بازار کتاب از اواسط شهریور جانی دوباره پیدا می‌کند

بازار کتاب از اواسط شهریور جانی دوباره پیدا می‌کند، اما این نشاط فقط تا اردیبشهت سال آینده‌ وجود دارد و بعد از آن نیز به خوابی که شبیه خواب زمستانی است، فرو می‌رود. بخش عمده این رکود به این برمی‌گردد که ما برای تابستان برنامه‌ای نداریم تا بتوانیم از کتاب بهره ببریم و مخاطب را جذب کنیم.

کتاب در نیمه دوم سال قوی‌تر می‌شود

آمار خانه کتاب در سا‌ل‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که شمارگان کل کتاب در نیمه‌های اول و دوم سال تفاوت‌های قابل توجهی دارند، به طوری که تفاوت‌ها گاهی به چند میلیون هم می‌رسد. تصویر پائین نیز از این اختلاف‌ها نسبت به بازه‌های زمانی ذکر شده نشانمان می‌دهد.

نموداری از شمارگان کل کتاب‌ها در نیمه‌های اول و دوم سال‌های 1400 و 1401

نیمه اول سال به ویژه فصل تابستان دوران رکود بازار نشر است؛ به طوری که ناشران قدیمی از تابستان به عنوان «مجلس ختم حوزه نشر» یاد می‌کردند. البته رکود را نباید مختص ناشران و کتابفروشان دانست؛ چرا که چرخه صنعت از واردکننده کاغذ، مواد اولیه چاپ و ... شروع می‌شود و تا چرخه پایانی که کتابفروشی است، ادامه دارد و در این فضا بیش از ۱۰۰ هزار نفر نیز به طور مستقیم و غیرمستقیم مشغول به کار هستند.

محسن قدبیگی، فعال حوزه بازار کاغذ درباره کاهش قیمت در این فصل می‌گوید: «این کاهش قیمت تا اواسط شهریور ادامه دارد، اما بعد از آن که دفترسازان و ناشران شروع به تولید می‌کنند و مصرف کاغذ افزایش پیدا می‌کند، قیمت نیز روندی صعودی خواهد داشت.»

رکود تابستانی کتاب به چه شکلی است؟

این رکود را اگر بخواهیم ملموس کنیم، این طوری است که اگر کتابفروشی در ماه‌های نیمه دوم سال بیش‌از سه هزار جلد بفروشد در تابستان این عدد کمتر از ۲ هزار نسخه می‌شود. این عدد و ارقام برای یک واحد کتابفروشی است که در حوالی انقلاب فعالیت می‌کند. به تبع برای کتابفروشی‌هایی که در مرکز نیستند و یا در شهری غیر از تهران هستند این مسأله پُررنگ‌تر خواهد بود.

اهمیت این موضوع را حمید خلیلی، مدیر انتشارات شهید کاظمی اینطور بیان می‌کند: «الان در فروش صفر، صفر نیستیم، اما فروشمان خیلی کم شده است. البته همه چیز در نیمه دوم سال است؛ به طور مثال طرح‌های وزارت ارشاد، نمایشگاه‌های استانی که برگزار می‌شد، طرح‌های فصلی که در پائیز و زمستان اجرا می‌شد، جشنواره‌هایی چون جلال، کتاب سال جمهوری اسلامی، شعر فجر و ... در نیمه دوم سال برگزار می‌شوند و همین می‌تواند روی رونق نیمه دوم سال مؤثر باشد.»

نیمه دوم سال ترافیک کارهای ترویجی کتاب است

ترافیک فعالیت‌های ترویجی نشر در نیمه دوم سال و در ادامه آن، آغاز به کار نمایشگاه کتاب در همان ایام سال مسأله‌ای است که تابستان را تحت شعاع خود قرار می‌دهد. اگر بخواهیم حساب و کتاب کنیم در تابستان ما هیچ جایزه ادبی یا فعالیت ترویجی در حوزه کتاب نداریم.

از میان جوایز بالا سه عنوان باید مناسبتی برگزار شوند و به همین دلیل به نیمه دوم سال افتاده‌اند. اما بقیه جوایز و جوایزی که ذکر نشده‌اند، اینطور نیستند. البته برخی از جوایز چون جایزه قلم زرین، داستان حماسی و ... نیز در بهار و ابتدای تابستان برگزار می‌شود.

علاوه بر جوایز ادبی آیین‌های رونمایی، آثار جدید چاپ شده، برنامه‌های نقد، گعده‌های کتابی و ... نیز در روزهای پائیزی و زمستانی رونق پیدا می‌کنند. البته در ابتدای این گزارش گفتیم که ناشران تولیدات خودشان را بیش‌تر در نیمه دوم سال بیرون می‌دهند. حتی در سال‌های گذشته ما طرح‌های تخفیفی فصلی داشتیم که به عنوان پاییزه و زمستانه معروف شدند. 

پایان سال و تمرین ناشران برای نمایشگاه کتاب

هرچه به انتهای سال نزدیک می‌شویم ناشران خودشان را برای نمایشگاه کتاب آماده می‌کنند و همه تمرکزشان را برای حضور در این رویداد جمع می‌کنند که همین هم نقطه ضعفی است که منجر به بی‌توجهی به تابستان و ظرفیت گسترده دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود.

کتاب و صداوسیما از هم دورند

وزارت فرهنگ و ارشاد، معاونت امور فرهنگی وزارتخانه و خانه کتاب و ادبیات نیز در فصل تابستان، کارویژه‌ای ندارند. علاوه بر این سه مجموعه که باید در ترویج کتاب و کتابخوانی جریان ساز و تأثیرگذار باشند، نباید از نقش ضعیف صداوسیما به سادگی عبور کرد. صداوسیما در این روزهای داغ تابستانی که بسیاری از مادران، دانش‌آموزان و ... در منزل هستند برنامه‌ای برای تشویق به کتابخوانی ندارد و فقط به تبلیغات ۱۵ ثانیه‌ای که خانمی را نشان می‌دهد در اتوبوس کتاب در دست دارد یا چند کتاب را به حالت عطف در کنار هم چیده‌اند بسنده کرده است.

تعطیلات تابستانه کتاب

تابستان ظرفیتی است که بتوانیم مخاطبان را با کتاب‌های خوب و فرهنگ کتابخوانی آشنا کنیم و این امر جز با برنامه‌ریزی صحیح و ایجاد فعالیت‌های مستمر در طول سال برای به وجود آوردن جریانی در جامعه هدف میسر نمی‌شود. عملاً تابستان بازه تعطیلات صنعت نشر و کتاب به ویژه در تبلیغ و ترویج شده است.