چه بر سر ذخایر ارزی کشور آمد؟

در اواخر دهه هفتاد شمسی و پس از سقوط قیمت نفت به زیر ۱۰ دلار، دولت وقت در اقدامی مناسب، حساب ذخیره ارزی را به صندوق ذخیره ارزی بدل کرد. در انتهای دهه هشتاد نیز این صندوق پس از رسیدن قیمت نفت به ۱۴۷ دلار، به صندوق توسعه ملی تغییر نام داد و قرار شد به شکل هیئت امنایی و با مصوبه حق برداشت را داشته باشد و در برنامه‌ای بلند مدت، هر سال ۵ درصد بیشتر از سال گذشته، درآمدهای نفتی را به صندوق واریز کند تا حداکثر در یک بازه ۲۰ ساله، وابستگی دولت به منابع ارزی نفتی به طور کامل قطع شود. با این حال، این اتفاق رخ نداد و وابستگی دولت به این درآمدها بیش از گذشته شد. محمود جامساز اقتصاددان و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با گسترش نیوز ضمن بر شمردن دلایل افزایش قیمت ارز در کشور، وضعیت ارزی کشور را نامناسب توصیف کرد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید. 

دولتی که هفت دهه دستش در جیب مردم است!

این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی مبنی بر دلیل اصلی‌عدم کاهش وابستگی دولت به درآمدهای ارزی نفتی، اظهار داشت: حتما اطلاع دارید که ساختار دولت در ایران از ابتدای دهه سی شمسی، یک دولت رانتیر تمام عیار را شکل داده است. این دولت رانتیر بر دو اصل استوار است: نخست اینکه مدعای دولت رفاه بودن دارد و به همین دلیل همیشه دستش برای خرج کردن باز و دراز است و چون هرساله تعهدات این مدل از دولت افزایش می‌یابد، دستش هم بیشتر در جیب مردم برای مالیات یا تورم (مالیات تورمی) دراز می‌شود و اگر هم که دلارهای نفتی به وفور در اختیارش باشد، دیگر ماه عسل این دولت‌ها خواهد بود. در واقع این دولت‌ها بر اساس وابستگی شکل می‌گیرند و تکوین پیدا می‌کنند و در نهایت هرکدامش که بیشتر پول خرج می‌کرد، محبوب‌تر می‌شد. اما در شرایط فعلی تعهدات به حدی بالاست که هر چقدر بیشتر خرج کنند، بحران بیشتری بالا می‌آورند و کار خراب‌تر خواهد شد. 

اتلاف یک و نیم تریلیون دلار نفت در دو دهه!

محمود جامساز در ادامه خاطرنشان ساخت: دولت در چهار دهه اخیر با تمام توان خود و به پشتوانه دلارهای نفتی، قیمت دلار را سرکوب می‌کرد و هر بار که دچار بحران منابع ارزی می‌شد، کشور نیز با شوک جهش ارزی مواجه می‌شد. ایران در این شرایط به یک تکنولوژی مثبت از حکمرانی اقتصادی دست پیدا نخواهد کرد. در نتیجه بسیار مهم است که بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی، دارای استقلال از بدنه دولت باشند و قوه مجریه فقط یک حق رای در آن‌جا داشته باشد. متاسفانه به رغم فروش بیش از یک و نیم تریلیون دلار نفت در دو دهه اخیر، ذخایر ارزی کشور بسیار در وضع وخیمی به سر می‌برند و دولت در این زمینه نقش بسیار مخربی داشته و دارد. در زمان دولت پیشین به تنهایی ۷۰۰ میلیارد دلار نفت فروخته شد و این در حالی است که این منابع به سرعت تبخیر شدند و دولت بعدی مدعی شد که صندوق و خزانه را خالی تحویل گرفته است! هیچ کس هم در مجلس و جاهای دیگر این افراد را بازخواست نکرد که چرا با منابع ملی چنین کرده‌اند! 

با بحران در منابع ارزی مواجه هستیم!

وی افزود: اکنون در شرایط بسیار ناگواری قرار داریم و دولتی که خودش مدعی و معترض اتلاف منابع در دولت قبل از خودش بود، اکنون به دلیل پول‌پاشی برای سرکوب نرخ ارز و بعد توزیع یارانه‌ای آن به شکل ارز چند نرخی و ترجیحی، علاوه بر تشدید فساد، باعث بروز مشکلات عدیده‌ای در مصارف ارزی کشور شد به گونه‌ای که کشور را برای خرید واکسن و ملزومات مقابله با کرونا، دچار بحران کرد و دولت به دنبال چانه‌زنی برای منابع ارزی بلوکه شده بود تا بتواند با آزادسازی این منابع، واکسن بخرد. این مسئله باید عمق فاجعه را برساند که همه بدانند چه اسراف و اتلاف وحشتناکی در منابع صورت پذیرفته است. اکنون واقعا ما با تخلیه شدن ذخایر ارزی و حیاتی مملکت روبو هستیم که دولت به اسم واردات کالاهای اساسی، آن را به عده‌ای نورچشمی داد که هم بازار را به شدت دچار آشفتگی کردند و هم کشور دچار هدر رفت دارایی‌های محدود ارزی خود شد. امیدوارم که به این موضوع به شکل جدی رسیدگی شود تا دستکم در آینده با چنین فجایعی مواجه نشویم.