آیا استخراج بیت کوین حرام است؟

پول رمزی یا رمزارز از موضوعات جدید است که پس از پیدایش فضای مجازی ایجاد شده است. به طور کلی به کارگیری دستاوردهای سخت یا نرمی که بشر پدید می‌آورد، در صورتی که با مبانی و قواعد دینی و عقلی منافات نداشته باشد، از نظر شرع بلا مانع‌اند.

در این یادداشت به اختصار درباره ماهیت رمزارز (Cryptocurrency) مالیت و معامله آن و به تبع خریدوفروش سخت‌افزارهای استخراج آن و استفاده از آن برای مقاصد مختلف و مشروع اشاره می‌شود. در این مقاله جزییات فنی آن‌ها و دانش و مهارت کار با آن‌ها و رمزدارایی (Cryptoasset) مورد نظر نیست.

با پدید آمدن شبکه شبکه‌ها یا «اینترنت» بشر به فضای جدیدی دست‌یافته که از آن به فضای سایبر (Cayber Space) یا فضای مجازی یا دیجیتال تعبیر می‌شود. گفته شده فضای سایبر «محیطی است مجازی و غیر‌ملموس که در فضای شبکه‌های بین‌المللی (که از طریق اینترنت به هم وصل می‌شوند) وجود دارد». مجاز در لغت به غیرواقعی معنا شده است. در حالی که فضای مجازی خود مرتبه‌ای از واقعیت خارجی است، مانند فضای ذهنی، با این تفاوت که فضای ذهنی قائم به شخص است، اما فضای سایبر که معلول اوست، واقعیتی جدا از او و قائم به سخت‌افزارهایی است که اطلاعات و داده‌های مختلف را به صورت دیجیتالی در خود دارند. منظور از غیر‌ملموس این است که به حواس پنج‌گانه حس نمی‌شود لکن مادی (در مقابل مجرد) است و به وسایل مخصوص قابل دریافت و ارسال و کاهش و افزایش هست.

فضای دیجیتال یا مجازی فضای نوپیدایی است که در کنار فضای واقعی فرصت‌های بسیاری برای خوبی یا بدی در اختیار انسان قرار داده است. شخص می‌تواند در آن متولد شود و با صورت و صدا و امضای خودش فعالیت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی داشته و نقش‌آفرینی کند با این فرق که در فضای عینی با جسم و روحش حضور دارد، اما در فضای سایبر، باوجود دیجیتالی خود فعالیت می‌کند و به همین دلیل مسئول عملکرد خویش در این فضا است. امروزه تصور زندگی فارغ از فضای دیجیتال و مجازی برای بشر بسیار دشوار است. پول‌های رمزی یا رمزارزها یکی از دستاوردهای بشر در فضای دیجیتال است و بیت کوین یکی از آن‌ها است.

بیت کوین

در بحث پول این مسئله مطرح بوده است که آیا باید حتماً پشتوانه‌ای داشته باشد؟ پس از حذف پشتوانه طلا و دیگر اشیاء قیمتی و اتکا به پشتوانه بالقوه، اندیشه اختراع پول بدون پشتوانه توسط افراد پس از چند تجربه ناموفق سرانجام به تجربه بیت کوین رسید که موفق از آب درآمد و پس از آن پول‌های رمزی دیگری مانند «لات کوین، اتریوم، ریپل و...» وارد بازار شدند.

بیت کوین یکی از رمزارزهای دیجیتال غیر متمرکز است که در سال ۲۰۰۹ پدید آمد. برنامه‌ای نوشته شد و بر اساس پروتکل اولیه هر کس با پیوستن به آن رمزی از ۲۱ میلیون رمز پیش‌بینی شده در آن برنامه را کشف یا استخراج می‌کرد یک سکه (کوین) مجازی به او اعطا می‌شد. پس بیت کوین نامی است برای جایزه کشف یک‌ رمز در برنامه‌ای مجازی.

این رمز به رغم صرف وقت و انرژی با قطع نظر از توافق مذکور به خودی خود هیچ دردی از دردها و هیچ حاجتی از حاجات بشر را برطرف نمی‌کرد و بنابراین ارزشی نداشت، ولی دو نفر از میان کسانی که آن پروتکل را امضا کردند، در اولین معامله برای هر بیت کوین ۰/۰۰۳ دلار در نظر گرفتند و بعد از آن به سبب اقبال افراد به این بازی و مشارکت در کشف و دادوستد مکشوفات و سهولت نقل‌وانتقال آن و مبادله با آن، بدون این که طرفین شناخته شوند، ارزش آن بالا رفت و بیت کوین نهایتاً به رقیبی برای پول‌های رایج (مانند ریال، دلار، یورو و...) تبدیل و به عنوان یک پول رمزی یا رمزارز شناخته شد. این پول توسط بانک مرکزی هیچ کشوری اعتبار نیافته است و بر خلاف پول‌های رایج که به طور واقعی یا ادعائی پشتوانه دارند، پشتوانه‌ای جز همان توافق ندارد و در واقع بانک مرکزی آن هم همان استخراج‌کنندگان آن هستند که توسط سخت‌افزاری به نام «ماینر» کار استخراج آن انجام می‌دهند.

ارزش بیت کوین اعتباری و بسته به توافق دارندگان آن است، پس هرگاه این توافق از بین برود، خواه به رضایت توافق‌کنندگان یا به سبب قهری دیگری مانند حکم یک دولت یا تصمیم دولت‌های متعدد مبنی بر این که وجود این پول رقیب (رمزارز) مخل نظام مالی و پولی حاکم است، ارزش خود را از دست می‌دهد ولی تا زمانی که توافق فوق‌الذکر باقی باشد مالیت دارد و قیمت آن ممکن است به سبب تقاضای روز افزون برای انجام معامله یا نگهداری آن به قصد افزایش قیمت، بالا رود. البته رقبای بسیاری برای بیت کوین وارد بازار شده‌اند.

معاملات ارزهای دیجیتال از نظر شرعی

بیت کوین و هر رمزارز دیگری مانند آن مالیت دارد و همچون دیگر اموال، شرعاً معامله روی آن و به وسیله آن بلامانع است. گرچه ورود به این عرصه برای کسانی که آگاهی و مهارت لازم ندارند، همچون ورود به بازار بورس یا هر بازار دیگری همراه با ریسک است و هر شخص عاقلی بر خود لازم می‌بیند ریسک اقدامش را به حداقل برساند. خریدوفروش سخت‌افزارهای استخراج و معامله با آن نیز مجاز است.

خریدوفروش سخت‌افزارهای استخراج و معامله

شبهات و ایرادات و ابهاماتی که در مورد رمزارزها و بازار پدیده آمده حول آن‌ها وجود دارد، با روشن شدن ماهیت پول و پول رمزی (رمزارز) ممکن است بر طرف شوند.

افراد، گروه‌ها و دولت‌ها به جهات و مقاصد مختلف ممکن است به رمزارزها روی خوش‌نشان دهند و به این بازار وارد شوند یا به مقابله با آن‌ها اقدام نمایند.

 هر دولتی می‌تواند درباره رمزارزها تصمیماتی مقطعی دایر بر منع به هدف صیانت از منافع ملی و حقوق شهروندان داشته باشد و خود رمزارزی مانند پول صادر کند، اما ظاهراً نفی و تحریم رمزارزهای غیردولتی از منظر شرع یا دفاع از منافع ملی یا... کاری عبث می‌نماید تا این که بشر تکلیف خود را در زمینه پول به طور معقول روشن نماید.