عملکرد ضعیف دولت در این حوزه / کشاورزان چاره دیگری ندارند!

بخشی از محصولات کشاورزی، مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات به دلیل عدم استفاده، نگهداری نامناسب، عدم دسترسی به بازار یا عدم استفاده از تکنولوژی‌های مناسب، به ضایعات تبدیل می‌شوند. در بخش فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی نیز ضایعات ایجاد می‌شود. مثلاً در هنگام فرآوری میوه‌ها و سبزیجات؛ بخش‌های غیرقابل استفاده، پوست‌ها، بذرها و سایر بخش‌ها به عنوان فرآورده‌های جانبی محسوب می‌شوند.

این ضایعات می‌توانند دستمزدی برای کشاورزان، آلودگی محیط زیست و هدر رفت منابع را به همراه داشته باشند. برای مقابله با این مسئله، استفاده از فناوری‌ها و روش‌های بهینه‌سازی، توسعه زنجیره تأمین و ارتقاء آموزش کشاورزان مهم است. همچنین، اقدامات درزمینهٔ بازیافت، کمک به بازاریابی محصولات، تسهیلات مالی و سیاست‌های حمایتی نیز می‌تواند به کاهش ضایعات کشاورزی در ایران کمک کند.

استفاده از فناوری‌های دقیق مانند سیستم‌های اطلاعات مکانی (GIS)، سنسورها، تصویربرداری ماهواره‌ای و دستگاه‌های اتوماسیون کشاورزی می‌تواند در بهبود مدیریت و کاهش ضایعات کشاورزی مؤثر باشد. این فناوری‌ها می‌توانند به کشاورزان در تعیین بهتر زمان کاشت، آبیاری، مدیریت آفات و بیماری‌ها، و همچنین بهبود عملکرد فرآیندهای برداشت و حمل و نقل کمک کنند.

استفاده از سیستم‌های هوشمند مدیریت محصولات می‌تواند به بهبود کنترل موجودی، پیش‌بینی تقاضا، مدیریت زنجیره تأمین و برنامه‌ریزی بهتر کمک کند. با استفاده از فناوری‌های مانیتورینگ، اتوماسیون و ارتباطات، می‌توان مراحل ذخیره‌سازی، حمل و نقل و توزیع محصولات را بهینه‌سازی کرده و ضایعات را کاهش داد.

بهره‌گیری از فناوری‌های بسته‌بندی هوشمند و محافظ محصولات می‌تواند در حفظ کیفیت و افزایش عمر ماندگاری محصولات کمک کند. این فناوری‌ها می‌توانند از تخریب، آلودگی و خرابی محصولات در طول زمان حمایت کنند و بنابراین به کاهش ضایعات کمک کنند.

برنامه‌ها و فناوری‌های بهبود بازیافت مواد غذایی می‌توانند از ضایعات کشاورزی استفاده کنند و آن‌ها را به محصولات دیگری مانند کمپوست، غذا برای دام و طیور، بیوگاز و سایر مواد قابل استفاده تبدیل کنند. این روش‌ها می‌توانند ضایعات را به منابع دوباره قابل استفاده تبدیل کرده و همچنین به کاهش آلودگی زیست محیطی مرتبط با ضایعات کمک کنند. استفاده از فناوری‌های دقیق در کشاورزی می‌تواند بهبود مدیریت آفات و بیماری‌ها را تسهیل کند.

به گفته مسئولان، ضایعات کشاورزی ایران می‌تواند بین ۱۶ تا ۱۸ میلیون نفر را سیر کند. اساساً این حجم بالای ضایعات در کشاورزی ما چگونه حاصل شده است؟ آیا این میزان ضایعات تأثیری در امنیت غذایی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، گفت‌وگویی با جلال محمودزاده، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

ماشین آلات کشاورزی ما فرسوده است

محمودزاده درباره حجم بالای ضایعات کشاورزی در ایران و تأثیر آن در امنیت غذایی گفت: ضایعات کشاورزی در همه کشورهای جهان وجود دارد اما درصد آن متفاوت است. میزان ضایعات در کشور ما نسبت به سایر کشورها بالاتر است؛ دلیل این اختلاف سطح، امکانات و ابزارآلات بی‌کیفیت در کشور محسوب می‌شود. ماشین آلات کشاورزی در ایران فرسوده و قدیمی هستند.

او ادامه داد: ضعف صنایع تبدیلی نیز در این زمینه تأثیر خود را در فزونی ضایعات کشاورزی گذاشته است. پس از مرحله برداشت، کشاورزان ما برای نگهداری و حمل و نقل محصولات مشکل جدی دارند. به عنوان مثال در کشت گندم، بین ۸ تا ۱۵ درصد با ریزش تعداد کمباین مواجه هستیم. عدم استاندارد و کهنه بودن کمباین‌ها، این وضعیت نامناسب و نگران کننده را ایجاد کرده است. مشکلات فراوان ما در بحث ماشین آلات از مدت‌ها پیش وجود داشته و متأسفانه هنوز برای رفع آن اقدامی صورت نگرفته است.

اهمیت نگهداری محصولات کشاورزی

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: در مرحله نگهداری نیز وضعیت کنونی بسیار نامطلوب است. تعداد سردخانه‌ها برای نگهداری کافی نبوده و در صنایع تبدیلی جهت ممانعت از فاسدشدن محصولات مشکلات زیادی وجود ‌دارد. مشکلات مربوط به حمل و نقل نیز بر قوت خود باقی است. محصولات کشاورزی برای حمل و نقل نیاز به کانتینر یخچال‌دار دارند که تعداد این کانتینرها در کشور بسیار کم است.

محمودزاده افزود: این نوع کانتینر اصولاً برای انتقال محموله‌های کنترل‌شده دما ازجمله میوه، گوشت، ماهی، غذاهای دریایی، سبزیجات، لبنیات و همچنین محصولات غیر غذایی مانند گل و دارو در مسافت‌های بسیار طولانی یا بین‌شهری استفاده می‌شوند. اکثر محصولات صادراتی ما نیز در حال حاضر توسط کامیون‌های کشورهای هم‌جوار مثل جمهوری آذربایجان حمل می‌شود. این موارد دست به دست هم داده تا حجم ضایعات کشاورزی کشور بالا باشد.

۲ اقدام مهم دولت در این بخش

وی در خصوص حمایت و یا مداخله دولت در این زمینه بیان کرد: دولت می‌تواند از طریق اعطای تسهیلات ارزان قیمت نقش خوبی در این میان ایفا کند. با قرار گرفتن تسهیلات ارزان قیمت در اختیار کشاورزان، خرید ماشین آلات تسریع می‌شود. ماشین آلات ما کاملاً فرسوده شده‌اند و دیگر کارایی لازم را ندارند. این اقدام دولت می‌تواند به تهیه کانتینرهای یخچال دار جهت حمل و نقل آسان محصولات نیز کمک شایانی کند.

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس تصریح کرد: با این راهکار مردم و سرمایه گذاران به سمت‌وسوی ایجاد واحدهای صنایع تبدیلی می‌روند. متأسفانه تسهیلات فعلی وزارت جهاد کشاورزی بالای ۲۱ درصد است که این میزان برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی ندارد. آزادسازی واردات ماشین آلات مدرن، می‌تواند دیگر اقدام ضروری دولت در این حوزه باشد. در این خصوص بایستی ماشین آلات برداشت محصولات مختلف وارد کشور شود.

۶۵ درصد آب کشاورزی هدر می‌رود

محمودزاده در ارتباط با بحران آب در کشور و نقش حوزه کشاورزی در هدررفت منابع آبی عنوان کرد: بیش از ۸۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. ۲۰ درصد مابقی نیز به صنایع و شرب اختصاص پیدا کرده است. از ۸۰ درصد مذکور، بهره‌وری ما رقمی در حدود ۳۵ درصد است. حدوداً ۶۵ درصد آب کشاورزی هدر می‌رود؛ دلیل آن نیز این است که آب به صورت سنتی در بیش از ۴ میلیون هکتار از اراضی آبی کشور در حال مصرف است.

او در ادامه به خبرنگار پارلمانی گسترش نیوز گفت: دولت باید در برنامه پنج ساله ششم توسعه، حداقل سه میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را زیر پوشش آبیاری مدرن ببرد. قوه مجریه تا به امروز، ۶۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی را تحت پوشش آبیاری روز دنیا قرار داده است؛ بنابراین دولت موفق به اجرای تنها یک پنجم برنامه شده است. در حال حاضر بین ۴ تا ۴.۵ میلیون هکتار از اراضی ما به شکل سنتی آبیاری می‌شود.

دولت بسیار ضعیف عمل کرده است

نماینده مردم مهاباد در ادامه مطرح کرد: البته این آمار و ارقام سوای انتقال آب از طریق کانال‌ها و استخرهای خاکی است که همین موضوع نیز منجر به هدررفت آب می‌شود. این مسائل سبب شده تا کشاورزان برای جبران وضعیت موجود به استفاده از چاه‌های کشاورزی متوسل شوند. آن‌ها برای این منظور از آب زیرزمینی استفاده می‌کنند و در این مسیر از آب‌های تجدیدپذیر عبور کرده و آب‌های تجدید ناپذیر را هم برداشت می‌کنند.

جلال محمودزاده در پایان اضافه کرد: این موضوع هم باعث پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی و هم منجر به نشست زمین در کشور می‌شود. در حال حاضر در بیش از ۳۰ دشت کشور با پدیده نشست زمین مواجه هستیم که این رخداد، خطرات جدی و مهمی را متوجه اماکن مسکونی و زیرساخت‌های کشور می‌کند. واقعیت امر این است که دولت در این بخش بسیار ضعیف عمل کرده و در همین لحظه نیز آبیاری مدرن در سطح کشور وجود خارجی ندارد.