ضرورت توجه ویژه به دانش‌بنیان‌ها در بودجه ۱۴۰۲
نیاز مالی، مانع از خطرپذیری می‌شود
ارائه و بررسی بودجه ۱۴۰۲ همچنان با حاشیه‌های بسیاری همراه است. در حالی که بسیاری از نمایندگان مجلس تاکید دارند که بودجه ۱۴۰۲ و برنامه هفتم توسعه باید تحول عظیمی در مسائل اقتصادی کشور ایجاد کند، بررسی این لایحه در مجلس با حدود یک ماه تاخیر همراه است.
پیرو جلسه روسای 3 قوه، مقرر شده، هم برنامه هفتم توسعه و هم بودجه سال ۱۴۰۲ در مجلس پیگیری شود و به‌تصویب برسد. بودجه‌ای که بتواند همراه با برنامه هفتم توسعه، اقتصادهای مردم‌محور، دانش‌بنیان و تولید را دنبال کند. به هر شکل بودجه ۱۴۰۲ و برنامه هفتم توسعه باید یک تحول عظیمی را بر مسائل اقتصادی کشور ایجاد کند تا ما بتوانیم در راستای تثبیت قیمت‌ها و اشتغال، معیشت مردم، مسکن و آن نیازهای اصلی و اساسی کشور؛ قدم‌های موثری را برداریم. براساس نخستین اعداد و ارقام منتشرشده از بودجه ۱۴۰۲ در ظاهر ردیف بودجه‌ای دانش‌بنیان‌ها با ۳۰ درصد افزایش همراه است که باید منتظر بررسی لایحه دولت در مجلس باشیم.در این پرونده که با محوریت بودجه ۱۴۰۲ منتشر می‌شود، به ضرورت توجه به دانش‌بنیان‌ها در لایحه بودجه سال آینده پرداخته است.
سرمایه‌گذاری روی دانش‌بنیان‌ها
سال ۱۴۰۱ در حالی که با شعار تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین آغاز شد، با گذشت ۱۰ ماه از سال، فعالان دانش‌بنیان همچنان با مشکلات بسیاری مواجهند. در صورتی که کارشناسان بر این باور هستند با همکاری سازمان برنامه و بودجه و تخصیص اعتبارات لازم در راستای تحقق قانون جهش تولید دانش‌بنیان می‌توان کمک جدی به توسعه این اکوسیستم کرد، همچنین با ورود و کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و درآمدزایی از طریق صادرات مواد و محصولات تولیدی این شرکت‌ها، ضمن توسعه زنجیره ارزش تولید، کشور از مرحله خام‌فروشی عبور خواهد کرد.
برای بررسی نگاه دولت به پیشبرد اهداف توسعه‌ای کشور، کافی است نگاهی به ردیف‌های هزینه‌ای و درآمدی بودجه سالانه بیندازید. در فرآیند بررسی بودجه وقتی ردیف بودجه‌ای برای ستاد یا برنامه‌ای مشخص می‌شود، لازم‌الاجراست و باید به مرحله عملیاتی برسد. محمد مخبر، سخنگوی دولت، در پنجمین جلسه ستاد ویژه رفع موانع، تقویت و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان که اواخر خرداد برگزار شد، بیان کرد: تاکنون توجه کافی به توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در بودجه جاری کشور نشده است. وی بااشاره به اهمیت شعار سال گفت: به‌دنبال آن هستیم تا در بودجه‌ریزی سالانه دولت، توازنی در اختصاص بودجه معاونت علمی و فناوری با سایر دستگاه‌ها و بخش‌ها به‌وجود آید. با در اختیار گذاشتن امکانات مالی و زیرساختی به حوزه دانش‌بنیان، تمامی وزارتخانه‌ها موظف به دانش‌بنیان کردن دستگاه‌های متبوع خود و همچنین اشتغالزایی در این بخش هستند.
کیومرث سرمدی‌واله، عضو کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱ هم در این رابطه گفته است: یکی از احکامی که در لوایح بودجه موردتوجه قرار دارد، کمک‌های بلاعوض دولتی به دانش‌بنیان‌ها و اعطای اعتبار مالیاتی معادل ۳۰ درصد سرمایه‌گذاری شرکت‌های بورسی است. باتوجه به اینکه یکی از منابع درآمدی دولت، درآمدهای حاصل از نفت و حامل‌های انرژی و خصوصی‌سازی است، توسعه دانش‌بنیان‌ها در این عرصه، ارزآوری چشمگیری را به‌دنبال خواهد داشت، بنابراین می‌توان تخصیص بودجه به دانش‌بنیان‌ها را نوعی سرمایه‌گذاری تلقی کرد.
توجه جدی به قانون جهش تولید دانش‌بنیان
سیاوش ملکی‌فر ـ معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی: در لایحه بودجه، اجرای ۸ برنامه ویژه با هدف توسعه پژوهش‌های علمی و فناوری‌های جدید موفق به دریافت ردیف‌های اعتباری در بخش معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری شد.
به این ترتیب، مبلغی معادل ۹۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص داده شده که گفته می‌شود این رقم بیشترین رقم تخصیص بودجه در اکوسیستم دولتی دانش‌بنیان‌ها به‌شمار می‌رود.
مطابق قانون دانش‌بنیان (مصوب ۱۳۸۹)، سرمایه اولیه صندوق نوآوری و شکوفایی ۳ هزار میلیارد تومان است که تا سال ۱۳۹۶، کمی بیش از ۲ هزار و 600میلیارد تومان آن تادیه شده است، البته مطابق قانون، مقرر شده سالانه معادل نیم‌درصد از بودجه عمومی کشور به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی افزوده شود که آن نیز تاکنون محقق نشده است.
این در حالی است که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به‌طور طبیعی در حال رشد و تاکید رهبر معظم انقلاب نیز بر شتاب آن افزوده است. فروش دانش‌بنیان‌ها هم که در سال ۱۳۹۹ به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود، همچنان در حال افزایش است. از اینها گذشته، تورم هم موجب افزایش نیازهای مالی شرکت‌ها شده.
بدیهی است، صندوقی که کل سرمایه آن به ۳ هزار میلیارد تومان نمی‌رسد، نمی‌تواند به‌تنهایی پشتیبان شرکت‌های دانش‌بنیان موجود و نیازهای فزاینده آنها باشد.
به علاوه اینکه، آیا همه بار تامین مالی توسعه و تجاری‌سازی فناوری را باید دولت تامین کند؟ جواب به‌طورمشخص منفی است. شواهد حاکی از آن است که در اقتصادهای توسعه‌یافته، شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی و بازار سرمایه عمده نیازهای مالی فناوری را تامین می‌کنند.
این در حالی است که دانش‌بنیان‌ها سهم یک درصدی در اقتصاد کشور دارند. قانون جهش تولید دانش‌بنیان، به هر دو موضوع پرداخته است؛ هم اشاراتی به افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی دارد و هم مشوق‌هایی را برای جلب مشارکت بخش خصوصی و بازار سرمایه در نظر گرفته است.
ماده ۳ این قانون، تاکید دارد که برای واردات ماشین‌آلات و تجهیزات خدمات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حقوق ورودی در نظر گرفته شود و از این محل، منابعی به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص یابد که انتظار داریم از اواخر امسال یا نهایت سال آینده عملیاتی شود.
در ابتدای مطرح شدن طرح جهش تولید دانش‌بنیان همان‌گونه که مطرح شد، از زمان تصویب این سرمایه تاکنون ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی پرداخت شده و هنوز سرمایه اولیه این صندوق در طول این سال‌ها تامین نشده است.
این سرمایه در زمان خودش پاسخگوی نیازها بود، اما این مبلغ برای امروز و تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان کافی نیست و باید افزایش یابد، چرا که امروز تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ شرکت رسیده است.
در قانون بودجه ۱۴۰۱ کل کشور، ۵ هزار میلیارد تومان برای تامین مالی دانش‌بنیان‌ها در نظر گرفته شده است.
باوجود تمام موارد یادشده، به‌نظر می‌رسد امسال برای توسعه فناوری و نوآوری در کشور، سازکار لازم در قالب مصوبات صندوق نوآوری و شکوفایی و دیگر قوانین مربوطه طراحی و اجرا شد. حال باید دید حمایت از دانش‌بنیان‌ها در بودجه ۱۴۰۲ چگونه خواهد بود؟
رهایی از دره مرگ، بودجه می‌خواهد
امید رضایی‌فر ـ سرپرست دفتر پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم: همواره دانش‌بنیان بودن به فناوری‌های «های‌تک» (فناوری‌های نوین با ساختار پیچیده) اشاره داشته است، در حالی که شمار نیازهایی که با فناوری‌های غیرهای‌تک در کشور برطرف می‌شوند، کم نیست و می‌توانیم با حمایت و ارائه تسهیلات به توسعه فعالیت آنها بپردازیم.
شاید شکاف اصلی در زمینه حل مشکلات کشور به‌دست فناوران و لازم است، بخشی از بودجه در نظر گرفته‌شده به این افراد و فعالیت‌شان اختصاص پیدا کند. به‌عبارت روشن‌تر، استارت‌آپ‌های زیادی می‌توانند با این ایده حمایت شوند و توسعه پیدا کنند.
طبق قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت‌هایی که از سوی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری به‌عنوان دانش‌بنیان شناخته می‌شوند، تسهیلات ارائه می‌دهد و حمایت مالی می‌کند.
در این شرایط، باید مجموعه‌ای وجود داشته باشد که از یک‌سری مراحلی که به‌عنوان دره مرگ شناخته می‌شود هم، حمایت کند.
در حال حاضر، برای مراحل ابتدایی اکوسیستم دانش‌بنیان، حمایت درخوری انجام نمی‌شود و امروز مشکل اصلی کشور تبدیل دانش به فناوری است که در این زمینه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کمابیش اقداماتی را مدنظر قرار داده است، اما آن‌گونه که باید، هنوز اقدامات درخوری انجام نشده است.
استارت‌آپ‌ها سرچشمه دانش‌بنیان‌ها هستند که روند حمایتی مشخصی در نهادها برای آنها وجود ندارد.
در واقع، مشکل اصلی در ایجاد شرکت‌های دانش پایه است که خوب است، در این زمینه، بودجه تخصیص داده شود. شرکت‌های دانش پایه به آن دسته از شرکت‌هایی گفته می‌شود که برمبنای فناوری و دانش موجود به رفع نیازهای موجود می‌پردازند.
ناگفته نماند که طبق قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی مجوز کافی برای حمایت از استارت‌آپ‌ها را ندارد، اما تلاش می‌کند و تا حدی هم به‌صورت پراکنده بودجه‌هایی را تخصیص داده است.
واقعیت این است که این نوع حمایت‌ها به اندازه کافی نیست و نمی‌توان این مجموعه را موردبازخواست قرار داد. باید قانونی در این زمینه تدوین شود تا فرآیند تبدیل ایده به فناوری تسهیل شود.
فقدان یک ساختار به‌هم‌رسانی رفع نیازها در سیستم وزارتخانه‌ای کشور احساس می‌شود و جایی را نداشته‌ایم که به نیازها با فناوری و دستاوردهای فناورانه پاسخ بدهیم.
وزارت علوم با طراحی نظام ایده‌ها و نیازها که به اختصار (نان) خوانده می‌شود، این اتفاق را تا حدی رقم زد و توانستیم در بودجه ۱۴۰۰ قرارش بدهیم، اما هنوز این فرآیند به نقطه موردنظر نرسیده است.
اگر مجموعه‌های دولتی یا خصوصی، نیازها و ضرورت کاربرد فناوری در حل معضلات خود را در بستری شفاف ارائه دهند، فناورانی هم که کلید حل مشکل را در دست دارند، می‌توانند تعامل موثری را با آنها برقرار کنند.
متاسفانه مجموعه‌های دولتی نظیر وزارتخانه‌ها، انگیزه کافی برای بکارگیری فناوری با هدف حل مشکلات خود را ندارند.
برای حل این معضل، طراحی تضامین و بیمه‌های فناوری یک راهکار جدی است که امیدواریم استفاده از فناوری‌های تولیدشده در داخل توسعه پیدا کند.
برای مثال، وقتی همه‌گیری کرونا جامعه را فرا گرفت، به توان دانش‌بنیان‌ها باور پیدا کردیم. به‌همین دلیل، انگیزه لازم باید به‌نحوی ایجاد شود و فرآیندی به‌وجود بیاید که وزارتخانه‌ها به‌سوی دانش‌بنیان شدن بروند.
این نوع حمایت‌ها به‌عنوان خرید تضمینی یا دولتی شناخته می‌شوند که یکی از بخش‌های چندگانه کمک به تولید داخلی هستند.
یکی از موضوعاتی که به‌صورت چالشی مطرح می‌شود، ورود به صندوق‌های خطرپذیر است که در عمل این مجموعه‌ها خود را در وضعیت خطرپذیر قرار نمی‌دهند و عموما به‌سمت فعالیت‌های کم‌خطرتر می‌روند.
باید حمایت‌هایی در قالب اوراق تضمینی برای صندوق‌های خطرپذیری واقعی به‌وجود بیاید تا بودجه‌ای برای آنها پیش‌بینی شود. این روند می‌تواند تاثیر جدی در توسعه اکوسیستم دانش‌بنیانی داشته باشد.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، یکی از راهکارهای کمک به چرخه اکوسیستم دانش‌بنیان‌ها، تخصیص بودجه و مدنظر قرار دادن آنها در گودال حل مشکلات کشور است. به‌عبارت روشن‌تر، طبق یک اصل روانشناسی که اگر برای هر مولفه‌ای هزینه صرف شود، در ذهن اهمیت پیدا می‌کند، شاید تخصیص بودجه بتواند تاثیر جدی در دانش‌بنیان کردن نهادهای کشور در زمینه‌های گوناگون بگذارد. باتوجه به اینکه دانش‌بنیان‌ها می‌توانند با توسعه خود نه‌تنها ارزآوری داشته باشند، بلکه از خروج ارز هم بکاهند؛ تخصیص بودجه به‌صورت مستقل می‌تواند نوعی از سرمایه‌گذاری میان‌مدت و بلند‌مدت به‌حساب بیاید. همچنین، لازم است صندوق‌های خطرپذیر باتوجه به رسالتی که دارند؛ با حمایت‌های دولتی در لوایح بودجه، به‌سمت دنیای خطرپذیری اکوسیستم دانش‌بنیانی سوق پیدا کنند.
ارسال نظر