چرا ارز گران شد؟

محمدرضا منجذب پژوهشگر اقتصادسنجی و استاد دانشگاه به این سوال پاسخ می‌دهد که در خصوص نرخ ارز چه حرکات اشتباهی در سیاستگذاری روی داد، تا به اینجا رسیدیم.

منجذب در پاسخ اظهار داشت: در وهله اول، اعلان سیاست‌های اقتصادی به شکل آنلاین، لزوما تاثیر مثبت نخواهد داشت. به عنوان نمونه چندین بار توئیت و پست اینستاگرامی رئیس بانک مرکزی مبنی بر کنترل نرخ ارز، موجب افزایش نرخ ارز شد؛ چرا که اعلام سیاست بدون پشتوانه تاثیر معکوس می‌گذارد. اعلام سیاست شورای قوای سه‌گانه از سوی رئیس مجلس در خصوص حمایت از بورس در ابتدای شهریور ماه، تاثیری وارونه و کاهشی بر بورس داشت که تاکنون نیز ادامه دارد.

راهکاری برای بازگشت ارز صادراتی نداریم

وی افزود: در مرحله دوم، عدم بازگشت ارزهای صادراتی بدلیل عدم تعبیه راهکار مناسب و تمهیدات لازم توسط سیاستگذار، که داستان تخصیص ارز ۴۲۰۰ را به گونه‌ای دیگر تداعی کرد. اکنون بدنبال جذب این ارزها می‌دویم که نوش‌داروی پس از مرگ سهراب است. در مرحله سوم، تشدید تحریم‌های مالی و بانکی آمریکا، موجب شد تا ارز زیادی در کشورهای مختلف بلوکه شود (نزدیک به چهل میلیارد دلار) و لذا عرضه ارز کاهش یافت. گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، در مجمع عمومی خود تصمیم گرفت تا ایران و کره شمالی را در فهرست سیاه نگاه دارد و این خود به موضوع یاد شده دامن می‌زند.

کرونا باعث کاهش صادرات شد

این استاد دانشگاه در رابطه با سایر اسباب عدم ثبات ارزی در سال ۹۹ خاطرنشان ساخت: علاوه بر تحریم، کرونا موجب کاهش صادرات گردید و عرضه ارز را به داخل کاهش داد. اکنون کشورهای واردکننده از ایران به دنبال بازارهای جایگزین هستند تا توسط آمریکا تنبیه نشوند. به عبارتی دارد تبدیل به یک عادت می‌شود.

وی افزود: کاهش نرخ سود بانکی که موجب خروج نقدینگی از سیستم بانکی شد و به بازارهای جذاب‌تر موازی رفت، یکی دیگر از دلایل شوک ارزی بود. به تدریج با هوشمند شدن گردش نقدینگی در این بازارها از جمله بازار ارز و افزایش تقاضای سفته‌بازی در بازار ارز، نرخ ارز افزایش یافت. سقوط بورس از قله دو میلیون واحد به کانال یک میلیون و سیصدهزار واحد نیز موجب ورود نقدینگی به بازارهای سکه، ارز، مسکن و غیره شد.

مجلس خروج سرمایه را تقویت کرد

این متخصص اقتصادسنجی یادآور شد: اقدام پوپولیستی مجلس مبنی بر اعلام مالیات بر مسکن، خودرو و مواردی از این دست، موجب شده که قبل از اعمال این قانون نقدینگی عمده‌ای از بازار مسکن خارج گردد و با اعمال سیاست هوشمند مسکن در ترکیه (مبنی بر خرید ملک و اخذ تابعیت) اکنون این پول‌ها به دلار تبدیل شده و از کشور خارج می‌شوند. ایرانی‌ها اکنون تبدیل به متقاضی رتبه اول خرید ملک در ترکیه شده‌اند، لذا تقاضای ارز به این دلیل هم افزایش یافته است.

وی همچنین در واکنش به تاثیر چندنرخی بودن و همچنین ارز ترجیحی در افزایش فشار بر بازار ارز، اذعان کرد: جذابیت قاچاق کالا در خصوص کالاهایی که حمایت ارزی دارند مانند دارو و امثالهم، باز موجب فشار بر ارز می‌شود. ضمن اینکه تولیدات داخلی وابسته به ارز به دلیل قاچاق شدن تقاضای بیشتری از ارز را خواهند داشت. تدوین اعلام آیین‌نامه‌های متعدد در خصوص ارز و بورس که تاثیری مخرب بر بورس و خروج نقدینگی از آن به بازارهای دیگر از جمله ارز داشت و تقاضای ارز را افزایش داد هم، بسیار در این آشفته بازار تاثیر داشت.

دولت با نخبگان قهر است

این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به شرایط نامناسب اقتصادی که موجب تشدید خروج سرمایه و همچنین خروج نخبگان از ایران شده است، گفت: این پدیده، خود به تنهایی تشدید تقاضای ارز را دامن زده است. متاسفانه اقتصاد ایران تبدیل به موش آزمایشگاهی شده و سیاستگذاران با نخبگان اقتصادی قهر کرده‌اند. این افراد به صورت آزمون و خطا هم در اعلام سیاست‌ها و هم اعمال آن‌ها عمل می‌کنند و آثار مخربی را بر بازارهای موازی می‌گذارند. هر چند باید تایید کرد که تشدید تحریم‌ها بر افزایش نرخ ارز تاثیر داشته، لیکن سوءمدیریت و ضعف در سیاست‌ورزی هم سهمی در این مقوله و تشدید انتظارات تورمی داشته است. البته نمی‌توان گفت که وزن تحریم‌ها بیشتر بوده یا سوء‌مدیریت‌ها تاثیر بیشتری بر وضع موجود داشتند.