بریکس سکوی جهش اقتصادی ایران / سیاست دلار زدایی موفق خواهد بود؟

آنیل سوکلال نماینده آفریقای جنوبی در گروه اقتصادهای نوظهور جهان موسوم به بریکس، گفت: ایران، عربستان، امارات، مصر و اتیوپی از امروز اول ژانویه ۲۰۲۴ میلادی (۱۱ دی) به این بلوک خواهند پیوست.

سوکلال با اشاره به شرکت نمایندگان بلندپایه ایران، عربستان، امارات، مصر و اتیوپی، در نشست اخیر بریکس که اوایل ماه دسامبر در دوربان آفریقای جنوبی برگزار شد، تاکید کرد: با پیوستن این کشورها، اعضای بریکس ۲ برابر خواهد شد. قرار است نمایندگان اعضای جدید بریکس در نشست بعدی این بلوک اقتصادی که ۳۰ ژانویه (۱۰ بهمن) در مسکو برگزار خواهد شد نیز شرکت داشته باشند.

در سالهای اخیر ایران رویکرد نگاه به شرق خود را با پیوستن شانگهای و بریکس نشان داده است. البته سازمان همکاری شانگهای عمدتاً بر مسائل سیاسی و امنیتی متمرکز است، در حالی که بریکس بلوکی از اقتصادهای بازار در حال ظهور است که حدود ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل ‌دهد. پیوستن ایران به بریکس بلافاصله پس از عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای، قطعاً نشان‌ داد که تلاش‌های آمریکا برای منزوی کردن ایران به میزان قابل توجهی محدود است.

در حال حاضر، بریکس ۳۰ درصد از اقتصاد جهانی را کنترل می‌کند و اگر اتکای کشورهای عضو این بلوک اقتصادی به دلار آمریکا به طور کامل پایان یابد، ممکن است این میزان افزایش یابد.

«توماس هیل» یکی از مقامات سابق وزارت امور خارجه آمریکا معتقد است آمریکا باید نگران پیوستن اعضای جدید به بریکس باشد، زیرا آن‌ها ممکن است روند دلار زدایی را تقویت کنند. هیل در مطلبی که برای اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک نوشت، ضمن اشاره به پذیرش عضویت مصر از سوی بریکس هشدار داد: کشورهای شمال آفریقا ممکن است به برخی از تهاجمی‌ترین مدافعان دلار زدایی تبدیل شوند. واضح است که متحدان سنتی آمریکا، مانند مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، در حال بررسی راه‌هایی برای دلار زدایی هستند و پکن به پیشبرد این روند کمک می‌کند.

باید گفت کاهش وابستگی به دلار آمریکا در تعاملات تجاری و اقتصادی یکی از سیاست های پویا در قبال خنثی سازی تحریم های غرب یا به مفهوم کامل تر، اختلال در هژمون سازی دلار آمریکا در اقتصاد بین الملل است. با شروع استفاده ابزاری آمریکا از دلار خود در جهت کسب منافع سیاسی در جهان، کشورها راهکار دلار زدایی را در اولویت برنامه های جاری خود قرار داده اند. به ویژه کشورهایی که در دهه های اخیر وارد فاز تنش سیاسی، اقتصادی، مالی با بلوک غرب به رهبری ایالات متحده آمریکا شده اند به دنبال بسترسازی اجرای پروژه دلار زدایی در ارتباطات با یکدیگر بوده اند.

«رابرت شاپیرو» استاد دانشگاه کلمبیا آمریکا به این موضوع پرداخته است که در ادامه می آید. وی نویسنده کتاب‌های «پنجاه سال روند در اولویت‌های سیاست آمریکایی‌ها»، «سیاستمدارها نگران نیستند: دستکاری سیاسی و از دست دادن پاسخ‌دهی دموکراتیک»، «راهنمای افکار عمومی آمریکا و رسانه‌های آکسفورد» و «فروش ترس: ضد تروریسم، رسانه‌ها و افکار عمومی» است.

از اول ژانویه ایران به عضویت دائمی گروه بریکس درآمده است. اهمیت این عضویت برای گروه بریکس چیست؟ اهمیت آن برای ایران چیست؟

در مصاحبه های قبل در مورد عضویت ایران در گروه بریکس گفتم که این عضویت برای ایران نتایج مثبت زیادی خواهد داشت با توجه به تحریم های اعمال شده علیه این کشور در سطح بین المللی. ایران از لحاظ ژئوپلتیک در موقیت خوبی قرار داشته و اگر دیپلماسی آن به خوبی مدیریت شود می تواند از این فرصت استفاده کند.

بریکس و شانگهای در زمره سازمانهایی به شمار می روند که به اعتقاد برخی کارشناسان «جنوب جهانی» را مدیریت خواهند کرد. ارزیابی شما چیست؟

کلا نهادهای بین المللی تابع کشورهای قدرتمندی هستند که عضو این نهادها می باشند. جنوب جهانی مفهومی است که اخیرا در صحنه بین الملل مطرح شده و کشورهای قرار گرفته در این منطقه از جهان، روابط بسیار گسترده و خوبی با چین دارند. این سازمانها که چین عضو آن است می تواند نقش پررنگی در مدیریت جنوب جهانی داشته باشند.

با توجه به دستور کارهایی چون دلارزدایی در بریکس و شانگهای، تصور می کنید این سازمانها قادر خواهند بود نظم غربی در نظام بین الملل را به چالش بکشند؟

سیاست دلار زدایی که توسط این نهادها در پیش گرفته شده است اکنون توانایی به چالش کشیدن دلار به عنوان مهمترین ارز بین المللی را ندارند و سیستم اقتصاد جهانی که بر اساس نظم غربی شکل گرفته است بسیار قوی تر از آن است که اکنون به چالش کشیده شود.

هند سیاستی متوازن را مقابل شرق و غرب بازی می کند و عضویت در بریکس و شانگهای نشان دهنده این است که دهلی همه منافع خود را در قالب همراهی با غرب دنبال نمی کند. به نظر شما در آینده این موضوع چالشی برای اینگونه کشورها نخواهد بود و امکان دنبال کردن «hedging strategy» (استراتژی مصون سازی) از سوی آنها وجود خواهد داشت؟

ایالات متحده آمریکا باید بپذیرد که چین مهمترین رقیب اقتصادی آن در منطقه آسیاست و کشورهای همسایه آن متمایل به گسترش روابط تجاری و اقتصادی با آن هستند. چین از بازی برد- برد در رابطه با کشورهای دیگر استفاده می کند و خواهان افزایش نفوذ خود در سراسر مناطق جهان می باشد.

حتی متحدین امریکا نیز در تلاش جهت گسترش روابط خود با این قدرت نوظهور در آسیا هستند. بنابراین کشورهایی مانند هند با استفاده از سیاست متوازن سازی و مصون سازی در تلاش جهت حفظ و ارتقاء جایگاه خود در صحنه بین الملل می باشند.