جایگاه الگوی کشت در امنیت غذایی پایدار

الگوی کشت موضوعی است که در کشور ما سابقه پنجاه‌ساله دارد و تا امروز با سختی‌هایی در اجرا مواجه بوده است. براساس قانون، دولت سیزدهم پای ابلاغ این طرح ایستاده و تلاش می‌کند موانع اجرای طرح الگوی کشت را در کشور برطرف کند. کشاورزان طی سال‌های اخیر از کشت محصولات جالیزی و آب‌بر دچار زیان شدند، در حالی که این امر تنها هدررفت منابع آب و خاک کشور را به همراه داشته است. کشاورزان تصور می‌کردند با کشت محصولات آب‌بر سود بیشتری نصیب آنها می‌شود، اما به‌سبب عرضه این محصولات با قیمتی کمتر از نرخ عمده‌فروشی متحمل زیان شدند که با قیمت‌گذاری مناسب محصولات استراتژیک و اعمال الگوی کشت امکان افزایش بهره‌وری غلات و خودکفایی وجود دارد.

طرح الگوی کشت طرح بسیار خوبی است و باید از سال‌ها قبل اجرایی می‌شد. این طرح به کشاورزان توصیه می‌کند که چه محصولی را در کجا و به چه میزان بکارند. اجرا شدن یا نشدن طرح الگوی کشت پایان سال زراعی مشخص می‌شود. سال زراعی کشور از اول مهر هر سال شروع و در شهریور سال آینده تمام می‌شود. با اجرای الگوی کشت و ایجاد زنجیره تولید، کشاورزان بدون دغدغه به تولید ادامه می‌دهند. اجرای طرح الگوی کشت باتوجه به شرایط فعلی که به پایداری نسبی در تولید رسیدیم، ضروری است. تولید با نگاه صادرات‌محور و تامین نیاز داخل تنها با اجرای الگوی کشت تحقق می‌یابد که بدین منظور شرایط خرید تضمینی و نرخ نهایی محصول باید مشخص شود تا تولیدکننده با اطمینان خاطر بیشتری به تولید بپردازد.

با این حال متاسفانه شاهد از بین رفتن زحمات کشاورزان به‌ویژه در تولید محصولاتی چون هندوانه، خربزه و... هستیم. این محصولات در زمین‌هایی کشت می‌شوند که می‌توان در همان زمین‌ها محصولات استراتژیکی مانند گندم، جو و دانه‌های روغنی را حسب نیاز داخلی تولید کرد، زیرا بازار هدف خوبی نیز برای آنها وجود دارد.

الگوی کشت برای ایجاد امنیت غذایی پایدار یک الزام اساسی است اما با دستور اجرایی نمی‌شود. طرح الگوی کشت سالانه ازسوی وزارت جهاد ابلاغ می‌شود اما در حد یک توصیه است. از سوی دیگر متاسفانه چون کمبود منابع آب به چشم می‌آید، توجه بیشتری به سمت آن است اما حقیقت این است که منابع خاک نیز در معرض خطر است و با اجرای این طرح می‌توان آن را نجات داد. همچنین به‌دلیل مشکل کم‌آبی در کشور راهی جز اجرای طرح الگوی کشت نداریم.

نقطه عطف اجرای طرح الگوی کشت، کشاورزان هستند و این طرح لازمه کار و پایداری در تولید است. دولت باید با بخش تولید در این تصمیم‌گیری‌ها هماهنگ باشد، زیرا شخصی که در میدان است و به کشاورزی می‌پردازد، نکاتی را بیان می‌کند که در چارچوب مدیریتی دیده نمی‌شود. اگر از نظرات کشاورزان در این طرح استفاده نشود، قطعا اجرای طرح با مشکلات بسیاری همراه است. باید مراقب بود اجرای این طرح بسیار خوب با تصمیم‌های یک‌شبه و بدون کارشناسی خطری دیگر را متوجه بخش کشاورزی نکند؛ در نتیجه اجرای الگوی کشت در حالی نتیجه مطلوب دارد که در تنظیم آن از نظرات کشاورزان استفاده شود.

از سوی دیگر بی‌توجهی به طرح الگوی کشت، چالش‌های متعددی برای تولیدکننده و مصرف‌کننده به‌دنبال دارد. الگوی کشت باید در حد شعار سال و آمایش سرزمین در دستور کار باشد، زیرا تولید برخی محصولات اقتصادی نیست و در ابتدا منجر به زیان تولیدکننده و سپس مصرف‌کننده خواهد شد. بی‌توجهی به الگوی کشت موجب شده بسیاری از تولیدکنندگان یکباره محصولات جالیزی را در چند قلم کشت کنند، زیرا برخی از کشاورزان معتقدند سایر محصولات بازار ندارد یا کشت آن زیاد است که در نهایت همین امر منجر به کمبود یا مازاد تولید می‌شود.

برآوردها این است که در بودجه سال ۱۴۰۲ باید حداقل ۳۰ هزار میلیارد تومان برای اجرای طرح الگوی کشت در نظر گرفته شود. اگر برای اجرای این طرح درست تصمیم‌گیری شود، نه‌تنها هزینه‌بر نخواهد بود بلکه بسیاری از هزینه‌های تولید را کاهش خواهد داد.

در مقابل اگر در اجرای طرح الگوی کشت درست تصمیم‌گیری نشود، دچار یک بحران طولانی‌مدت خواهیم شد. از سوی دیگر تامین نیاز بازار از نکات مهم و لازم‌الاجرای این طرح است. اگر دستور کاشت یک محصول در مناطقی که مستعد آن نیستند صادر شود و زیرساخت لازم فراهم نباشد، باوجود برنامه‌ریزی و بازار هدف، محصول عمل نمی‌آید.