انتقال آب خلیج‌فارس به «نصف‌جهان»

آغاز عملیات اجرایی انتقال آب از خلیج‌ فارس به اصفهان در هفته آینده به اعتقاد جمعی از کارشناسان امر چالش‌ کم آبی استان را برطرف می‌کند و تبسم پایدار را بر لبان زاینده‌رود این شاهرگ حیات مرکزی ایران می‌نشاند.

کمبود منابع آبی و آب از جمله مهمترین مشکلات و دغدغه‌های دهه‌های گذشته در منطقه مرکزی ایران بوده که به ویژه در استان اصفهان در سالهای گذشته به طور مشهود افزایش یافت و در بخش‌های مختلف سبب بروز چالش‌های دیگر زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و بقیه موارد شد.

اگرچه طی سال‌ها قبل از سوی بسیاری از محققان و استادان دانشگاه مشکل آب در منطقه مرکزی ایران و استان اصفهان پیش‌بینی شده بود اما از سوی مسئولان چندان جدی گرفته نشد و همین امر سبب مشکلات به نسبت حاد و عدیده در زمان حال شده است.

کم‌آبی مناطق مرکزی ایران و خشکی زاینده‌رود به‌عنوان شاهرگ حیاتی این مناطق، یکی از اصلی‌ترین مشکلات امروز کشورمان است، زاینده‌رودی که قرن‌ها سرچشمه حیات و رشد در مرکز ایران زمین بوده، سال‌هاست بر اثر بی‌توجهی و دخالت بی‌حساب و کتاب در نظام طبیعت، گرفتار خشکی شده، جریان دوره‌ای، نه دائم این رودخانه مشکلات متعددی برای محیط ‌زیست، پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری ، بخش کشاورزی و تامین آب آشامیدنی ایجاد کرده است.

نگاهی به خشکی‌های دوره‌ای رودخانه زاینده‌رود، کاهش تخصیص آب کشاورزی، فرونشست زمین، ریزگردها، مشکلات عدیده زیست محیطی بخصوص برای تالاب بین المللی گاوخونی و آمار و ارقام مربوط به بارندگی‌ها در حوضه آبریز زاینده‌رود بعنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آب مرکزی ایران از یک سو و کاهش افزون بر ۵۰ درصدی بارش‌ها و کم شدن میزان ذخیره سد زاینده‌رود از سوی دیگر لزوم اجرای هرچه سریع‌تر پروژه‌های آبی در این خطه را گوشزد می‌کند.

طرح‌های بلند مدت و کوتاه مدت انتقال آب، حفظ منابع آبی و کاهش هدر رفت‌ها در سال‌های گذشته برای برون رفت از مشکلات این خطه جزو اولویت‌های متولیان امر قرار گرفت و در سطح ملی برای حیات بخشی به پیکره زاینده‌رود تکاپویی به راه افتاد.

کاهش وابستگی صنعت به زاینده‌رود، ثمره این طرح

از جمله طرح‌هایی که قرار است بخشی از کمبود منابع آبی در استان اصفهان را رفع کند انتقال آب از خلیج فارس به این منطقه است که البته اگرچه به گفته مسوولان تنها بخش صنعت از آن نفع خواهد برد اما باید به یاد داشته باشیم که این آب از مقدار برداشت ها از منابع آبی سطحی بویژه رودخانه زاینده‌رود و آب های زیرزمینی خواهد کاست و در کل به نفع این ناحیه کم آب خواهد بود.

طرح ملی انتقال آب از خلیج ‌فارس به فلات مرکزی و شرق کشور، به گفته مسوولان دستاوردی بزرگ چهار دهه پس از انقلاب اسلامی است که به همت متخصصان داخلی و بخش خصوصی توانمند به سرانجام رسیده و فلات مرکزی و شرق کشور را متحول می‌کند.

انتقال ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب به فلات مرکزی ایران

با تکمیل سه خط پروژه مهم و ملی انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی ایران، در مجموع ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب شیرین از خلیج ‌فارس به فلات مرکزی ایران انتقال می‌یابد.

عملیات اجرایی جدی برای انتقال این آب در دولت یازدهم آغاز شد و در پی آن رییس‌ جمهوری ۴۰۰ میلیون دلار تسهیلات از صندوق توسعه ملی برای این طرح اخذ کرد، به‌ جز این تسهیلات که اقساط آن نیز پرداخت می‌شود، بقیه هزینه‌ها توسط شرکت‌های بزرگ معدنی کشور و بخش خصوصی تامین می‌شود.

پروژه انتقال آب از استان هرمزگان آغاز می‌شود و در مسیر کرمان و خراسان جنوبی به خراسان رضوی انتقال خواهد یافت و می‌تواند به توسعه صنایع گلخانه‌ای و واحدهای صنعتی و معدنی بزرگ این استان‌ها کمک کند.

قطعه نخست خط اول چندماه پیش توسط رییس‌ جمهوری بطور کامل افتتاح شد و خط دوم نیز بزودی آغاز می‌شود که در این خط، آب از هرمزگان به کرمان و خراسان جنوبی و سرانجام خراسان رضوی (مشهد) می‌رود و آب به معادن سنگان می‌رسد.

دستیابی به منابع آبی پایدار و ایجاد تحول اقتصادی در منطقه فلات مرکزی و استان‌های مسیر خط انتقال (هرمزگان، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی) ، رشد صنایع معدنی به عنوان جایگزین مناسب نفت و اشتغال‌زایی، ظرفیت‌سازی و بهره‌گیری از قابلیت‌های بومی و تثبیت جمعیت ساکن مناطق فلات مرکزی و شرق کشور، از جمله دستاوردهای مهم این طرح به شمار می‌رود.

انتقال آب از خلیج فارس اقدام بزرگ دولت به اصفهان

قرار است عملیات اجرایی طرح بزرگ انتقال آب به استان اصفهان، دهه سوم اسفند ماه با دستور ریاست جمهوری به‌صورت ویدئو کنفرانس آغاز شود و واحدهای بزرگ صنعتی استان از جمله ذوب‌آهن، فولاد مبارکه، پالایشگاه و همچنین اتاق بازرگانی، استانداری و شهرداری اصفهان در اجرای این طرح مشارکت دارند.

بررسی ۱۱ مسیر برای انتقال ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب

بر اساس آمار و ارقامی که تاکنون منتشر شده با اجرای این طرح ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب به استان اصفهان تخصیص پیدا خواهد کرد، این مقدار آب مُختص صنایع استان خواهد بود و هیچ ارتباطی به آب آشامیدنی، کشاورزی و حق‌آبه‌های استان ندارد.

 یازده مسیر مختلف برای انتقال آب در چارچوب این طرح توسط شرکت مشاور بررسی شده و در نهایت کوتاهترین و ارزانترین مسیری که نیاز به پمپاژ کمتری دارد و مشکلات زیست محیطی و اجتماعی پایین‌تری خواهد داشت، انتخاب شده و اقدامات لازم برای آغاز اجرای این طرح که از پیوست‌های زیست محیطی، اجتماعی و امنیتی برخوردار است، انجام گرفت.

تحقق آرزوی دیرینه

آنطور که استاندار اصفهان مطرح کرد انتقال آب از خلیج فارس بعنوان قدمی بسیار مثبت و آرزوی دیرینه مردم اصفهان به شمار می‌رود که در آینده نزدیک محقق خواهد شد.

عباس رضایی گفت: همه کارهای لازم برای اجرای این طرح در زمینه تخصیص منابع بصورت قانونی و علمی و بر اساس پیوست‌های مختلف انجام شده است.

 به گفته وی با اجرای این طرح ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب به استان اصفهان تخصیص پیدا خواهد کرد.

وی ادامه داد: یازده مسیر مختلف برای انتقال آب در چارچوب این طرح توسط شرکت مشاور بررسی شده و در نهایت کوتاهترین و ارزانترین مسیری که نیاز به پمپاژ کمتری دارد و از مشکلات زیست محیطی و اجتماعی پایین‌تری برخوردار است، انتخاب شده است.

رضایی خاطرنشان کرد: اقدامات لازم برای آغاز اجرای این طرح که از پیوست‌های زیست محیطی، اجتماعی و امنیتی برخوردار است، انجام شده است.

وی با تاکید براینکه اجرای این طرح مانع از پیگیری حق‌آبه کشاورزان و تخصیص آب از بهشت‌آباد نخواهد شد و مردم نباید به جوسازی‌ها در فضای مجازی توجهی داشته باشند، اظهار داشت: انتقال آب از خلیج فارس بعنوان قدمی بسیار مثبت و آرزوی دیرینه مردم اصفهان است که در آینده نزدیک محقق خواهد شد.

استاندار اصفهان گفت: همه کارهای لازم برای اجرای این طرح در زمینه تخصیص منابع بصورت قانونی و علمی و بر اساس پیوست‌های مختلف انجام شده است.

وی با بیان‌اینکه استان کم‌آب و بی‌آب اصفهان با مشکلات بسیاری در زمینه مصرف آب مواجه است، افزود: پیگیری لازم برای طرح انتقال آب از خلیج فارس در ۲۸ ماه گذشته انجام شده و با اجرای این طرح مشکل کمبود آب صنایع استان که تضمینی همیشگی برای تامین آب استان خواهد بود، برطرف می‌شود.

در همین پیوند آنگونه که استادیار گروه مهندسی آب و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان مطرح کرد در دهه اخیر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی کشور انتقال آب بین حوضه‌ای بیشتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته اما باید بدانیم که این چنین پروژه هایی در جهان از سابقه زیادی برخوردار است، انتقال آب بین حوضه‌ای برای مثال در ایالت‌هایی از آمریکا و در مناطقی از چین و هند و کشورهای اروپایی مانند اسپانیا در سال ها و دهه های گذشته انجام شده است.

علیرضا گوهری اظهارداشت: اولین موردی که در انتقال آب بین حوضه‌ای باید مورد توجه قرار گیرد نگاه جامع و بررسی‌گر تمام شروط و جوانب است.

طرح انتقال آب نیازمند مطالعه جامع

وی اضافه کرد: ساز و کار انتقال آب بین حوضه‌ای مانند احداث سد نیست که به آن مانند صفر و یک نگاه کرد، انتقال آب ممکن است اثرات مثبت یا منفی در مبدا و یا مقصد داشته باشد که باید تمام آن‌ها پیش از اجرا مورد مطالعه قرار گیرند.

این پژوهشگر آب تصریح کرد: یونسکو با اهمیت و توجه به مزایا و ضررهایی که انتقال آب بین حوضه‌ای دارد معیارهایی را تعیین کرده که در مقصد و در مبدا باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

گوهری خاطرنشان کرد: از مواردی که یونسکو تاکید کرده این است که سرزمین مبدا نباید در کوتاه یا در دراز مدت دچار کمبود آب شود به این معنا که نباید به گونه‌ای آب را انتقال دهیم که بعد از چند سال، مبدا مشکلات آبی و کمبود پیدا کند.

وی افزود: بررسی ابعاد اقتصادی اجتماعی فرهنگی و پیامدهایی که دارد از جمله دیگر مواردی است که یونسکو در بحث انتقال آب بین حوضه‌ای به آن اشاره دارد به این معنا که مناقشات و تعارضات نباید بین دهنده و گیرنده آب به وجود آید و حتی اگر این موارد نیز وجود داشت باید به گونه‌ای باشد که در بین ۲ ناحیه تقسیم شود و یک طرف ضرر و طرف دیگر سود کامل را نبرد.

استادیار گروه مهندسی آب و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: یکی از چالش‌هایی که در انتقال آب بین حوضه‌ای برای مقصد به وجود می‌آید عادت کردن به این آب است به این معنا که پس از انتقال آب شاهد توسعه صنعت، کشاورزی و جوامع شهری و روستایی در مقصد هستیم که این خود سبب افزایش مصارف می‌شود که در درازمدت دوباره کاهش و کمبود منابع آبی را در پی خواهد داشت.

مدیریت مصرف نکته‌ای مهم پس از انتقال آب

گوهری ادامه داد: این نکته را باید به طور جدی مد نظر قرار داد که مدیریت عرضه و مصرف در گیرنده و در مقصد تامین آب باید مورد توجه قرار داده شود بنابراین پس از انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان نباید در مدیریت مصرف و کنترل آن بی خیال شویم.

وی اضافه کرد: انتقال آب از خلیج فارس به مناطق مرکزی ایران نیز باید با مطالعات و نگرش جامع همراه باشد و مدیریت عرضه آب در مناطقی که به آن‌ها آب داده‌ایم باید به طور جدی لحاظ شود.

این استاد دانشگاه اظهارداشت: در عین حال باید به این مهم توجه شود که دلیل کم آبی در مناطقی که به آن‌ها آب انتقال داده‌ایم چیست و برای رفع علل و دلایل آن تلاش شود در غیر این صورتب هم در سال‌های آینده شاهد کمبود آب خواهیم بود.

شماری از کارشناسان اجرای این طرح را از اقدامات مهم دولت برای مناطق مرکزی ایران برشمردند و تاکید کردند در اجرای آن باید همه اصول علمی و اصولی مربوط بیشتر مورد بررسی دقیق قرار گیرد چرا که با این اقدام دولت یکی از چالشهای اساسی استان اصفهان که کم آبی است برطرف خواهد شد.