چالش‌های حمل‌ونقل زمینی و آبی، ادامه‌دار است

تجارت، وابسته به مولفه‌های متعددی بوده که یکی از آنها، وجود بسترهای مناسب برای حمل و انتقال بار است. ایران به‌دلیل قرارگیری در مکان جغرافیایی مناسب، از ظرفیت مطلوبی برای توسعه تجارت به‌ویژه صادرات برخوردار است، اما به‌دلیل ضعف‌های لجستیکی، تا به امروز نتوانسته از این مزیت به‌خوبی استفاده کند.

اعمال تحریم‌های حداکثری علیه ایران، یکی از مهم‌ترین موانع توسعه حمل‌ونقل و ترانزیت از مسیرهای مختلف خاکی و آبی ایران است، اما علاوه بر آن، رویکردهای مدیریتی و سیاست‌های تجاری داخلی که برای امور ترانزیتی کشور اعمال می‌شود نیز، در این زمینه موثر است، چرا که رویکردها در نهایت به تدوین استراتژی‌ها و نحوه بهره‌برداری از فرصت‌ها منتج خواهد شد. در ابتدا باید گفت، ایران با ۸ کشور مرز زمینی و با ۷ کشور مرز آبی دارد. بنابراین، حمل‌ونقل دریایی در ایران به اندازه مسیر زمینی و جاده‌ای حائزاهمیت است. ایران از نظر موقعیت جغرافیایی، از شمال و جنوب به دریاهای استراتژیک منطقه راه دارد و دسترسی ایران به آب‌های آزاد از طریق دریای عمان، یک فرصت مهم برای توسعه تجارت محسوب می‌شود. بهره‌گیری از این راه‌های ارتباطی، دسترسی ایران به کشورهای مختلف را توسعه داده و این موضوع، در مسائل ترانزیتی و همچنین فعالیت‌های صادراتی قابل‌توجه است. برای صادرات، مشکلات متعددی اعم از کمبود امکانات داخلی در حوزه ترابری، ضعف‌های لجستیکی و نقایص مربوط به حمل‌ونقل زمینی، هوایی و دریایی وجود دارد. همچنین، از سویی دیگر، پایگاه‌های صادراتی ایران در کنار مرزها، قدرت و توان جابه‌جایی حجم زیادی از کالاها را ندارند. این ناتوانی به‌دلیل ضعف‌های لجستیکی و تجهیزاتی بوده که تمامی فعالان تجاری را درگیر مشکلات جدی کرده است. مشکلات لجستیکی تنها برای حمل‌ونقل دریایی نیست و در سایر حوزه‌های ترانزیت مانند حمل‌ونقل زمینی نیز شاهد خلأ و نقص‌های جدی هستیم. مهم‌ترین مشکل حمل‌ونقل زمینی در ایران، کمبود ماشین و تجهیزات مناسب باربری است. علاوه بر آن، ظرفیت بنادر و سیستم‌های گمرکی محدود است و ضعف‌های جدی در این زمینه داریم. ناوگان کشتیرانی نیز طی سال‌های اخیر نوسازی نشده است و هنوز چالش‌های سیاسی برای تردد کشتی‌های ایرانی در آب‌های آزاد وجود دارد. در چنین شرایطی، بدیهی است که بستر برای صادرات و به‌طورکلی توسعه تجارت فراهم نباشد. در چنین شرایطی، هیچ‌یک از فعالیت‌های تجاری ایران به‌ویژه اقدامات مربوط به ترانزیت، توسعه نخواهند یافت.همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، ایران از طریق دریای عمان به آب‌های آزاد راه دارد و خلیج‌فارس یک منطقه استراتژیک سیاسی و اقتصادی محسوب می‌شود، اما تا به امروز از این فرصت به‌نحوصحیحی استفاده نشده و در مقابل، سایر کشورهای عربی مانند عمان و امارات‌متحده‌عربی در پی توسعه جهانی سیستم حمل‌ونقل دریایی خود هستند.

 این کشورها با بهره‌گیری از دانش و فناوری به‌روز جهانی، سیستم ناوگان کشتیرانی، حمل‌ونقل دریایی، بنادر و گمرکات خود را تجهیز کرده‌اند و در تلاش هستند تا تبدیل به هاب منطقه در بحث تجارت دریایی شوند. کشورهای مذکور زیرساخت‌های بسیار پیشرفته و قوی در بحث حمل‌ونقل دریایی و انتقال بار دارند و همین موضوع باعث شده است تا فعالیت تجاری این 2 کشور به‌طورچشمگیری طی سال‌های اخیر رشد کند، اما متاسفانه این رویکرد در تجهیز بنادر و ناوگان حمل‌ونقل دریایی ایران وجود ندارد و همواره شاهد نقص‌ها و چالش‌های مختلف هستیم. نه‌تنها تحریم‌ها، بلکه سیاست‌های داخلی نیز بر کیفیت ناوگان حمل‌ونقل دریایی ایران تاثیرگذار هستند و در نهایت، امروز بسیاری از کشورهای منطقه جای ایران را در مسائل ترانزیتی و تجارت دریایی پر کرده‌اند.