حمل‌ونقل پاک در مقابل شهرهای خودرومحور
شینا انصاری ـ مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران
حمل‌ونقل پاک به روش‌ها و سازکارهای حمل‌ونقلی اطلاق می‌شود که با فعالیت خود باعث انتشار آلودگی و گازهای گلخانه‌ای نشوند. وسایل‌نقلیه موتوری برای تامین انرژی حرکتی خود نیازمند احتراق سوخت‌های فسیلی هستند. این شیوه‌های جابه‌جایی باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا می‌شوند، از این‌رو وسایل‌نقلیه موتوری برای محیط‌زیست مخرب هستند. از انواع حمل‌ونقل پاک می‌توان به دوچرخه و پیاده‌روی اشاره کرد. در رابطه با توسعه حمل‌ونقل پاک، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین رویکردها در کنار همه محورهایی که برای کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ مطرح است، کاهش تسلط خودرومحوری در شهرها است. متاسفانه در دهه‌های گذشته خودرومحوری به‌نحوی در شهرهای ما و از جمله در تهران گسترش یافته است که فضاهای شهری به‌عنوان مهم‌ترین مراکز حضور و تعامل اجتماعی فرهنگی شهروندان به سلطه خودروهای شخصی درآمده و بر پیکر شهرهای ما به‌طوردائم خراش‌های عمیقی به نام اتوبان، بزرگراه، پل و تقاطع‌های همسطح و غیرهمسطح ایجاد شده است تا با ساخت فضاهای بیشتر برای تردد و حضور اتومبیل‌های شخصی، به غلبه هرچه بیشتر خودرو در شهر بینجامد. این تصور به‌گونه‌ای در اذهان ما جای گرفته که اصولا تلقی ما از زندگی کلانشهری، تراکم و تکثر خودروهای شخصی بوده است و به‌همین‌دلیل اولویت را در برنامه‌ریزی‌های شهری به خودروهای شخصی دادیم و فراموش کردیم که این احجام بزرگ و آهنین، بیشتر فضاهای شهری ما را اشغال کرده‌اند. تغییر نگاه به شهرهای انسان‌محور گرچه در کشورهای توسعه‌یافته‌ای که جهان را به عصر اتومبیل کشانده‌اند، بیش از ۲دهه قبل اتفاق افتاده و براساس آن مناسبت «روز جهانی بدون خودرو» و کمپین‌های مبتنی بر حمل‌ونقل پاک شکل گرفته است، اما متاسفانه در کشور ما به‌رغم برخی اقدامات پراکنده برای ایجاد پیاده‌راه‌ها یا توسعه مسیرهای دوچرخه همچنان در مراحل اولیه خود قرار دارد. شهرهای بزرگ کشور ما برای حرکت در مسیر حمل‌ونقل پاک با مسائل و موانع بسیاری روبه‌رو هستند. فراهم کردن زیرساخت‌های لازم مسیرهای دوچرخه‌سواری و توسعه حمل‌ونقل عمومی و در کنار آن، جلب مشارکت شهروندان برای تغییر در سبک سفرهای درون‌شهری از مهم‌ترین الزاماتی است که باید برای بهبود کیفیت هوا، کاهش ترافیک و آلودگی صدا، کاهش بیماری‌های ناشی از کم‌تحرکی و افزایش تعاملات انسانی در شهرهای بزرگ موردتوجه قرار گیرد. ارجحیت توسعه نگاه انسان‌محور در مدیریت شهری به‌ویژه هدف‌گذاری افزایش سهم مد و روش‌های حمل‌ونقل پاک و توسعه پیاده‌راه‌ها، می‌تواند در کاهش روزهای ناسالم شهرهای ما در طی سال موثر باشد. فراگیر شدن استفاده از انواع شیوه‌های حمل‌ونقل پاک زمانی محقق می‌شود که توسعه پایدار شهر بر ساخت اتوبان، تعریض خیابان و ایجاد فضای بیشتر برای خودروها ارجحیت پیدا کند و شهروندان بتوانند با کمک این زیرساخت‌ها، فعالانه با کاهش استفاده از خودروهای شخصی در تغییر سبک سفرهای شهری مشارکت کنند. امروزه تجربیات جهانی با کاهش وابستگی به خودروهای شخصی، در پی توسعه حمل‌ونقل، دوستدار محیط‌زیست و یک راهکار مبتنی بر تاکید بر مزیت انسان‌محوری با تمرکز بر رواج پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری است و دیگر در بهره‌گیری از ابزارهای لازم برای افزایش هزینه تردد با خودروی شخصی عمل کرده است. در شهرهای ما متاسفانه، حرکت پیاده با چالش‌های بسیاری همراه است؛ چالش‌هایی از قبیل نبود کف‌سازی و روکش مناسب معابر پیاده، کثیف و گل‌آلود بودن پیاده‌روها، عدم جداسازی فیزیکی از ترافیک سنگین، سطح بالای آلودگی صدا و هوا، فقدان امکانات لازم برای عبور ایمن از خیابان، انسداد پیاده‌رو و ایجاد موانع به‌شکل غیرمجاز یا مجاز، فقدان حفاظ‌های لازم برای شرایط آب‌وهوایی نامناسب، بی‌توجهی به تاسیسات زیربنایی پشتیبان نظیر نور معبر و نیز تراکم بیش از حد عابران به‌دلیل نبود ظرفیت کافی و عرض کم، از مشکلاتی هستند که باعث روی آوردن هرچه بیشتر پیاده‌ها به حمل‌ونقل موتوری و استفاده از خودروهای شخصی می‌شود. مولفه دیگر برای توسعه حمل‌ونقل پاک، افزایش طول معابر ویژه دوچرخه است. نکته مهم دیگر در توسعه حمل‌ونقل پاک، توجه به این واقعیت است که عرصه دادن به عابران پیاده و دوچرخه‌سواران هرقدر هم با جدیت دنبال شود، مادامی که هزینه استفاده از خودروی شخصی مقرون‌به‌صرفه باشد، شهروندان آن‌گونه که باید رغبتی به حمل‌ونقل پاک نشان نمی‌دهند و اهداف حمل‌ونقل پاک در شهرها به‌درستی محقق نمی‌شود. در شهرهای توسعه‌یافته، بخشی از هزینه‌های اداره شهر، توسعه حمل‌ونقل عمومی و مقابله با آلودگی هوا از محل دریافت عوارض مصرف سوخت ، تامین می‌کنند؛ به این ترتیب که خودروسواران ناگزیر هستند در زمان سوخت‌گیری به‌ازای هر لیتر مصرف خود، رقمی را به‌عنوان عوارض همراه با نرخ سوخت پرداخت کنند و به‌تبع آن، هزینه استفاده از خودروی شخصی به‌خودی خود بالا خواهد رفت.
ارسال نظر