در مدیریت آب و خاک موفق نبودیم

خاک عنصرحیات بشر روی کره زمین است. خاک و آب دو سرمایه الهی است و امانتی است که به ما داده شده تا آن را نگهداری کنیم و به نسل‌های آینده بسپاریم. ما از خاک آفریده شده‌ایم و در انتها هم به خاک سپرده می‌شویم و با این‌همه بشر بیشترین ضربه را به خاک می‌زند.

 ۹۵ درصد غذای بشر در جهان امروز به خاک وابسته است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در ۵۰ سال آینده در دنیا به اندازه ۵۰۰ سال گذشته نیاز به غذا خواهد بود. با توجه به رشد جمعیت جهان که در آینده نزدیک به ۱۰ میلیارد خواهد رسید مردم یاد گرفتند که چگونه غذای خودشان وحیوانات را از خاک خوب به‌دست آورند. ایران کشوری پهناور با اقلیمی متنوع، واقع شده بر سر راه شرق و غرب است و دارای بهترین موقعیت ژئوپلتیک است. با اینهمه جامعه پرجمعیت نخبگان، فرهیختگان، روشنفکران و کارشناسان با همه این امکانات هنوز نتوانسته مدیریت آب و خاک کشور را برنامه‌ریزی کند. توسعه‌نیافتگی امروز و عدم تحقق اهداف و برنامه‌ها نشان دهنده آشفتگی وناکارآمدی سازمان اداری کشور با غلبه عناصر بی‌تفاوت و کم کار در یک نظام بوروکراسی دست وپاگیر و ناکارآمد است. حتی برنامه هفتم توسعه نیز خیلی آرمانی و آرزومندانه تهیه شده و با امکانات موجودی کشور سازگاری مناسبی ندارد. بسیاری از کارشناسان یکی از مهم‌ترین دلایل عدم موفقیت در حفظ آب و خاک را نبود سرزمینی مناسب می‌دانند. به همین دلیل است که با وجود ظرفیت‌های بالای زمینی، با یحران آب و خاک مواجه بوده و در وضعیت ورشکستگی آب و خاک نیز هستیم.براساس شواهد ۸۰ درصد خاک ایران دارای کمبودهای زیادی است و از ذخایر غنی برخوردار نیست و فرسایش خاک، شور شدن اراضی، کمبود مواد آلی، کاهش حاصلخیزی خاک، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، کاهش تنوع زیستی از جمله مهم‌ترین مشکلات این بخش به شمار می‌روند.رفع این مشکلات نیازمند یک برنامه‌ریزی مفید و به روز در قالب مدیریت خاک کشور است که می‌تواند با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، محیط‌زیست و انجمن علوم خاک ایران تدوین و اجرایی شود. هرچند که قانون حفاظت از خاک نیز در کشور وجود دارد و مشکل در اجرای ناقص آن است.اهمیت خاک تا آنجاست که سازمان ۵ دسامبر برابر با ۱۵ آذر از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد به‌عنوان روز جهانی خاک نام‌گذاری شده است. با توجه به اهمیت خاک به عنوان یکی از مهم­ترین اجزاء طبیعت، اتحادیه جهانی علوم خاک (International Union of Soil Science) در سال ۲۰۰۳، در راستای ارج نهادن به اهمیت خاک و جلوگیری از تخریب و نابودی آن، روز ۵ دسامبر را به عنوان روز جهانی خاک نامید. این روز جهانی، بزرگداشتی است که اهمیت خاک و ضرورت بهره‌برداری پایدار از آن را برای جوامع مختلف در سراسر جهان آشکار می‌سازد.

خاک به عنوان منبع طبیعی، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد جوامع بشری و نیز سایر مخلوقات دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاک است. به همین دلیل هرگونه آلودگی موجود در خاک می‌تواند در طی زنجیره غذایی، به سطوح بالاتر انتقال یافته و در نهایت در انسان تمرکز یابد. خاک از منابع تجدیدپذیر به شمار می‌رود اما براساس مراجع مختلف تشکیل هر سانتی‌متر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال طول می‌کشد. هزینه رفع آلودگی هر متر مکعب خاک نیز به روش‌های مختلف، بین ۵۰ تا ۵۰۰۰ دلار برآورد می‌شود. از سوی دیگر، رفع آلودگی خاک فرآیندی بسیار درازمدت است.با درک عمیق قدر و منزلت منابع خاک کشور و لزوم حفظ و حراست از این سرمایه خدادادی جهت بهره‌برداری پایدار و حفظ امانت برای نسل‌های آینده، توسعه پایدار هیچ کشوری بدون توجه بـه منـابع خـاک، دسـت یافتنی نخواهد بود. با اینهمه ایران متاسفانه رتبه اول فرسایش خاک جهان را دارد در حالی که برای تولید چند سانتی متر خاک باید سال‌های در انتظار بود.در دنیا نیز ضرورت مدیریت خاک بعد مدیریت آب مطرح بوده و در مسیر توسعه باید به آن توجه ویژه داشت.