آمار تکان‌دهنده از درآمدهای دلاری ایران

از قدیمی بودن دستگاه‌های اکتشاف گرفته تا ضعف بودجه همه از مواردی است که در این عرصه مطرح می‌شود. اهمیت این موضوع از آن‌رو است که با اینکه ایران کشوری با پتانسیل بالای معدنی بوده، اما به دلایل متعدد در این حوزه اکتشافات درستی تاکنون نشده است.

این در حالی است که حمایت دولت‌ها و بحث سرمایه‌گذاری خارجی در دیگر کشورهای منطقه از جمله ترکیه و عربستان از کشور ما بسیار بیشتر بوده که باعث شده در این عرصه از ما پیشی بگیرند. بنابراین با اینکه مزیت کشور ما از دو کشور ذکرشده به مراتب بیشتر بوده اما به دلیل موانع مذکور حوزه اکتشاف در ایران مشکلاتی دارد و نتوانسته آن‌طور که باید پیش برود. حالا رییس سازمان زمین‌شناسی مطرح کرده که با توجه به کارنامه خوب روسیه در زمین‌شناسی و اکتشاف در نظر داریم تا بخشی از مناطق کشور را از طریق زمین‌شناسان روسیه اکتشاف کنیم.

مساله ضعف اکتشاف تا جایی مورد توجه قرار گرفت که همین چندی پیش صدای نمایندگان را هم در آورد. در این خصوص الهویردی‌دهقانی نماینده مردم ورزقان بیان کرد که ایران جزو ۹ کشور برتر معدنی دنیاست و ۷ درصد معادن دنیا در اختیار ماست، اما اکتشاف ضعیف است. او ادامه داد: با اینکه وزیر پیشین صمت قول داده بود نقشه یک‌پنجاه‌هزارم را در عرض ۴ سال تمام ‌کند، اما متاسفانه عملکرد وی و دولت‌های قبلی این موضوع را به ۱۰ درصد هم نرسانده است! یعنی از حدود ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر خط طولی که باید اکتشاف می‌شد ۶۰۰ هزار کیلومتر بیشتر اکتشاف نشده و حدود ۱۰ درصد اجرایی شده است. به این ترتیب نمایندگان مجلس باور دارند که وزیر بعدی باید با دیدی وسیع‌تر به بخش معدن نگاه کند و در حل موانع جدی این حوزه فعال باشد.

اجرای بزرگ‌ترین طرح پیمایش زمین‌شناسی در کشور

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از اکتشاف بخشی از مناطق کشور با کمک و همکاری زمین‌شناسان روسیه خبر داد. علیرضا شهیدی با بیان اینکه بزرگ‌ترین طرح پیمایش زمین‌شناسی به وسعت ۸۰ هزار کیلومتر مربع در کشور اجرا می‌شود، افزود: در این طرح علاوه بر استفاده از توانمندی داخلی در بحث نیروی انسانی از همکاری‌های بین‌المللی نیز بهره خواهیم برد.

رییس سازمان زمین‌شناسی کشور خاطرنشان‌کرد: با توجه به کارنامه خوب روسیه در زمین‌شناسی و اکتشاف در نظر داریم تا بخشی از مناطق را از طریق زمین‌شناسان روسیه اکتشاف کنیم.

به گفته وی، در این طرح با پیمایش‌هایی که در مناطق انجام می‌دهیم منابع قابل توجهی از کانسارهای فلزی مانند آهن، مس، پلی متال‌ها، طلا و غیره را اکتشاف خواهیم کرد.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه در دیواندره استان کردستان با اجرای ژئوفیزیک هوایی منابع قابل توجهی از ذخایر پنهان کانسار آهن اکتشاف شده است، ابراز امیدواری کرد که این کانسار آهن بتواند در صنایع معدنی استان استفاده شود و در آنجا موجب رشد تولید و کاهش بیکاری شود.

شهیدی ادامه ‌داد: امیدواریم در ادامه طرح پیمایش بتوانیم ذخایر قابل توجهی را در استان‌هایی همچون استان قم، مرکزی، اصفهان، آذربایجان غربی اکتشاف کنیم.

اکتشافات معدنی وظیفه حاکمیتی است

در این خصوص کارشناس اقتصادی حوزه معدن بیان کرد: طی سال‌های اخیر اکتشافات معدنی در کشور انجام نشده است و این وظیفه حاکمیتی است که اکتشافات پایه را انجام دهد که تاکنون این موضوع به صورت جدی انجام نشده است. امیر‌حسین خوانساری تصریح کرد: این موضوعات نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیمی است، زیرا به‌طور کلی اکتشافات ریسک زیادی دارد. اول از همه سرمایه‌گذاری‌ها باید توسط بخش دولتی و سپس بخش اکتشافات پایه‌ای انجام شود که این کارها هم هزینه‌بر بوده و ریسک فراوانی دارد.

به گفته وی، ورود شرکت‌های خارجی که حداقل ۵۰ تا ۱۰۰ سال در دنیا کار کرده‌اند در این حوزه مهم است چراکه اینها می‌توانند با ما کار کنند. البته اگر تحریم‌ها برداشته شود و دید درستی نسبت به همکاری با شرکت‌های خارجی ایجاد شود قطعا این کشورها هم در بخش اکتشافات می‌توانند کمک‌کننده ما باشند.

خوانساری اظهار کرد: باید این اختیار را به معدنداران و شرکت‌های پیمانکاری و سایرین بدهند تا بتوانند ماشین‌آلات معدنی را وارد کشور کنند. چه ماشین‌آلات نو باشد و چه کارکرده باید این محدودیت‌ها برداشته شود. بنا به گفته این کارشناس‌ بخش معدن حداقل ۵ میلیارد دلار در کشور ارزش‌افزوده دارد و بخش فولاد ۲۰ میلیارد دلار ارزش‌افزوده دارد. سال گذشته بیش از ۱۲ میلیارد دلار صادرات زنجیره فولاد داشته‌ایم. این اعداد در برابر اعداد ۵۰ میلیارد دلاری تولیدکنندگان ماشین‌آلات کشور هپکو عدد بزرگی نیست. این در حالی است که متاسفانه بخش معدن و صنایع معدنی را فدای یک بخش دیگر می‌کنند.

ترکیه و عربستان رقبای سرسخت معدن

همچنین یک فعال معدنی درخصوص اکتشافات معدنی در کشورهای همسایه بیان کرد: یکی از موارد مهم این است که نقش معدن و صنایع معدنی را در سایر کشورهای همسایه هم مورد مقایسه قرار دهیم تا ببینیم آنها در حوزه معدن و اکتشافات معدنی از چه شرایطی برخوردار هستند.

امیربیژن‌ یثربی افزود: البته بیشتر باید خودمان را با ترکیه مورد ارزیابی قرار دهیم. زیرا افغانستان با اینکه معادن زیاد و منابع غنی دارد‌، ولی همیشه با جنگ دست و پنجه نرم کرده است. بنابراین نمی‌توانیم این کشور را با خودمان مقایسه کنیم. پاکستان هم در صنایع معدنی رشد داشته‌ اما باز هم قابل مقایسه با کشور ما نیست.

به گفته یثربی، سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس هم که اصلا سرزمین ندارند و خیلی کشورهای کوچکی هستند البته به جز عراق، عربستان، ترکیه و آذربایجان. مورد آخر نیز بیشتر در حوزه نفت و گاز فعالیت می‌کند و قابل مقایسه با ایران نیست. عراق هم که بیشتر وارد‌کننده مواد معدنی از کشور ماست. بنابراین تنها ترکیه و عربستان می‌ماند‌، که باز هم ما یکسری مزیت‌های نسبی نسبت به این کشورها داریم.

او تاکید کرد: بزرگ‌ترین مزیت کشور ما نسبت به آنها نیروی کار است. زیرا ما سازمانی به نام زمین‌شناسی داریم که یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌های شکل‌گرفته در کشور است. برای همین ریشه کارهای معدنی و صنایع معدنی و تجربه ما از آن دو کشور بیشتر است.

او با اشاره به حمایت‌های دولت در کشورهای دیگر تاکید کرد: اما حمایت دولت‌ها و بحث سرمایه‌گذاری خارجی در این کشورها از کشور ما بیشتر است. سرمایه‌گذاری‌های خارجی که در کشور آنها انجام می‌شود به مراتب از کشور ما بیشتر است. بنابراین ترکیه و عربستان رقبای سرسختی برای بخش معدن کشور ما محسوب می‌شوند. با اینکه مزیت‌های کشور ما از این دو کشور به مراتب بیشتر است اما به خاطر عدم ورود سرمایه‌گذاران خارجی کمبودهایی داریم که اگر نتوانیم این نقیصه را حل کنیم آنها از ما جلوتر خواهند افتاد.

فاصله نیروهای متخصص کشور با تکنولوژی‌های جدید

کارشناسان معدن در خصوص بزرگ‌ترین مشکلی که در بخش معادن کشور وجود دارد، باور دارند که چند نکته در این رابطه وجود دارد که یکی از آنها از نظر دانش فنی و چه در بخش اکتشاف و چه در بخش استخراج و فرآوری، این است که فاصله زیادی با کل دنیا پیدا کرده‌ایم. درحال حاضر نیروهای متخصص کشور ما فاصله معناداری با اتفاقات روز دنیا و تکنولوژی‌های جدید دارند؛ طوری که ارتباط با شرکت‌های به‌روز و بزرگ و اساتید دانشگاهی تقریبا قطع شده است.

پیش‌تر تلاش‌هایی می‌شد برای اینکه با اساتید دانشگاه‌های اروپایی ارتباط برقرار شود. همچنین شرکت‌های بزرگ معدنی با یکدیگر ارتباط می‌گرفتند. اساتید خارجی به ایران دعوت شده و می‌آمدند و همچنین گروه‌هایی از ایران به سایر کشورها برای گذراندن تخصص‌های مختلف می‌رفتند. این در حالی است که وقتی ارتباطات با دنیا قطع شود شاید در سال‌های اولیه خودش را نشان ندهد، اما هر چه بگذرد شکاف بزرگی ایجاد خواهد شد. طوری که نیروهای متخصص ما از دانش روز دنیا بی‌اطلاع می‌مانند، چه برسد که بتوانند از دانش‌های مختلف استفاده کنند.

به این ترتیب کارشناسان باور دارند که یک بخش موضوع همین بحث ارتباطات بین‌المللی است که خیلی مهم است و مغفول مانده و بخش دیگر هم مساله تجهیزات است که برای اجرای پروژه‌های معدنی و صنایع معدنی، نیاز به واردات تجهیزات بزرگ است. وی افزود: همچنین تامین و تخصیص ارز، بخشنامه‌های داخلی و از طرفی هم تحریم‌ها همه باعث شده‌اند که سرعت توسعه در بخش معدن کاهش یابد.

همچنین در بخش اکتشاف قوانین و مقررات درستی باید وضع شود، زیرا قوانین می‌تواند وضعیت موانعی که در این حوزه وجود دارد و برای مدیران دست و پاگیر هستند را برطرف کند.

در این رابطه تاکید می‌شود که بخش معدن به مدیران دولتی نیاز دارد که بتوانند فضای کسب‌و‌کار را در بخش اکتشافی فعال‌تر کنند. بنابراین اصلاحات قانونی در بخش اکتشافات ضروری است که این هم یکی از مشکلات اساسی بخش معدن است که باید حل و فصل شود.