ابرماشین های معدنی در راه ایران

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کلیدی در سیستم حساب‌های ملی، محصول ناخالص داخلی یا Gross Domestic Product است که به عنوان شاخص اصلی به طور وسیعی در سطح اقتصاد کلان مورداستفاده قرار می‌گیرد. ایران در رده‌بندی جهانی GPD بر اساس برابری قدرت خرید در ردیف ۵۲ قرار دارد. در سال‌های اخیر علی‌رغم افزایش سرمایه‌گذاری در بخش معدن، نتیجه مطلوبی در حوزه میزان استخراج و ارزش‌افزوده و تولیدات معدنی به وجود نیامده است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر سهم معدن در GPD حدود ۷ دهم درصد است و برای رساندن آن به سهم مورد انتظار که حدوداً معادل ۳ درصد است میزان استخراج باید به چهار برابر میزان کنونی افزایش یابد. بدیهی است برای دستیابی به این هدف، علاوه بر اصلاح قوانین؛ توسعه سرمایه‌گذاری‌های مستقیم و غیرمستقیم مانند تربیت نیروی انسانی، خرید و ساخت ماشین‌آلات موردنظر و … ضروری است. بخش معدن؛ قدرت و ارزش‌افزوده آشکار و پنهانی دارد که نباید مورد غفلت قرار گیرد اما در کشور ما با وجود معادن فراوان، اهمیت جایگاه واقعی آن در نظر گرفته نشده است. بخش معادن و صنایع معدنی پیشران اقتصاد است و با متحول‌شدن این بخش، سایر بخش‌های صنعتی و اقتصادی کشور متحول خواهد شد. نکته دیگری که نباید از آن غفلت کرد تاثیر معدن بر صنعت و سهم استراتژیک آن است. اگر صنعت فولاد، سیمان ، سنگ، کارخانه‌های سرب و روی، گچ و نظایر آن در ایران سودآور هستند، به دلیل فعالیت معادن متعدد مرتبط با آنان در کشور است؛ در غیر این صورت صنایع معدنی در ایران پا نمی‌گرفت و به دنبال آن اگر صنایع معدنی قدرتمند و پررونق نباشد، بسیاری از ارزش‌افزوده‌های زنجیره مواد معدنی تا محصول نهایی ایجاد نمی‌شود. در همین راستا با سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی به گفتگو نشستیم.

فقدان استراتژی مناسب

روح‌الله عباسپور، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن در مورد موضوع یادشده به خبرنگار صمت گفت: در دیداری که نمایندگان مجلس شورای اسلامی با مقام معظم رهبری داشتند، ایشان عملکرد حوزه معدن را بسیار ضعیف ارزیابی کردند و از این مسئله ناراحت بودند.

نماینده مردم بوئین‌زهرا در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: ما هنوز در بخش معدن یک راهبرد بلندمدت؛ تعریف شده و مناسب نداریم. در کشور ۶۱ نوع ماده معدنی داریم. به طور مثال یکی از معادنی که ارزش‌افزوده بالایی دارد، معدن مس است. هر تن این ماده معدنی ۲ هزار و ۵۰۰ دلار تمام می‌شود. همچنین فرآوری‌های آن را تا ۱۳ هزار دلار می‌توانیم بفروشیم. لذا از نفت سودآوری بیشتری دارد.

وی افزود: در معادن مس ما اکنون بیش از ۱۸ میلیارد تن مواد معدنی برای ۲۰۰ سال آینده داریم اما متاسفانه فقط ۷ درصد در سرزمین ما کشف شده است. در این زمینه باید چند نیاز مهم برآورده شود. برای مثال ماشین‌آلات معدنی لازم باید خریداری شود. بدیهی است که در صورت نیاز کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی به تجهیزات پیشرفته، باید اقدامات مقتضی را انجام داد.

عباسپور ادامه داد: اخیراً با آقای فاطمی امین وزیر صمت و رئیس مرکز ملی مس ایران سفری به بلاروس داشتیم. آنها ماشین‌آلات پیشرفته داشتند و در این زمینه تفاهم‌نامه‌هایی امضا شد و در آستانه امضا قرارداد هستیم تا از این طریق ۵۲۰ دستگاه دامپ‌تراک تامین شود. حداکثر ظرفیت این دستگاه‌ها۴۵۰ تن ماده معدنی است. قرار شد ظرف سه سال آینده این ابرماشین های صنعتی، معدنی به ایران وارد شود. نیاز است که همواره در مسیر تجهیز شدن به فناوری‌های روز دنیا قدم بگذاریم زیرا در این سال‌ها توفیق خوبی در استفاده مطلوب از ظرفیت‌های معدنی نداشته‌ایم.

سهم معدن در تولید ناخالص داخلی

 سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس ادامه داد: با نگاهی به آمار کشورهای توسعه‌یافته که از میزان ذخایر مشابه ایران برخوردار هستند می‌توان جایگاه بخش معدن در اقتصاد را به درستی درک کرد. به طور مثال در حال حاضر برخی از کشورهای توسعه‌یافته، معدن سهم درخور توجهی از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد؛ این در حالی است که در ایران این میزان آن‌چنان چشمگیر نیست.

وی افزود: این در صورتی است که با نگاه به میزان ذخیره و تنوع مواد معدنی موجود در کشورهای توسعه‌یافته و مقایسه آنها با ایران می‌توان به وضوح مشاهده کرد که ایران از لحاظ تنوع و میزان ذخیره مواد معدنی، خیلی کمتر از آنها نیست.

نماینده مجلس یازدهم با بیان اینکه با همه سختی‌ها و نبود امکانات اکنون جز ۱۰ فولادساز برتر دنیا هستم اظهار کرد: اکنون ۵۰ درصد تولید فولادمان که ۱۵ میلیون تن می‌شود را صادر می‌کردیم اما این آمار امروزه به ۱۲ میلیون تن رسیده است و مواد اولیه بسیاری از شرکت‌های داخلی و خارجی را تامین می‌کنیم این در صورتی است که وضعیت سنگ‌آهن در کشور مطلوب نیست.

قبل از انقلاب تحت سلطه بودیم

روح‌الله عباسپور، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ما قبل از انقلاب تحت سلطه بودیم و سرنوشت امور ما دست بیگانه بوده و آنها برای ما تصمیم‌گیری می‌کردند اظهار کرد: آن موقع منافع استعمار هم اقتضا نمی‌کرد کشور به خودکفایی برسد. یعنی آنها با خوداتکایی و درون‌زایی که بتواند به رشد و توسعه کشور منجر شود موافق نبودند. آنها دنبال منابع و ذخایر ما بودند تا آن را تاراج کنند. برای رسیدن به هدف خود سعی کردند ما یک کشور وابسته در عرصه تولید و صنعت باشیم.

سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن بیان کرد: در مقطعی، هنری آلفرد کیسینجر، وزیر امور خارجه نیکسون بیان کرده بود، ما کشورهای دوست را طوری به خودمان وابسته کردیم که بدون مواد غذایی ما نمی‌توانند بیشتر از ۲۴ ساعت دوام بیاورند و هویدا هم می‌گفت بدون مواد غذایی و گندم آمریکا نمی‌توانیم یک ماه دوام بیاوریم. می‌خواهم بگویم که عقب‌ماندگی ما به این دلیل بوده است که خودمان سرنوشتمان را تعیین نمی‌کردیم.

نماینده مردم آوج و بوئین‌زهرا ادامه داد: بعد از انقلاب هم شعار کشور استقلال آزادی جمهوری اسلامی بود و حرکت‌های خیلی خوبی شروع شد ولی دشمن، استکبار و قدرت‌های بزرگ جهانی تاب تحمل استقلال ما را نداشتند. یعنی تا جایی که توانستند سعی‌شان در براندازی نظام و محدود و محصور کردن انقلاب بود. در این مسیر جنگ سخت‌افزاری هشت‌ساله با عراق را راه انداختند و همچنین گروهک‌هایی را در دهه اول انقلاب هدایت می‌کردند و به جان جمهوری اسلامی انداختند.

بعد بحث هجمه و یا به تعبیر مقام معظم رهبری شبیخون و ناتو فرهنگی را ایجاد کردند. امروزه نیز این راه ادامه دارد که نمونه بارز آن را می‌توان در حوزه فضای مجازی مشاهده کرد. از طرف دیگر جنگ اقتصادی و تحریم را راه انداختند. مشکلی که با تولد انقلاب با ماست و چند سالی است که شدت بیشتری گرفته است. این‌ها موانع بزرگی بوده برای رشد و توسعه کلی کشور، ولی در حوزه بعضی صنایع رشد هم داشتیم. این که بگوییم موفق نبودیم درست نیست.

رشد فزاینده‌ کشور در صنعت دفاعی

وی افزود: علی‌رغم مزاحمت‌های بین‌المللی و محورهایی که دشمن شروع کرده، توفیقات خوبی داشتیم. ما در حوزه صنعت دفاعی رشد فزاینده‌ای داریم؛ به‌طوری‌که قدرت‌های بزرگ جهانی نگران پیشرفت‌های ما در این حوزه هستند. در مجموع توفیقات بسیار خوبی داشتیم.

عباسپور در پایان اظهار کرد: در برخی مواقع به دلیل محدودیت‌‌های بین‌المللی و درجاهایی سو مدیریت نتوانستیم آنچنان موفق عمل کنیم. نگاه و تکیه آمال و آرزوی دوستی با غرب یکی از عواملی است که ما را معطل کرده است. همواره بعضی از دولتمردان ما در دهه‌های مختلف پیشرفت را در تعامل با غرب می‌دانستند ولی در واقع همین ایده ما را زمین‌گیر کرد. افغانستان، پاکستان، عراق، مصر و اردن، کشورهایی هستند که در تعامل با غرب هستند ولی نتیجه‌ای نگرفتند. امیدواریم دولت با تغییر رویکردی که در پیش گرفته و نگاهی که به شرق و اقتصادهای نوظهور همانند هند، چین و روسیه دارد، نتیجه بگیرد.

سخن پایانی: بخش معدن حدود ۵۷ میلیارد تن ذخیره شناسایی شده دارد که سالانه حدود ۴۰۰ میلیون تن مواد معدنی از پنج هزار و ۶۰۰ معدن فعال استخراج می‌شود؛ بنابراین یک موقعیت ممتاز برای سرمایه‌گذاری از بخش سنگ‌آهن و زغال‌سنگ گرفته تا مس، آلومینیوم و طلا و...دارد اما بخش خصوصی بیشترین عنصر تاثیرگذار در این ارتباط؛ نیازمند پشتوانه قوانین و مقررات است.

امروز در بخش سنگ‌های تزئینی، سنگ‌های نیمه قیمتی و برخی دیگر مواد معدنی، نمی‌توانیم متناسب با ذخایر کشور در بازار جهانی نقش‌آفرین باشیم، پس نیاز به همگرایی و همپوشانی در این بخش وجود دارد و دولت و بخش خصوصی بدون پشتوانه هم نمی‌توانند به موفقیت برسند. این امر حتی اگر تحقق یابد، دور از انتظار نیست که با یک بحران درون کشوری (تصمیمات خلق الساعه) یا برون مرزی از قبیل رکود و جنگ روسیه و اوکراین و... همه معادلات برهم خورد.

واقعیت این است که رهبر معظم انقلاب و رییس‌جمهوری بر ضرورت توسعه معادن تاکید دارند و افزایش سهم معادن از تولید ناخالص داخلی که اکنون یک‌درصد مطرح می‌شود تا سطح سه برابری مورد انتظار است. امروزه شرایط اقتصادی کشور و نیز گسترش تحریم توسعه معدن را تبدیل به یک ضرورت جدی برای کشور ساخته و انتظار این است که سهم یک‌درصدی آن از تولید ناخالص ملی به سه برابر افزایش یابد. قابلیت‌های صنایع معدنی برای رشد، عاملی برای نیل به ارتقای مورد انتظار در بخش معدن هم می‌شود. اکنون شرایط تحریم، ضرورت بومی‌سازی تجهیزات و فناوری را به دنبال دارد و از این‌رو تعامل با دانشگاه‌ ها که حدود چهار دهه بی رنگ یا کم‌رنگ بوده، معنا پیدا کند و از سوی دیگر دانش‌بنیان‌ها نیز می‌توانند در نوسازی و بازسازی تجهیزات و ماشین‌آلات برای شتاب بخشیدن به فعالیت‌های معدنی منشا اثر باشند ضمن اینکه تجهیزات و ماشین‌آلات این بخش به شدت از کهنگی و فرسودگی رنج می‌برد و نیاز است که برای جایگزینی آن چاره ای اندیشید.

اکتشافات به واسطه نادیده گرفتن معادن کوچک‌مقیاس در ایران از روند کندی برخوردار است. بسیاری از معادن کوچک‌مقیاس در بحث سرمایه‌گذاری‌های اولیه پیشرو هستند اما بعضاً به دلایلی نظیر عدم امکان فروش محصول نهایی با قیمت مناسب و ممنوعیت در انجام صادرات غیرفعال یا تعطیل مانده‌اند. سرمایه‌گذاران به واسطه سرمایه‌گذاری سنگینی که پهنه‌ها نیاز دارند ممکن است از شناسایی ذخایر متوسط و کوچک چشم‌پوشی کنند و به‌طورکلی نقاط امیدبخش فقط به نقاطی که پتانسیل ذخایر بزرگ دارند محدود شود.

این در حالی است که دنیا با سرعت به سمت استخراج مواد اولیه معدنی به واسطه افزایش تقاضا و رشد قیمت کالاها در حال حرکت است. به اعتقاد فعالان حوزه معدن؛ کشور ما در زمینه استخراج عمیق هم با مشکل اساسی روبروست. به عبارت دیگر می‌توان گفت که در حال حاضر معدن و استخراج معدنی در ایران به معادن روباز محدود شده است.

برای مشاهده و دانلود ویژه نامه تولید مقدس اینجا کلیک کنید.