مالیات ابزار کاربردی تامین بودجه

کشور برای تامین مالی خود نیاز به ابزارهایی دارد که تامین‌کننده بودجه باشد. این درآمد‌ها باید طبق برنامه‌ای کلان و مدون جاری و ساری باشد. تامین منابع مالی برای فعالیت‌های اقتصادی از مهم‌ترین سرفصل‌های برنامه‌ها و اقدامات نهادهای مسئول در هر اقتصادی است. در اقتصاد ایران سیاست‌های کلان بودجه‌بندی و تامین منابع مالی برپایه فروش نفت است. در کنار تامین مالی از طریق نفت‌فروشی، ابزارهای دیگری هم برای تامین منابع پیش‌بینی شده است. بی‌تردید اقتصادی مثل اقتصاد ایران برای حفظ تولید و اشتغال و مبادلات تجاری خود حتی در همین سطح فعلی نیازمند تامین مالی است؛ چه رسد به اینکه بخواهد به رشد اقتصادی مطلوبی برسد که در این صورت نیاز به تامین مالی در اقتصاد مضاعف می‌شود.

بانک مرکزی در جایگاه یکی از مهم‌ترین نهادهای بازار پول، نقشی انکارناپذیر در تامین مالی طرح‌های صنعتی، تولیدی و ساختمانی دارد. در حال ‌حاضر، بروز برخی مسائل و مشکلات در اقتصاد کشور سبب شده بانک‌ها با مشکل تامین مالی رو‌به‌رو شوند. در همین راستا بانک مرکزی سیاست‌های پولی و مالی را تبیین می‌کند که از دو طریق مستقیم و غیرمستقیم قابل اجرا است. در اجرای سیاست پولی، بانک مرکزی می‌تواند به‌طور مستقیم از قدرت تنظیم‌کنندگی خود بهره ببرد یا به‌طور غیرمستقیم از اثرگذاری بر شرایط بازار پول به‌عنوان انتشاردهنده پول پرقدرت (اسکناس و مسکوک در جریان و سپرده‌های نزد بانک مرکزی) استفاده کند. یکی از متداول‌ترین روش‌های تامین مالی بانک‌ها استفاده از اوراق بهادار با پشتوانه وام‌های رهنی است، اما استفاده از این ابزار در بانک‌های اسلامی سابقه فراوانی ندارد. با تصویب قانون بازار اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴، بستر قانونی لازم برای طراحی و انتشار اوراق بهادار جدید پدیده آمده است. روش دوم استفاده از منابع مالیاتی است که این راه سابقه‌ای طولانی در درآمدزایی دولت‌ها در جهان دارد. بر همین اساس دو نوع ابزار سیاست پولی قابل‌تفکیک است که ابزارهای مستقیم (عدم اتکا به شرایط بازار) و غیرمستقیم (مبتنی بر شرایط بازار) سیاست پولی نامیده می‌شوند.

تامین مالی زنجیره‌ای، مجموعه‌ای از شیوه‌ها و عملیات تامین مالی از قبیل تنزیل اسناد دریافتنی، خرید دین، عاملیت، عاملیت معکوس، پرداخت تسهیلات و اوراق بهادار‌سازی اسناد دریافتنی است که در چارچوب روش‌های زنجیره‌ای، منجر به بهبود مدیریت سرمایه‌ در گردش بنگاه‌های تولیدی می‌شود. در این روش، به‌جای شیوه سنتی دریافت تسهیلات مستقیم توسط بنگاه‌های اقتصادی، فرآیند تامین مالی بنگاه‌ها به‌صورت پیوسته و در طول زنجیره‌های تامین و مبتنی بر جریان واقعی کالا و خدمت صورت می‌گیرد.

شاخص‌ترین ابزار پولی مالی که به‌ویژه امسال دولت بر درآمد حاصل از آن متمرکز شده مالیات است. مالیات‌ معمول‌ترین و مهم‌ترین منبع مالی برای تامین نیازهای مالی عمومی و یکی از موثرترین ابزارهای سیاست‌های مالی دولت به‌شمار می‌رود و دولت می‌تواند به‌واسطه آن بسیاری از خدمات اجتماعی و رفاهی را به مردم ارائه دهد و به بسیاری از فعالیت‌ها و جریانات اقتصادی و اجتماعی سمت و سوی لازم را ببخشد. دولت منابع و مصارف سال پیش روی خود را در سند بودجه تدوین و به مجلس برای تصویب ارائه کرد و نکته‌ای که در این زمینه بسیار مهم است، افزایش سهم درآمد مالیاتی در بودجه است.

بالا بودن سهم منابع حاصل از فروش نفت و پایین بودن سهم وصولی‌های مالیاتی در ترکیب منابع بودجه عمومی دولت، علاوه بر آنکه عوارض ناگواری همچون وابستگی درآمد کشور به صدور یک کالا را در بر دارد، اقتصاد کشور را از امکان استفاده موثرتر از ابزار مالیات برای اعمال سیاست مالی محروم ساخته، اما با آسیب‌شناسی افزایش مالیات‌ستانی در بودجه راهی به نسبت جدید پیش پای تامین مالی کشور از طریق بانک‌ها باز شد.