چگونه صنایع از کرونا جان به در ببرند؟

شواهد موجود نشان می‌دهد بازیگران آسیایی بهترین عملکرد را در زمینه بهبود جایگاه خود در زمینه تحقق اهداف توسعه پایدار (SDG) در عصر پاندمی به ثبت رسانده‌‌‌‌اند ضمن اینکه سوئد، دانمارک و فنلاند بالاترین جایگاه را در تحقق اهداف توسعه پایدار در جهان رقم زده‌‌‌‌اند.

یک گزارش که از سوی دانشگاه کمبریج انگلستان تهیه شده و معاونت طرح و برنامه وزارت صمت آن را منتشر کرده نشان می‌دهد در دوران پاندمی، صنعت، تجارت و تولید از چند ناحیه ضرباتی را دریافت کرده‌‌‌‌ که این وضعیت، خود را در قالب تنزل جایگاه توسعه پایدار در اقتصاد و صنعت نشان داده است. از آنجا که شاخص‌‌‌‌های توسعه پایدار تلاش دارند ثبات طولانی‌مدت در اقتصاد و محیط‌زیست را تضمین کنند، کشورهای برتر در این زمینه سطح بالاتری از رفاه را در نتیجه تاب‌‌‌‌آوری و دوام تولید و تجارت تجربه می‌کنند.

گزارش ۲۰۲۰ شاخص توسعه پایدار نشان می‌دهد ایران با کسب رتبه ۵۹ از بین ۱۶۶ کشور جهان، جزو کشورهایی است که در نیمه بالایی جدول جای گرفته و ضربه کمتری از پاندمی در بخش‌‌‌‌های مولد خود دریافت کرده هرچند در برخی از بخش‌‌‌‌ها عملکرد کشور با مشکلاتی مواجه است. این گزارش نشان می‌دهد سه کشور کره‌جنوبی، لتونی و استرالیا کمترین تاثیر را از پاندمی دریافت کرده‌‌‌‌اند که این موضوع زمینه‌‌‌‌ساز زیان کمتر اقتصادهای این سه کشور در دو سال اخیر از این بیماری فراگیر بوده است.

این گزارش که نیم‌‌‌‌نگاهی به مساله کربن‌‌‌‌زدایی از زنجیره تامین و تولید در جهان دارد، توصیه کرده برای تحول در توسعه پایدار، مساله دیجیتالی شدن اقتصاد باید در کشورهای مختلف به جد پیگیری شود. حرکت اقتصادها در چشم‌اندازهای کوتاه‌‌‌‌مدت به دلیل افت شدید تولید صنعتی و گسترش بیشتر خدمات دیجیتال و تجارت الکترونیکی دو موضوعی است که در این راستا مورد توجه است تا اثرات شوکی که از ناحیه این بیماری به اقتصاد وارد شده کمرنگ شود. از آنجا که مهم‌ترین ضربه پاندمی به اقتصاد از ناحیه تضعیف جهانی شدن صورت گرفته و خود را به منصه ظهور رسانده، تحقق اهداف توسعه پایدار می‌تواند به ممانعت از بروز دوباره چنین پدیده‌‌‌‌هایی یا مهار پاندمی کنونی کمک کند.

گزارش تاکید دارد که همبستگی و مشارکت برای رسیدگی و جلوگیری از بحران‌های بهداشتی، اقتصادی و انسانی بسیار مهم است. جهانی‌سازی و تخریب زیستگاه‌‌‌‌های حیات وحش، گسترش سریع ویروس‌‌‌‌ها را در سراسر جهان تسهیل می‌کند. اقدام هماهنگ بین‌المللی توسط سیاستگذاران، تجار، جامعه مدنی و جامعه علمی می‌تواند شناسایی راه‌‌‌‌حل‌‌‌‌های بحران فوری را تسریع کرده و جهانی‌‌‌‌سازی را برای بلندمدت تقویت کند. بحران‌های بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی نیازمند افزایش همکاری و همبستگی بین‌المللی برای حمایت از آسیب‌‌‌‌پذیرترین کشورها هستند تا به این ترتیب خطر این بیماری برای کشورهایی که بر بیماری غلبه کرده‌‌‌‌اند، رفع شود.

این گزارش تاکید دارد اگر دولت‌‌‌‌ها تمایل دارند شرایط بهتری را در پاندمی‌‌‌‌های بعدی تجربه کنند باید در ۶ موضوع «شهر پایدار»، «کربن‌‌‌‌زدایی از صنعت»، «آب،اقیانوس و زمین»، «تحصیلات، نابرابری و جنسیت»، «سلامتی و بهزیستی جمعیت» و «انقلاب دیجیتال» اقدامات مشخصی را برای تحول خود انجام دهند. چنین رویکردی نه تنها موجب می‌شود تا آن کشور در سطح بهتری از حکمرانی قرار گیرد که سه بخش زنجیره تامین تولید، محیط‌زیست و اقتصاد دیجیتال آن از خطر شوک‌‌‌‌های غیرمنتظره در امان می‌‌‌‌ماند. توصیه مشخص این سند آن است که دولت‌‌‌‌ها اولا با «بازنگری زنجیره‌های تامین جهانی و وابستگی به تجهیزات و مواد استراتژی» سطح وابستگی صنایع خود به بیرون از کشور را کاهش دهند. در عین حال، با تمرکز روی اهمیت محیط‌زیست، زمینه «اجرایی کردن مفاد توافقنامه آب و هوایی پاریس» را فراهم کنند. در عین حال توصیه شده دولت‌‌‌‌ها با «سرمایه‌گذاری روی بهبود مهارت‌‌‌‌ها شهروندان در استفاده از تکنولوژی‌‌‌‌های دیجیتال»، فضایی را برای استفاده از فرصت‌‌‌‌های انقلاب چهارم صنعتی فراهم کنند.

بررسی ابعاد دیگر این گزارش نشان می‌دهد ایران در ۱۷ بخش توسعه پایدار عملکرد متوسطی داشته به‌‌‌‌طوری که در ۳بخش وضعیت ایران توام با پیشرفت اعلام شده، در ۷بخش شرایط کشور بهبود نسبی داشته و در ۴بخش نیز وضعیتی رکودی بر کشور حاکم بوده است. گزارش سال ۲۰۲۰ شاخص توسعه پایدار با اعطای نمره ۸/ ۷۱ به ایران اعلام کرده نمره منطقه‌‌‌‌ای کشور ۳/ ۶۶ است ضمن اینکه گزارش اشاره کرده به اطلاعات دو حوزه مختلف از ۱۷ بخش توسعه پایدار دسترسی نداشته است. بدترین عملکرد ایران در بین ۱۷ زیربخش شاخص توسعه پایدار، در محور «زندگی در خشکی» بوده که عملکرد ایران نزولی گزارش شده است.

بررسی وضعیت اقتصادی کشور از منظر این گزارش نشان می‌دهد ایران در بخش «دسترسی عمومی به برق یا دسترسی جامعه به انرژی‌ برای وسایل پخت و پز» عملکرد کامل را کسب کرده است. از آن سو نمره کشور در بخش «انتشار CO۲ ناشی از احتراق سوخت برای برق و گرمایش به کل برق تولیدی» بسیار پایین و نزولی توصیف شده است.

در بخش دیگری از این گزارش تاکید شده، ایران در محور «رشد تولید ناخالص داخلی تعدیل شده» یا «تعداد بزرگسالان دارای حساب بانکی» در سال ۲۰۲۰ عملکرد مناسب و رو به رشدی داشته گرچه عملکرد کشور در نرخ بیکاری بسیار ضعیف بوده است.

در شاخص «صنعت، نوآوری و زیرساخت‌‌‌‌ها» هم که ۶ محور مختلف دارد، عملکرد ایران در بخش «عملکرد لجستیک» متوسط بوده به گونه‌‌‌‌ای که ایران در «کیفیت تجارت و زیرساخت‌‌‌‌های مربوط به حمل‌ونقل» با نمره ۸/ ۲ از ۵ در میانه جدول جهانی قرار گرفته است. از آن سو آنچه رتبه ایران را در این شاخص به شدت کاهش داده، محور «هزینه تحقیق و توسعه» است که وضعیت بدی داشته و نمره کشور در آن از ۵ که بهترین عملکرد ممکن است، تنها ۳/ ۰ است. به این ترتیب گزارش توسعه پایدار ۲۰۲۰ تلویحا اشاره می‌کند ایران کشوری است که در کنار داشتن مزایای بسیار، از ضعف‌‌‌‌های آشکار در بخش تحقیق و توسعه (R&D) یا حوزه لجستیک و زیرساخت صنعت و تجارت رنج می‌‌‌‌برد.

 جهان در دهه اخیر پایدارتر شده است؟

نمی‌توان با اطمینان کامل گفت که جهان نسبت به یک دهه قبل به جای پایدارتری تبدیل شده است اما برخی مناطق توانسته‌‌‌‌اند وضعیت خود را در زمینه توسعه پایدار ارتقا دهند. آخرین گزارش شاخص توسعه پایدار که به وضعیت جهان در این حوزه در سال ۲۰۲۰ می‌‌‌‌پردازد، تایید می‌کند کشورهای شرق و جنوب آسیا از سال ۲۰۱۰ و از زمان تصویب SDG در سال ۲۰۱۵ بیشترین رشد را داشته‌اند.

آفریقا در دوره اهداف توسعه هزاره (۲۰۱۵–۲۰۰۰) و همچنین از زمان تصویب SDG پیشرفت چشمگیری داشته است. آمریکای لاتین و حوزه کاراییب، اروپای شرقی و آسیای میانه و منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی نیز در بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ رشد داشته و امتیاز شاخص SDG خود را به طور متوسط بیش از یه امتیاز افزایش داده‌‌‌‌اند. نهایتا در کشورهای OECD که به طور متوسط بالاترین امتیاز شاخص SDG را دارند، از سال ۲۰۱۵ در کشورهای با درآمد کم و متوسط در مقایسه با کشورهای با درآمد بالا، پیشرفت سریعتر بوده است.

 به مدد اتخاذ تصمیماتی قوی در حوزه توسعه پایدار، امکان تحقق ۱۷ شاخص مختلف SDG فراهم می‌شود. این سند تاکید دارد اکثر کشورها در دستیابی به اهداف SDG با چالش‌های مهمی روبه‌رو هستند. کشورهای با درآمد بالا از نظر شاخص‌‌‌‌های سرریز عملکرد ضعیفی دارند. با نگاهی به روندها، بسیاری از کشورهای دارای درآمد، پیشرفت چشمگیری در مصرف و تولید پایدار یا حفاظت از تنوع زیستی ندارند، به‌ویژه در رابطه با هدف شماره ۱۴ یعنی زندگی در زیر آب، که اکثر کشورهای با درآمد بالا در حال درجا زدن هستند. کووید-۱۹ احتمالا تاثیر منفی جدی بر پیشرفت به سمت اکثر SDG‌ها در کوتاه‌مدت و میان‌‌‌‌مدت، از جمله در کشورهای با درآمد بالا خواهد داشت.