خاک، کالایی اقتصادی که قدرش را نمی‌دانیم
حمیدرضا پیروان-کارشناس خاک و آبخیزداری
خشکسالی در دهه‌های اخیر باعث شده که الگوی بارش از نظر زمانی، مکانی و نوع آن در مناطق گوناگون تغییر کند؛ همچنین میزان برف از مجموع نزولات جوی کاسته شده و از نظر زمان وقوع بارش هم تغییراتی در کل کشور رخ داده است. بیشتر بارندگی‌های شدید در دامنه‌های طبیعی که پوشش حداقلی گیاهی دارند، رخ می‌دهند. در کل، گرمایش جهانی و پدیده تغییر اقلیم باعث شده که رفتارهای بارشی در کل دنیا تغییر کند. گفتنی است، زمانی که سطح خاک به‌طورکامل خشک و از طرفی، سطح خاک عاری از پوشش گیاهی است، باران‌های سیل‌آسا و مخرب، آسیب جدی به تاسیسات طبیعی و انسانی می‌زند. ۸۰ درصد از سطح کشور دارای اقلیم خشک و نیمه‌خشک است و به‌همین علت عرصه‌های منابع طبیعی کشور دارای فقر پوشش گیاهی هستند. براساس مطالعات انجام‌شده و طبق برآوردها، میانگین فرسایش خاک در جهان سالانه حدود ۲/۴۶ تن در هکتار است، اما براساس مطالعات پژوهشگران پژوهشکده حفاظت از خاک و آبخیزداری، میزان فرسایش خاک در ایران، سالانه ۱۶.۵ تن در هکتار (7برابر بیشتر از میانگین جهانی) است که به شرایط اقلیمی و محیطی ایران برمی‌گردد و بالغ بر 70 درصد سطح کشور را سازندهای فرسایش‌پذیر پوشش داده است که عوامل فرساینده را تشدید می‌کنند و مستعد انواع فرسایش‌های آبی و بادی هستند.
میانگین مجاز خاک‌زایی کشور براساس تحقیقات انجام‌شده در مقابل فرسایش به‌شدت پایین است. هم‌اکنون باتوجه به شیب‌ها و اقلیم‌های گوناگون ایران، میزان خاک‌زایی و فرسایش خاک متفاوتی داریم؛ معمولا سرعت فرسایش در اقلیم‌های خشک و بیابانی کم و میزان خاک‌زایی در مناطق گرم و مرطوب کشور بسیار زیاد است. در حال حاضر 2 عامل انسان‌زاد (بکارگیری رویه‌های متعدد کشاورزی مانند شخم زدن در راستای شیب، سوزاندن کاه و کلش در کشاورزی، تغییر سریع اراضی و تبدیل مراتع به دیم‌زار) و زمین‌زاد (ذات خاک یا سنگ مادر خاک) در فرسایش خاک ایران نقش مهمی دارند. بهترین راهکار برای جلوگیری از فرسایش کاربری زمین به‌شکل متوازن است، در واقع خوب است برطبق ظرفیت‌های محیطی به آمایش دوباره سرزمین در کشور پرداخت.
یکی دیگر از راهکارها برای جلوگیری از فرسایش خاک، فرهنگ‌سازی به‌منظور ارزش قائل شدن به خاک مناطق است و باید به‌عنوان یک کالای اقتصادی به آن نگاه کرد. چنین روندی باید درباره آب هم اتفاق بیفتد و به‌عنوان یک رویکرد اقتصادی به آن نگاه کنیم. متاسفانه تاکنون چنین اتفاقی در کشور ما رقم نخورده است و با فناوری‌های پیشرفته و با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توان بهره‌وری مناسبی در آب و خاک و منابع طبیعی کشور به‌وجود آورد و ارزش اقتصادی آنها را حفظ کرد.
از آنجایی که منابعی نظیر آب و خاک هنوز ارزش اقتصادی خود را در میان آحاد جامعه پیدا نکرده‌اند، پیش از برخورد به بحران‌های جدی، باید با کمک فناوری‌ها این منابع را حفظ کنیم.
هم از بعد بازاری و هم از بعد محیطی، باید برای خاک ارزش اقتصادی قائل شد. روش‌هایی نظیر تولید گیاهان و محصولات کشاورزی از راه تاسیس گلخانه‌های هیدروپونیک می‌توانند کمک شایانی به حفظ منابع آب و خاک کشور کنند.
شرکت‌های دانش‌بنیان خوب است به‌طورطبیعی ظرفیت خاک کشور را افزایش دهند و به کمک روش‌های فناورانه به ارتقای کیفیت خاک بپردازند.
هرچقدر کیفیت خاک ارتقا پیدا کند، علاوه بر اینکه تولیدات محصولات افزایش پیدا می‌کند، ارزش اقتصادی محصولات هم بالا می‌رود، در واقع به کمک روش‌های دانش‌بنیان می‌توانیم از افزایش شدید فرسایش خاک جلوگیری کنیم.
به‌طورمسلم اگر بتوانیم کیفیت خاک را به روش‌های بیولوژیکی بالا ببریم، کمک شایانی به ما خواهد کرد.
ارسال نظر