بحرانی عجیب در اقتصاد کشور / کسری بودجه‌ای که از نفت منشا می‌گیرد

کسری بودجه از دولت‌های گذشته تا به امروز مشکل اصلی اقتصاد ایران بوده است. این معضل به حدی اقتصاد ایران را دچار بحران کرده که رییس جمهوری نیز از کسری بودجه، به عنوان ام‌الفساد اقتصاد یاد کرده است. به نظر برخی از کارشناسان این معضل در سال‌های اخیر حتی بیشتر از سال‌های ابتدایی پس از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی به چشم می‌خورد. شاید یک علت این موضوع تحریم‌های اخیر باشد که فشار بسیاری را به اقتصاد ایران تحمیل کرد. اظهار‌نظرها درباره اینکه کسری بودجه از کدام دولت شروع شده، نیز متفاوت است.  بودجه‌ای که برای سال جاری بسته شد، خود مزیدی بر علت و به‌نظر می‌آید تورم‌زا است. چرا دولت و مجلس با علم به این موضوع چنین بودجه‌ای را تدوین و تصویب کردند؟ ادعای دولت رییسی مبنی بر جبران کسری بودجه چقدر صحت دارد؟ راهکار دولت‌های برای حل این مشکل با وجود شرایط فعلی چیست؟ درباره این موضوع گسترش‌نیوز با هادی حق‌شناس؛ اقتصاددان به گفتگو پرداخت که در ادامه می‌خوانید. با ما همراه باشید.

مجلس بودجه‌ای را بست که خلاف میل دولت بود!

هادی حق‌شناس؛ اقتصاددان در ابتدا اظهار کرد: طبیعتا کسری بودجه در برخی از دولت‌ها بیشتر و در تعدادی دیگر از آن‌ها به مقدار ناچیز، وجود داشته است. در سال‌ پایانی جنگ که پذیرفتن قطعنامه ۵۹۸ صورت گرفت، تقریبا بودجه کشور با ۵۰ درصد کسری مواجه شده بود. در سال‌های بعد به تناسب افزایش و کاهش درآمدهای نفتی نیز چنین اتفاقی رخ داد. آنچه که در یکی دوسال گذشته بیشتر مطرح شد، کسری بودجه سال گذشته بود که رییس جمهور نیز در مصاحبه خود به آن اشاره کرد. کسری بودجه ۴۸۰ هزار میلیارد تومانی در حال حاضر وجود دارد اما نکته اینجا است که این بودجه مدنظر دولت نبوده است. زمانی که هیئت دولت، لایحه بودجه را  تقدیم به مجلس کرد، مبلغی در حدود ۸۰۰ هزار میلیارد تومان بود. این در حالی است که خود  مجلس نیز حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان به آن اضافه کرد و درآمد‌های نفتی را به دو سقف تقسیم نمود. این امر که اگر سقف سوم تا یکم و یا سقف دوم وصول شود، چه اتفاقی رخ می‌دهد و اینکه کدام پروژه‌های عمرانی محقق می‌شود نیز مشخص شده است.

نفت را بودجه نپنداریم

‌حق‌شناس در ادامه خاطرنشان کرد: دولت‌ها معمولا زمانی که بودجه را تقدیم مجلس می‌کنند؛ منابع، مصارف و تراز آن‌ها واضح و مشخص است. در پایان همان سالی که بودجه عملیاتی می‌شود، تلاش دولت بر این است که با عدم تخصیص بودجه عمرانی کسری را جبران کنند. در هرحال اگر بخواهیم بودجه را از منظر درآمد‌های واقعی یعنی از نظر مالیات‌ها و درآمد‌های حاصل از فروش اموال دولت مقایسه کنیم، اصطلاحا بودجه را از منظر تراز عملیاتی بررسی کرده‌ایم. به عنوان مثال نفت نمی‌تواند درآمد باشد و باید تبدیل به ثروت شود. زمانی که نفت از بودجه جدا شود، در واقع معادل کسری عملیاتی بودجه سنواتی است.

راهکار دولت برای مواجهه با کسری بودجه چه بود؟

حق‌شناس ادامه داد: به طور کلی کسری بودجه ابعاد متفاوتی دارد که شامل بعد شکلی و محتوایی است. محتوایی درآمد‌های نفتی و شکلی منابع و مصارف است که باید با یکدیگر برابر باشند. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ بالاخره منابع و مصارف با یکدیگر مطابقت دارند اما اگر به هر دلیلی میزان فروش پیش‌بینی شده از نفت امسال تحقق پیدا نکند، منجر به کسری بودجه خواهد شد. دولت با عدم تخصیص بودجه به پروژه‌های عمرانی با این معضل روبرو می‌شود که عقلانی نیست.

دولت بودجه‌ای را صرف نکرده که بخواهد جبران کند

این اقتصاددان ادعای رییسی درباره جبران کسری بودجه را ناشی از عدم مصرف بودجه دانست و توضیح داد: همانطور که گفته شد، کسری بودجه ۲ ستون دارد. یکی منابع و دیگری مصارف آن. زمانی که منابع را مصرف نکنند نیاز به آن نیز حس نمی‌شود. در این حالت کسری بودجه دیگر معنایی ندارد. زمانی کسری نمود پیدا می‌کند که برای مثال راه‌آهن یک مسیر اجرا شود اما پول نداشته باشیم به پیمانکار پرداخت کنیم. اگر راه آهنی احداث نشود، نیاز به سرمایه ندارد و کسری بودجه نیز به وجود نمی‌آید. دولت فعلی به سوی مصارف نرفته و تحول عظیمی در کشور اتفاق نیفتاده است که نیاز به منابع مالی داشته باشد. ادعای رییس جمهور با پاک کردن صورت مسئله همراه بود و در واقع این مشکل حل‌نشده باقی مانده است.  

او در خاتمه درباره اینکه چرا مجلس به تصویب چنین بودجه تورم‌زایی رضایت داده است تصریح کرد: مجلس به اعداد و آمار بودجه پیشنهادی، بر خلاف میل دولت افزود. اگر مذاکرات سال گذشته و ماقبل را به یادآوریم، متوجه می‌شویم که در لایحه بودجه این رقم مطرح نبود و خود مجلس چنین رقمی را اضافه کرده است.