مشکلات اقتصادی مانع کارآفرینی صنعتی

 کلیات بودجه سال ۱۴۰۲ با ۱۶۹ رای موافق، ۵۴ رای مخالف و 7 رای ممتنع، به تصویب رسید. با این ‌وجود آمار و ارقام مطرح‌شده ازسوی رئیس دولت سیزدهم که در دفاع از کارنامه دولت در یک سال اخیر مطرح شد، حاشیه‌ساز بود، زیرا بخش مهمی از این آمار با واقعیت‌های روز جامعه همخوانی ندارد. رئیسی مدعی تحقق وعده‌اش مبنی بر ایجاد سالانه یک میلیون شغل شده است، این‌ در حالی است که واقعیت‌های اقتصادی جامعه، موید تحقق این وعده نیستند. به گزارش صمت کارشناسان معتقدند اشتغالزایی و بسترسازی برای ایجاد موقعیت‌های شغلی جدید در رده وظایف اصلی دولت قرار دارد و از سیاست‌گذاران دولتی انتظار می‌رود با اجرای اقدامات مختلف از اشتغالزایی یا کارآفرینی حمایت کنند. بر همین ‌اساس کارآفرینان منتقد سیاست‌های دولت و اثرگذاری کافی آنها هستند.

کارآفرینان عامل افزایش بهره‌وری

کارشناسان معتقدند اگر بنگاه‌ها به کارشناسان کارآفرین سپرده شوند، به‌طور قطع بهره‌وری افزایش می‌یابد و محصولات تولیدی از نظر کیفیت، نرخ تمام‌شده و خدمات پس از فروش ارتقا پیدا می‌کنند؛ ضمن آنکه می‌توان محصولات خود را به بازارهای هدف عرضه کرد.به ‌این ‌ترتیب ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور رقم خواهد خورد. در ایران معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری و پارک‌های فناوری سعی در گسترش این امر دارند.  وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در این راستا فعالیت دارد، اما همچنان راه برای رسیدن به سطح مطلوب طولانی است. صنعتگران کارآفرین عنوان می‌کنند در کشور هنوز اهمیت لازم به کارآفرین داده نمی‌شود و آن منزلتی که شایسته کارآفرین است، به چشم نمی‌خورد. مراکز متعددی در حال هزینه کردن و کارآفرینی هستند، اما به‌دلیل نداشتن مرکزیت آن‌گونه که باید خروجی ندارند. باتوجه به آمارها، حدود ۷۰ درصد بنگاه‌های کسب‌وکار در امریکا به‌دست کارآفرین‌هایی اداره می‌شوند که تربیت‌شده هستند و آموزش‌های لازم را دیده‌اند؛ از این‌ رو در این نوع کشورها زمینه اشتغال زیاد و تورم کم است. موضوع کارآفرینی در تمام نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی مطرح است. منظور از این توضیحات جامعیت این مسئله در کل کشور است که با تحقق آن در بیشتر بخش‌ها، چالش‌ها رفع می‌شود و به هدف موردنظر خواهیم رسید. بخش دولتی و خصوصی نیاز دارند با تفکر کارآفرینی اداره شوند و دولت باید برای کارآفرین منزلت و جایگاه خاص تعریف کند که کشور در این باره ضعف‌هایی دارد.

پیشران‌های اقتصادی و تجاری‌سازی ایده‌ها

حمیدرضا غضنفری، دبیرکل مجمع کارآفرینان ایران درباره موضوع جذب جوانان نخبه به بدنه کارآفرینی در بخش تولید به صمت گفت: ایران در حوزه استارت‌آپ‌ها و تولید علم و همچنین طراحی فعالیت‌های اقتصادی شرایط خوبی در جهان دارد، اما مشکل از آنجا آغاز می‌شود که این ایده‌ها تجاری‌سازی نمی‌شوند زیرا با پیشران‌های اقتصادی ارتباط برقرار نمی‌شود.

وی افزود: در جهان هنگامی که طرحی ازسوی کارآفرین در یکی از کنفرانس‌ها ارائه می‌شود، پیشران‌های اقتصادی ورود می‌کنند و با انتخاب این طرح‌ها، استارت‌آپ‌ها را تحت پوشش می‌گیرند؛ به‌این ترتیب در کشورهای صنعتی ایده‌ها تجاری‌سازی می‌شوند و شکوفایی اقتصادی رخ می‌دهد.

اعتقاد راسخ به تولید

دبیرکل مجمع کارآفرینان کشور ادامه داد: موضوع دیگر قدرت رقابت پایین تولید نسبت ‌به فعالیت‌های غیرمولد در برخی مقاطع زمانی است. به‌عنوان مثال گاهی سرمایه‌گذاری در بازار طلا، ارز و... سودی بیشتر از تولید نصیب سرمایه‌گذار می‌کند؛ بنابراین جوانان خود را درگیر تولید با تمام مشکلات مالیاتی، بیمه‌ای و... نمی‌کنند. غزنوی تاکید کرد: انجام فعالیت‌های تولیدی نیاز به اعتقاد راسخ دارد. تمام این چالش‌ها دست‌به‌دست هم داده‌اند که جوانان خلاق انگیزه لازم برای ورود به صنعت و فعالیت‌های تولیدی را نداشته باشند.

راهکار چیست؟

دبیرکل مجمع کارآفرینان کشور در پاسخ به این پرسش که راهکار برون‌رفت از وضعیت یادشده چیست، گفت: لازم است اکوسیستم کارآفرینی در کشور ایجاد شود تا فعالیت‌های تولیدی مزیت پیدا کنند. با ایجاد این اکوسیستم است که فرهنگ کار و کارآفرینی جایگاه خود را در اقتصاد و صنعت پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه عملکرد جزیره‌ای ما را به هدف نمی‌رساند، تاکید کرد: باید ارتباط پیشران‌های اقتصادی با استارت‌آپ‌ها اصلاح شود. در این اکوسیستم باید دانشگاه‌ها همتراز و همراه با حوزه کارآفرینی فعالیت داشته باشند. وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت امور اقتصادی و دارایی و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری باید در کنار هم موضوع را پیگیری کنند.

غزنوی در تعریف اکوسیستم عنوان کرد: تمام حوزه‌هایی که دخیل در رشد و توسعه کارآفرینی هستند مثل دانشگاه، رسانه، حاکمیت، پشتیبان‌ها، قانون‌گذاران و... باید در کنار هم قرار گیرند؛ مثلا نباید عملکرد دانشگاه و صداوسیما در زمینه کارآفرینی در مقابل هم باشد. یکی از نمونه‌های موفق در ایجاد فضا برای کارآفرینی، قطر است. این کشور در حوزه کارآفرینی، در یک اکوسیستم حرکت می‌کند و یکی از کشورهای موفق در این بخش است. حتی برنامه‌ای برای دوباره به مدار آوردن افراد کارآفرین که شکست خورده‌اند، دارند.

غزنوی در پایان تاکید کرد: در کشور ما استراتژی‌های صنعتی در هیچ دوره‌ای جنبه عملی نیافته، در حالی که پیش‌زمینه توسعه صنعتی و کارآفرینی در جهان، با تدوین استراتژی و ریل‌گذاری براساس آن ایجاد می‌شود.

حرکت تحت لوای سیاست

آرش محبی‌نژاد، فعال صنعت خودرو درباره کارآفرینی در حوزه صنعت به صمت گفت: تولید یا اشتغال‌آفرینی دارای چند مولفه مهم است؛ نخست سرمایه‌گذاری انجام می‌شود و براساس برنامه‌ای مشخص، تولید محصول یا ثروت اتفاق می‌افتد. دومین مولفه منابع انسانی است. کارگران و کارکنان برای تحقق اهداف گرد هم می‌آیند و به عملیاتی کردن برنامه‌ها می‌پردازند.در ادامه این زنجیره، افرادی مدیریت اجرای برنامه‌ها را برعهده می‌گیرند که همان کارآفرینان هستند. وی افزود: الزاما کل سرمایه‌گذاری ازسوی کارآفرینان انجام نمی‌شود. یک کارآفرین خوشفکر بخشی از سرمایه موردنیاز خود را از سهامداران و سیستم پولی کشور تامین می‌کند؛ بنابراین کارآفرین افرادی خوشفکر و پرانگیزه هستند که با برنامه و منابع انسانی و مالی به چشم‌انداز تدوین‌شده دست پیدا می‌کنند و آن را توسعه می‌دهند. دبیر انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو با اشاره به نا‌امنی سرمایه‌گذاری در کشور ادامه داد: یکی از مشکلات کشور نبود امنیت برای سرمایه‌گذاری است که این امر ناشی از اقتصاد سیاست‌زده ماست. در واقع اقتصاد و صنعت کشور تحت لوای سیاست حرکت می‌کنند.

ناپایداری قوانین

محبی‌نژاد در ادامه تشریح چالش‌های موجود برای ورود کارآفرینان به حوزه صنعت عنوان کرد: شاید یکی از مسائلی که سبب شده افراد جوان رغبت کمتری برای ورود به صنعت داشته باشند به این موضوع برگردد که سرمایه بین ۳ تا ۷ سال پس از آغاز فعالیت به واحد صنعتی برمی‌گردد؛ بنابراین در این مدت باید ثبات سیاسی و اقتصادی در کشور وجود داشته باشد، در حالی که این‌گونه نیست.

وی اظهار کرد: چشم‌انداز روشنی از آینده وجود ندارد و مشخص نیست چه فرازهاوفرودهایی در انتظار کارآفرین است. این فعال صنعت قطعه با تاکید بر نوسان سیاسی، فرهنگی و قوانین خاطرنشان کرد: تغییر قوانین در مدت زمان کوتاه و تصمیمات خلق‌الساعه، کارآفرین و سرمایه‌گذار را به‌جای تمرکز بر تولید مشغول حواشی می‌کند؛ به ‌این ترتیب فضا به‌گونه‌ای پیش می‌رود که منجر به فرار سرمایه‌ و دلسردی نخبگان کارآفرین می‌شود؛ افرادی که فکر پویا و خلاق دارند. وی با اشاره به هرز رفتن منابع انسانی عنوان کرد: در چنین فضایی افراد به‌جای داشتن برنامه‌های توسعه‌ای و تولید ثروت به کارهای ناپایدار و روزمره روی می‌آورند.

شعارزدگی حمایت‌ها

این کارشناس حوزه صنعت گفت: در ایران با تغییر هر دولتی، برنامه‌ها و مسیر حرکت تغییر می‌کند، این در حالی است که باید با داشتن طرح جامع توسعه‌ای در حوزه صنعت و اقتصاد، جلوی تغییر مسیر با تغییر دولت‌ها گرفته شود. محبی‌نژاد در پاسخ به این مسئله که اگر قوانین براساس مقتضیات تغییر کند به توسعه صنعت کمک می‌کند یا خیر؟ گفت: تغییر قوانین به‌شرطی کمک‌کننده خواهد بود که متاثر از مسائل سیاسی یا اجتماعی نباشد؛ به‌عنوان مثال کاهش سرعت اینترنت یا قطع شدن آن در چند وقت اخیر چقدر به ذی‌نفعان، صاحبان کسب‌وکار، کارآفرینان، تامین‌کنندگان و نیز ارتباط آنها با همتایان بین‌المللی آسیب زده است؟ از سوی دیگر تغییرات مقررات بانکی، اهدای مجوز به برخی صنایع که ظرفیت تولید به اندازه کافی دارند و... از جمله مشکلات بر سر راه کارآفرینی است. وی گفت: حمایت‌ها از صنعت بیشتر شعاری است که به‌سهولت با تغییرات شرایط، متحول می‌شود؛ مثلا واردات جای تولید را می‌گیرد، این در حالی است که پس از تحریم و اعمال محدودیت‌های بین‌المللی تمام نگاه‌ها به داخل متمرکز شد و از صنعتگران و کارآفرینان صنعتی خواسته شد اجازه ندهند حرکت چرخ تولید متوقف شود. وی گفت: کارآفرینان حوزه صنعت به تعمیق ساخت داخل سرعت دادند و در ادامه بخشی از محصولات وارداتی، داخلی‌سازی شد، اما امروز یکی از دغدغه‌های کارآفرینان و سرمایه‌گذاران به‌ویژه در شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان این است که با گشایش سیاسی و در ادامه اقتصادی، ارزهای بلوکه‌شده به‌جای کمک به تولید برای واردات محصولات هزینه شود. محبی‌نژاد افزود: پیش از این برخی مناسبات سیاسی منجر به این شده که مثلا کشاورزی تعطیل و میوه وارد شود، این در حالی است که واردات بی‌رویه نمی‌تواند معیار شفاف اقتصادی همسو با اسناد بالادستی در حوزه طرح توسعه باشد.

چرایی دلسردی کارآفرینان

محبی‌نژاد اظهار کرد: تغییر رویه‌ها و قوانین با هر نوسان سیاسی سبب می‌شود انگیزه کافی برای کارآفرینی در کشور به‌ویژه در حوزه صنعت که دیربازده است وجود نداشته باشد. وی تاکید کرد: کارآفرینی فقط در تولید نمود پیدا نمی‌کند، بلکه در حوزه خدمات و تجارت و همچنین استارت‌آپ‌ها نیز نقش بسیاری دارد؛ بنابراین کارآفرین برای فعالیت نیاز به فضایی باثبات و قابل‌اتکا دارد که در تصمیمات کلان اقتصادی باید دیده شود. این کارشناس صنعت خودرو یادآور شد: در صورت فراهم نبودن بستر یادشده آسیب جدی به صنعت و تولید وارد خواهد شد و افراد نخبه و خوشفکر دلسرد می‌شوند و انگیزه کافی برای فعالیت نخواهند داشت.

سخن پایانی

بحث کارآفرینی از ۱۳۰ سال پیش در انگلیس آغاز شد و کم‌کم در قالب یک فرهنگ به سایر کشورها نیز تسری پیدا کرد. شخص کارآفرین می‌تواند توانمندی را به نقطه‌ای برساند که دیگران نمی‌توانند. او اشتغالزایی و ثروت‌آوری را با خلاقیت و نوآوری در بحث فناوری دنبال می‌کند. در دنیا به این مسئله اهمیت زیادی داده می‌شود، به‌طوری که یکی از وظایف دو دانشگاه معتبر امریکا پرورش کارآفرین است. به‌گفته فعالان صنعت، کارآفرینی مقوله‌ای فرهنگی است و در خانواده شکل می‌گیرد. علم ثابت کرده سنین بین ۲ تا ۷ سال حساس‌ترین دوران برای کودک است که می‌تواند این امر را آموزش ببیند و در ادامه زمانی که وارد حوزه کار شد در فعالیت‌های خود نوآور و خلاق باشد. در این راستا با برنامه‌ریزی درست می‌توان با الگوی پیشرفت فعالیت هدفمند داشت. با آموزش تخصص‌های لازم ازسوی دانشگاه افراد موفقی با اندیشه‌های جدید و خطرپذیر پرورش می‌یابند که نقش مهمی در تولید و خودکفایی کشور خواهند داشت.

با این‌ وجود نگاه کلی به شرایط صنعتی و اقتصادی کشور حکایت از آن دارد که در حوزه کارآفرینی با مشکلات متعددی روبه‌رو هستیم. به‌گفته کارشناسان نبود ثبات سیاسی و اقتصادی و تغییر قوانین در کوتاه‌مدت یکی از نقاط آسیب به حوزه کارآفرینی است. همچنین عملکرد جزیره‌ای سبب شده برنامه‌های این حوزه در حد ایده باقی بمانند و تجاری‌سازی آنها به‌ کما برود. یکی از راهکارهای مهم برای برون‌رفت از وضعیت موجود ایجاد اکوسیستم در حوزه کارآفرینی است تا تمام نهادهای مرتبط با یک هم‌افزایی حرکت کنند. از سوی دیگر باوجود تدوین استراتژی صنعتی در کشور برنامه‌ها عملیاتی و ریل‌گذاری انجام نمی‌شود، زیرا هر نهادی جداگانه عمل می‌کند.