سیستان و بلوچستان، بازمانده از توسعه

۱-با توجه به وسعت و تنوع پهنه جغرافیایی و عمق تاریخی سرزمین و تنوع اجتماعی و قومی، برنامه ریزی منطقه ای  می تواند زمینه ایی برای رشد و توسعه ملی از طریق معرفی جاذبه ها، پتانسیل ها، استعدادها و ظرفیت های ناشناخته و فراموش شده، تدارک زمینه تعادل منطقه ای، توجه به مناطق محروم و تعریف مجدد روابط فراهم سازد. همزمان با انجام مطالعات دوره دوم آمایش سرزمین مطالعات دیگری با هدایت و مدیریت دفتر برنامەریزی منطقه ای تحت عنوان مطالعات توسعه محور شرق انجام پذیرفته است.

در این مطالعات، اصول کلی توسعه و سیاست ها و خط مشی های اجرایی منطقه شرق کشور به ویژه استان سیستان و بلوچستان در چهارچوب طرح آمایش کشور ترسیم شده و نتایج آن در سال ۱۳۶۷ در شورای عالی شهرسازی و معماری و هیات دولت به تصویب رسیده است. شواهد موجود نشان می دهد که این منطقه به دلیل توسعه نامتعادل، شکاف توسعه بین مناطق و عدم تعادل منطقه ای و عدم توجه به مناطق دورافتاده و از یاد رفته تاکنون به توسعه پیش بینی شده دست نیافته است.

۲-موقعیت ریاضی و موقعیت نسبی پهنه ساحلی جنوبی استان سیستان و بلوچستان و سواحل مکران حائز اهمیت است، چراکه در دانش جغرافیای سیاسی کشوری را قدرتمند می پندارند که به دریاها و آبهای آزاد راه داشته باشد؛ از این جهت دریای عمان نقش مهمی در تجارت دریایی ایفا می کند.

اهمیت پهنه ساحلی مکران در دریای عمان به خاطر تنگه هرمز و خلیج فارس است، چرا که نصف ذخایر نفتی دنیا در خلیج فارس می باشد. همچنین دریای عمان یک دریای بین المللی بین ایران و پاکستان است که گیت اصلی برای ورود به هند، استرالیا، ژاپن، بنگلادش و غرب امریکا و کانادا و از همه مهم تر چین محسوب می شود، بنابراین به لحاظ تجاری بسیار قابل توجه است.

از طرفی به واسطه وجود خورها و شرایط مورفولوژیک سواحل، توانایی ایجاد بندرهای متعددی وجود داشته و موقعیت مناسبی برای پهلوگیری کشتی ها مهیا می سازد. ویژگی شاخص بندرچابهار دسترسی به بازار آسیای مرکزی از جمله افغانستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ... و از طرفی دریای خزر و در نتیجه بازار روسیه است. لازم به ذکر است که بندرچابهار از تحریمهای آمریکا معاف ااست. با این وجود به دلیل تعارض منافع بخش تجاری و رفاهی و امنیتی، منافع مشترک ذی نفعان تامین نشده و در نتیجه از پهنه ساحلی بهره برداری کارآمد نمی شود.

۳-مبارزه با تغییرات اقلیمی و پیشگیری از آلودگی آب دریاها که به زباله دانهای پلاستیکی تبدیل گشته اند، در جهت حمایت از محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار حائز اهمیت است؛ چراکه محیط زیست و بهره برداری اقتصادی و توسعه و توزیع کارآمد منابع انسانی و قدرت و پول به یکدیگر وابسته اند.

توسعه انرژی های پاک و نوین می تواند بسیار کارآمد باشد، بادهای ۱۲۰ روزه سیستان این قابلیت را دارند که منطقه را به قطب تولید انرژیهای پاک تبدیل کنند که جایگزین مناسبی برای سوخت های فسیلی محسوب می شود.

۴-مرور نگرش هاى موجود در زمینه سیاستگذارى توسعه محلی و منطقه اى در ایران نشان مى دهد که نوع سیاستگذارى ها آمرانه و از بالا به پایین و در چارچوب سیاستگذارى هاى بخشی است که عمدتاً دربرگیرنده توسعه بخشهاى خاصى در یک منطقه همراه با پروژه هاى عمرانى و ارتقاى شاخصهاى خدماتى بوده است.

در حالیکه براساس بررسی کشورهای توسعه یافته و موفق، موثرترین راهکار در جهت توسعه منطقه ای به صورت کارا و پایدار، ایجاد خوشه ها و اقتصادهای شراکتى محلى، یادگیری برای انطباق با شرایط در حال تغییر، توسعه و بسیج اساس و بنیان نهادی محلی و توسعه شکل های همه شمول کارآفرینی است. در نتیجه هرگونه برنامه ریزی توسعه ای، نیازمند توجه هرچه بیشتر به سطوح محلی پایینتر از سطح استان است.

۵-پیش تر سیاستهای توسعه منطقه ای سعی در دستیابی به اهداف از طریق توسعه زیرساخت در مقیاس بزرگ و جذب سرمایه داشته اند، اما کنون ثابت شده که عوامل موثر متعددی در پیشرفت منطقه ای اثرگذار هستند. باوجود سابقه و قدمت سیاستگذارى توسعه منطقه اى در ایران همواره این نکته مورد غفلت قرار گرفته که ایران سرزمینی وسیع است که تنوع و تکثر، وجه غالب آن را تشکیل داده است.

بنابراین دستیابی به اهداف کلان توسعه ملی مشروط به درک و شناخت همه جانبه سطوح محلی و منطقه ای است. لازمه توسعه هر منطقه، توسعه مردم آن منطقه می‌باشد و در این میان هماهنگی بین نهادی نیز تعیین کننده است.

۶-احداث بنادر تجاری، تاسیس هنرستانهای فنی دریانوردی جهت تعمیر کشتی، تعمیر موتورهای کشتی و لنجها، هنرستانهای تجارت و دلالی علمی، هنرستان تورلیدرهای محلی در حوزه های طبیعت گردی (اکوتوریسم) و زمین گردشگری (ژئوتوریسم) و توریست فرهنگی، برنامه ریزی برای حفاظت از میراث زمین شناختی، اشکال زمین شناسی و تعریف مسیرهای طبیعی و فرهنگی زمین شناختی (ژئوتریل) می‌توانند در ایجاد مشاغل و ارتقاء سطح فرهنگی منطقه نقش بسزایی ایفا نمایند.

در نتیجه با توسعه فرهنگی مردم و اقوام و ایجاد امنیت می توان به توسعه دست یافت و سرمایه گذاران خارجی را نیز جذب نمود. در واقع با ایجاد یکپارچگی نهادی بین نهادهای دولتی و خصوصی و نهادهای نظامی امنیتی و در کنار آن توسعه انسانی و فرهنگی و اجتماعی اقوام و عشیره ها می توان در جهت توسعه و تحکیم حاکمیت و وحدت ملی در مرزها حرکت کرد، چراکه مسائل اقتصادی و فرهنگی درهم تنیده اند.

۷-تحقق پیشرفت و توسعه کشورها مستلزم بهره گیری از استعداد، توان و حضور فعالانه مردم و مشارکت آنها در مراحل مختلف توسعه است، به ویژه در کشور ایران که از تنوع و گستردگی فرهنگی، قومی، اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی برخوردار است، نیاز است تا به صورت ویژه به پتانسیل مناطق توجه شود. توسعه روندی است فراگیر در جهت افزایش تواناییهای انسانی-اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی- اجتماعی، ضمن آنکه نیازها پیوسته در پرتو ارزشهای فرهنگی جامعه و بینش های پایداری جهان پالایش یابند و توسعه ای توسعه پایدار است که بتواند نیازهای کنونی را بدون کاهش توانایی نسلهای آتی در برآوردن نیازهایشان برآورده سازد.

توسعه پیش از آنکه به سیاست های اقتصادی و سازندگی کالبدی متکی باشد، به سیاستهای اجتماعی فرهنگی و نهادینه سازی وابسته است، لذا پیش از آنکه در اندیشه ساختن فنون و تحقق محصولات توسعه باشیم، نیازمند چاره جویی چگونگی انتقال فنون و ظرفیتها به مردم منطقه و مشارکت آنها در این روند هستیم و نه دستیابی به محصول که تنها حاوی مظاهری از توسعه یافتگی است، چراکه توسعه یافتگی در مردم توسعه یافته میسر می‌شود.

اگر به دنبال کار اساسی و ریشه ای برای توسعه استان هستیم، باید زنان استان را توانمند سازیم. توسعه از مادران و زنان آغاز می گردد، زنان هستند که می توانند نسل توسعه یافته و توسعه آفرین تربیت کنند که در این صورت، شاهد توسعه ای به نفع خود و آینده و توسعه ای پایدار خواهیم بود.