همه با هم علیه ترکیب کار با کودکی

پدیده کار کودک، امروز به قدری گسترش یافته و ابعاد متعدد پیدا کرده که مقابله با آن به عنوان یک معضل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیازمند مشارکت بین بخشی و حضور چندین دستگاه و نهاد و همچنین شهروندان است. نمی‌توان راه‌حل از بین بردن کار کودک را صرفا در اقدامات یک دستگاه یا نهاد جستجو کرد.

"کودک" و "کار" در تمام زبان‎ها و همه فرهنگ‎ها دو کلمه زیبا، روح‎پرور و دلنشین هستند؛ این دو کلمه که اولی حکایت از طراوت و سرزندگی دارد و دومی معنای تلاش و سازندگی را در ذهن تداعی می‌کند، هنگامی که کنار هم می‎نشینند، یکی از دردناک‎ترین مفاهیم عصر حاضر را تداعی می‎کنند.

"کودک کار" نه نشانی از شادابی دارد و نه نماد سازندگی و امید به آینده است؛ کودکان کار، امروز قربانیان شرایط اجتماعی و به ویژه فقر هستند به طوریکه کودکیشان، به یغما رفته و از این دوران به جای خاطرات روزهای مدرسه و بازی با هم سن و سال‌هایشان، زندگی در شرایطی سخت و توام با محرومیت به جا مانده است.

این پدیده اما امروز به قدری گسترش یافته و ابعاد متعدد پیدا کرده که مقابله با آن به عنوان یک معضل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیازمند مشارکتی بین بخشی و حضور چندین دستگاه نهاد است و نمی‌توان راه‌حل آن را صرفا در اقدامات یک دستگاه یا نهاد جستجو کرد.

برابر آخرین آمارهای رسمی کشور که از سرشماری سال ۱۳۹۵ استخراج شده شمار کودکان کار ۱۰ تا ۱۴ ساله شامل ۱۴ هزار پسر و ۵۶۰۰ دختر در شهرها و ۱۳هزار پسر و ۶۵۰۰ دختر در روستاها اعلام کرده است. شمار کودکان کار ۱۵ تا ۱۹ ساله نیز ۳۰۰ هزار نفر در شهر و ۵۰۰ هزار نفر در روستا است و متاسفانه آمار رسمی از کودکان کار کمتر از ۱۰ سال در کشور موجود نیست.

در این میان متاسفانه یکی از بدترین اشکال کار کودک، زباله‌گردی و سواستفاده از کودکان در این حوزه است. آماری که به طوریکه برخی از آمارها از وجود دست کم ۴۰۰۰ کودک زباله‌گرد در شهر تهران حکایت دارد. موضوعی که شهرداری تهران را بر آن داشت تا بر اساس مقاوله نامه ۱۸۲ سازمان جهانی کار در خصوص منع بدترین اشکال کار برای کودکان، بخشنامه منع زباله‌گردی کودکان کار مصوب خرداد ۱۳۹۹، ماده ۷۹ قانون کار مبنی بر ممنوعیت به کار گماردن افراد زیر ۱۵ سال و ماده ۸۳ قانون کار مبنی بر ممنوع بودن ارجاع کار اضافی، کار در شب و کارهای سخت و زیان آور به کارگر نوجوان (کارگر بین سنین ۱۵ تا ۱۸ سال) برنامه‌ریزی برای سامان‎دهی این کودکان را در حد وظایف، امکانات و اختیارت خود آغاز کند.

یکی از محورهای این اقدام، تلاش برای ارتقای بهداشت این کودکان بود به دنبال این مصوبه نیز سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران اقدام به شناسایی اقامتگاه‎های این افراد کرد. روندی که به‎دلیل تعدد اقامتگاه‎ها و تلاش برای پنهان ماندن‎ این کودکان و... با سرعتی کمتر از حد انتظار پیش رفته است.

متاسفانه کودکان زباله‌گرد نیز همچون دیگر کودکان کار درپی عواملی چون فقر و بیکاری، اعتیاد در خانواده کودکان، فقدان مهارت‎های شغلی و... به این ورطه کشانده شده و در دسترس بودن پسماند شهری نیز به عنوان عاملی محرک در این امر اثر گذار بوده است.

مجموعه این شرایط در کنار مشکلات متعددی که برای کودکان کار ایجاد می‌شود، بهداشت و سلامت آنان به ویژه کودکان زباله‌گرد را با تهدیداتی جدی مواجه کرده است. در همین راستا نیز سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران در کنار تلاش برای مقابله با به‌کارگیری کودکان در اشکال مختلف کار و به خصوص شکل خطرناک و زیان آور آن یعنی زباله‌گردی، طرح‌هایی را نیز با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد برای ارتقا سلامت این کودکان و خانواده‌شان به مرحله اجرا در آورده است. در این راستا سه طرح کلان «شناسایی گودها و بررسی شرایط زیست کودکان»، «حمایت اجتماعی از کودکان زباله‎گرد» و «پژوهش و گردآوری اطلاعات در حوزه زباله‎گردی» به مرحله اجرا درآمد و طی یک‎سال ونیم گذشته و با شروع شیوع کرونا در کشور نیز اقداماتی نظیر غربالگری کودکان زباله‎گرد و ویزیت پزشک به‌منظور شناسایی مبتلایان به ویروس کرونا، انجام تست کووید۱۹ و ارجاع کودکان مشکوک به کرونا به مراکز درمانی، آموزش پروتکل‎های بهداشتی به کودکان زباله گرد در سطح خیابان توسط مؤسسات غیر دولتی، آموزش پروتکل‎های بهداشتی در گودهای زباله‎گردی توسط مددکاران سازمان خدمات اجتماعی، راه اندازی دبیرخانه ساماندهی کودکان زباله‎گرد در سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‎های اجتماعی و اعزام بیش از ۲۰ تیم پزشکی به گودها و حصارهای زباله‎گردی انجام شد.

همچنین اقدامات اولیه برای خرید ۱۰ دستگاه اتوبوس برای ارائه خدمات سیار اجتماعی و کاهش آسیب‎ها، اعلام فراخوان عمومی به‌منظور طراحی مراکز سیار (موبایل سنتر) ارائه خدمات به کودکان کار و آسیب دیده اجتماعی، حساس‌سازی جامعه به وضعیت سلامت کودکان کار، برقراری ارتباط و همکاری بیش‎تر با مراکز بهداشتی و درمانی، تدوین برنامه‎های آموزش بهداشت فردی و اجتماعی به کودکان کار و... انجام شده و این موارد به زودی اجرا می‌شود.

برای مقابله با کارکودک در تمام اشکال و به خصوص اشکالی نظیر زباله‌گردی اما نیاز به مشارکت شهروندان نیز در کنار ضرورت همگرایی دستگاه‌های مختلف وجود دارد. نباید فراموش کنیم که تهران زمانی شهری برای همه خواهد شد که کودکان کار نیز در کنار تمام اقشار این جامعه حق بهره‌مندی از شهرشان را داشته باشند.