان‌ها بگیریم که سهم قابل‌توجهی در اقتصاد کشور داشته باشند و نقش‌شان در سیاست دستگاه‌های اجرایی کشور عملیاتی شود، چرا که برای توسعه اقتصادی کشور نیازمند رسوخ دانش‌بنیان‌ها در ساختار نظام اقتصادی هستیم. در واقع این کسب‌وکارهای نوین و دانش‌بنیان‌ها هستند که می‌توانند نقشه راه مطمئنی را به مسئولان اجرایی کشور بدهند. تمامی این موارد زمانی ارزش و اعتبار کافی پیدا می‌کند که در عرصه عملیاتی شدن قرار بگیرد و تولید به‌عنوان یک ارزش و مولفه مهم برای سیاست اجرایی کشور در نظر گرفته شود.

وی گفت: تا زمانی که سیاست متضادی را در پیش بگیریم، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که اقتصاد دانش‌بنیان توسعه یابد؛ تاکنون سیاست‌های مناسبی برای این هدف به‌کار نگرفته‌ایم.

سهم بزرگ دانش‌بنیان‌ها در اقتصاد کشور

مهدی عباسی، رئیس پارک علم و فناوری البرز با تاکید بر اینکه دلیل اصلی ایجاد دانش‌بنیان‌ها تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است، گفت: اگر ما بتوانیم به‌طور سنتی از اقتصاد نفتی به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کنیم، به هدف نهایی خود از ایجاد و حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان رسیده‌ایم. این هدف زمانی عملیاتی می‌شود که دانش‌بنیان‌ها ارزش‌‎افزوده کافی ایجاد کرده باشند. در حقیقت اگر اقتصاد دانش‌بنیان بتواند با ایجاد ارزش‌افزوده بالا در بخش‌های مختلف صنعت و تجارت به درآمد بالای مبتنی بر دانش برسد، می‌توان گفت اقتصاد دانش‌بنیان سهم بزرگی در اقتصاد کشور دارد.رئیس پارک علم و فناوری البرز در گفت‌وگو با افزود: با نگاهی به تجربه کشورهای موفق دنیا می‌توانیم بفهمیم که زمانی در یک کشور اقتصاد مبتنی بر دانش‌بنیان ایجاد می‌شود که یک زیست‌بوم و اکوسیستم کامل شکل گرفته باشد. این گزاره به این معنی است که تنها فعالیت مجموعه‌ای نظیر پارک علم و فناوری، برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کافی نیست، چرا که بخش‌های دیگر این اکوسیستم هم تاثیر جدی و مهمی دارند.

تناسب؛ کلید اصلی توسعه

وی بااشاره به مثالی در تشریح این گفته خویش گفت: برای مثال اگر گران‌قیمت‌ترین خودرو دنیا را هم در اختیار داشته باشید اما یک چرخ آن پنچر باشد، عملا نمی‌توانید استفاده کامل از آن کنید و کارآیی لازم را نخواهد داشت. هزینه‌های ایجادشده در این شرایط هم چندان موثر نخواهد بود. نقش پارک علم و فناوری هم که به‌عنوان یکی از اجزای این زیست‌بوم شناخته می‌شوند؛ مانند اجزای یک خودرو باید متناسب با دیگر اجزا تاثیرگذار باشد و نباید توقع داشته باشیم که کل این زیست‌بوم را تنها پارک‌های علم و فناوری اداره کنند. رئیس پارک علم و فناوری البرز افزود: حتی من معتقدم اگر در یک استانی پارک علم و فناوری فعالیت بیشتری نسبت به دیگر اعضای زیست‌بوم دانش‌بنیان داشته باشد، مانند انسانی است که سر بزرگی دارد که نمی‌تواند تعادل خود را روی بدنه ضعیف نگه دارد. بنابراین همراه با رشد پارک‌ها باید وزارتخانه‌هایی چون صنعت، معدن و تجارت یا وزارتخانه کار و رفاه اجتماعی و دیگر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با اقتصاد، اشتغال و صنعت و حتی کشاورزی هم‌صدا با یکدیگر در این مسیر گام بردارند.

بخش خصوصی پیشران توسعه دانش‌بنیان‌ها

عباسی گفت: گسترده بودن فعالیت‌های پارک‌های علم و فناوری در یک استان دلیل بر مطلوب بودن وضعیت دانش‌بنیان‌های آن نیست، چرا که در کنار آن، بخش خصوصی هم باید همپای پارک‌های علم و فناوری فعالیت کند. بنابراین توسعه اقتصاد دانش‌بنیان‌ها به تمامی مولفه‌های گفته‌شده بر می‌گردد، چه‌بسا که این بزرگ شدن باعث می‌شود که برخی از موارد نتوانند پیشرفت کنند و کارایی لازم را داشته باشند.

پارک‌ها نباید دولتی می‌شدند

وی بااشاره به جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گفت: یکی از اساسی‌ترین رویکردها در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، ورود بخش خصوصی به‌عنوان پیشران این جریان است. به اعتقاد من یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی که تاکنون در این زیست‌بوم انجام شده، دولتی بودن پارک‌های علم و فناوری است. توصیه می‌شود اداره پارک‌های علم و فناوری را بخش خصوصی به‌دست گیرد، در حقیقت هرچقدر بخش خصوصی در پارک‌های علم و فناوری فعال‌تر باشد، ارتباط برای جذب سرمایه‌گذاری بهتر فراهم می‌شود. در کل بخش خصوصی به‌عنوان یک موشک و شتاب‌دهنده قوی می‌تواند برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان مفید و موثر واقع شود.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که هرچقدر اجازه بدهیم بخش خصوصی در زیست‌بوم دانش‌بنیان اعمال قدرت کند، مسیر هموارتری را در راه رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان خواهیم داشت. به‌عبارت دیگر بخش خصوصی می‌تواند نقش حمایتی خود را در کسب‌وکار و شناخت بازار دانش‌بنیان‌ها به‌خوبی ایفا کند؛ این مزیتی است که نباید از نظر و نگاه مدیران دولتی در هماهنگی اجزای ‌این زیست‌بوم پنهان بماند.