روند رو به رشد مشاغل غیررسمی

در سال‌های اخیر به دنبال رشد جمعیت بیکار در کشور شاهد گسترش نیروی کار غیررسمی بوده‌ایم. ظهور و رشد مشاغل غیررسمی یکی از مظاهر بروز چالش‌های جدی اقتصادی در کشور است. در چنین موقعیتی کارگران ناچار می‌شوند در موقعیت‌های شغلی نامناسب، بدون بهره‌مندی از حداقل حقوق و مزایا، مشغول فعالیت شوند. یا بسیاری از کارگران تنها باهدف گذران زندگی خود ناچار به اشتغال به کارهای خودگردان غیررسمی خواهند شد. ازجمله این مشاغل می‌توان به دست‌فروشی، کولبری، سوخت‌بری و... اشاره کرد.

بر اساس تجارب جهانی بخش غیررسمی نیروی کار، حکم اسفنج بازار را بر عهده دارد. در شرایطی که اقتصاد رسمی کشور توان ایجاد فرصت‌های شغلی شفاف و واقعی را ندارد، فعالیت‌های غیررسمی توسعه می‌یابد.اشتغال غیررسمی را در موقعیت‌های اقتصادی ضعیف و ویژه نمی‌توان مضر یا مخرب دانست. اگر جامعه با شمار کثیری بیکار مواجه باشد، قطعا آسیب‌های اجتماعی، خشونت، ناآرامی و... افزایش خواهد یافت. بنابراین سازکار خودکاری برای تامین حداقل معیشت افراد حتی با تکیه‌بر مشاغل غیررسمی فراهم می‌شود.در شرایطی که اقتصاد از مسیر توسعه دور می‌شود، افراد ناچارند موقعیت‌های شغلی غیررسمی را بدون بهره‌مندی از حقوق و مزایای کافی بپذیرند. علاوه بر این شاهد گسترش دست‌فروشی یا مشاغل این‌چنینی هستیم. کما اینکه در سال‌های گذشته افراد بسیاری به مسافرکشی یا شغل‌های اینترنتی روی آورده‌اند. درواقع افراد بسته به امکانات مالی که در اختیاردارند، مشاغل غیررسمی متفاوتی را می‌پذیرند.

هرچه اقتصاد کشوری ضعیف‌تر باشد، بخش غیررسمی آن گسترده‌تر خواهد بود. کشور هند از تجربه بالایی در حوزه مشاغل غیررسمی برخوردار است. این کشور جمعیت یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون نفری دارد. اقتصاد هند رو به رشد است، اما با توجه به جمعیت قابل‌توجه این کشور، بخش بزرگی از نیروی کار، جذب بخش غیررسمی اقتصاد می‌شوند. در کشور هند تلاش شده تا مشاغل غیررسمی هم اتحادیه‌های قانونی داشته باشند.

این اتحادیه‌ها پیگیر منافع جمعی کارگران در حوزه‌های مختلف است و حتی آموزش‌هایی را به این افراد ارائه می‌دهد. چنانچه این مشاغل غیررسمی در کشور ما نیز امکانی برای تشکل یابی داشته باشند، شرایط کاری افراد به‌شدت بهبود می‌یابد. بااین‌وجود اقتصاد ما به‌شدت ضعیف و ناکارآمد است و چنین امکاناتی نیز در اختیار کارگران قرار نمی‌گیرد.راهکار مبارزه با شرایط موردبحث، بهبود اوضاع اقتصادی است. بهبود اقتصاد به‌منزله ایجاد موقعیت‌های شغلی جدید و باثبات برای افراد است. هرچه اقتصادی قوی‌تر باشد، کسب‌وکارهای بزرگ‌تری امکان احداث و توسعه می‌یابند. در چنین فضایی، نیروی کار از اهمیت بیشتری برخوردار است و منافع آنها تامین خواهد شد.حتی در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده ناچار شده‌اند به مشاغلی همچون دست‌فروشی یا تاکسی‌های اینترنتی روی آورند. بنابراین این افراد با تخصص قابل‌توجه جذب مشاغلی با مهارت‌های پایین می‌شوند و مسیر ضعف اقتصادی به‌طور مستمر ادامه دارد.

کشور ما از ظرفیت‌های ویژه‌ای در حوزه‌های مختلف اقتصادی برخوردار است. چنانچه از این ظرفیت‌ها به‌درستی بهره گرفته شود، فضای کسب‌وکارها بهبود یابد و هم‌زمان امکان جذب سرمایه به کشور فراهم شود، موقعیت‌های شغلی جدیدی در کشور ایجاد می‌شود. به‌عنوان‌مثال ظرفیت‌های کشور در حوزه گردشگری قابل‌توجه است، بااین‌وجود توجه کافی به این ظرفیت‌ها نشده است. چنانچه روابط و تعاملات میان ایران با سایر کشورها بهبود یابد، امکانی برای بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها و به دنبال اشتغالزایی گسترده در کشور فراهم خواهد شد. علاوه بر این می‌توان با تکیه‌بر توان حوزه‌های خدماتی و تولیدی، از میزان مشاغل غیررسمی در اقتصاد کاست. باوجود اصراری که بر ایجاد موقعیت‌های شغلی رسمی در کشور وجود دارد، نباید نسبت به اهمیت مشاغل غیررسمی بی‌تفاوت بود. تا زمانی که مشکلات اقتصادی کشور ادامه دارد، می‌توان با تشکل‌یابی امکانی برای رفع مشکلات و عارضه‌های حاکم بر عملکرد مشاغل غیررسمی پیدا کرد.بااین‌وجود در کشور ما حتی مشاغل رسمی نیز از امکان تشکل‌یابی مستقل و قوی برخوردار نیستند. تشکل‌های مستقل و قوی حتی در کارخانه‌های بزرگ نیز شکل نمی‌گیرند. تنها در موارد معدودی شورای اسلامی کار در برخی واحدها، امکان فعالیت دارند. این وابستگی در حالی به فعالان صنعتی تحمیل می‌شود که تشکل‌یابی مستقل راهکاری برای حمایت از مشاغل غیررسمی است چراکه در چنین شرایطی بستری برای تامین حداقل نیازهای افراد مهیا می‌شود.