ایران پل ارتباطی برای انتقال گاز همسایگان

مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی با عنوان «چشم‌انداز بازارهای جهانی انرژی در افق ۲۰۴۰، فرصت‌ها و تهدیدات پیش روی ایران» به بررسی جایگاه ایران در آینده ایران پرداخته است. طبق این گزارش نتایج جدیدترین مطالعه انجام شده از چشم‌انداز بازارهای انرژی جهان که آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۹ منتشر کرده است، دربرگیرنده نکات مهم و قابل تأملی از دورنمای بازار جهانی انرژی در افق ۲۰۴۰ است. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد تا افق ۲۰۴۰، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، گاز طبیعی، انرژی هسته‌ای و برق آبی از سبد انرژی جهان افزایش و سهم نفت و زغال‌سنگ کاهش می‌یابد.

امریکا به رغم روند کاهشی میزان تقاضای نفت خام، با سهم ۱۸.۷۱ درصد از تقاضای جهان، بزرگترین مصرف‌کننده نفت خام و چین با سهم ۱۵.۵۸ درصد در رتبه دوم جهان قرار خواهد داشت. عرضه نفت خام جهان از ۱۰۲.۴ میلیون بشکه در سال ۲۰۲۰ به ۱۱۱.۹۷ میلیون بشکه در سال۲۰۴۰ افزایش خواهد یافت. طی دو دهه آتی، میزان تولید نفت از میادین متعارف خشکی و دریایی کم عمق تدریجاً کاهش می‌یابد. درحالیکه تولید نفت از آب‌های عمیق، Tight Oil، NGL و نفت‌های فوق سنگین و بیتومن روند صعودی خواهد داشت.

ایالات متحده، عربستان و روسیه به ترتیب سه کشور دارای بیشترین سطح تولید نفت در سال۲۰۴۰ همانند سال ۲۰۱۸ خواهند بود. عراق با افزایش سطح تولید نفت به جایگاه چهارمین تولیدکننده نفت جهان ارتقا خواهد یافت و ایران که در سال ۲۰۰۰ میلادی در رتبه چهارم تولید جهان قرار داشت، در سال ۲۰۴۰، پس از عراق، کانادا و برزیل در رتبه هفتم خواهد ایستاد.

وضعیت نامطلوب ایران در بازار صادراتی گاز

با اقبال جهانی به سوی گاز طبیعی که به عنوان پلی برای نیل به توسعه پایدار با تکیه بر اقتصاد کم کربن قلمداد می‌شود، تقاضای گاز طبیعی جهان با متوسط رشد سالیانه ۱.۴ درصد، از ۳۸۵۰ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۱۸ به حدود ۵۴۰۰ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۴۰ افزایش خواهد یافت.

بیشترین میزان رشد تقاضای گاز طبیعی طی دو دهه آتی به ترتیب متعلق به افریقا، آسیا پاسفیک و خاورمیانه و بیشترین نرخ رشد تولید گاز طبیعی تا سال ۲۰۴۰، به افریقا، امریکای جنوبی و خاورمیانه اختصاص خواهد داشت. اگر چه ایالات متحده موفق به حفظ جایگاه نخست تولید گاز جهان تا سال ۲۰۴۰ خواهد شد، اما روسیه مهم‌ترین صادرکننده گاز طبیعی جهان در افق ۲۰۴۰ به شمار می‌رود.

طبق یافته‌های این بررسی، چین، ایران، آرژانتین و الجزایر مهم‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی به ترتیب در آسیا پاسفیک، خاورمیانه، امریکای جنوبی و افریقا خواهند بود. ایران که هم‌اکنون سومین تولیدکننده گاز پس از ایالات متحده است، در افق ۲۰۴۰ با یک پله تنزل، پس از چین در جایگاه چهارمین تولیدکننده گاز جهان خواهد بود. با این وجود به دلیل رشد مصرف داخلی ناشی از ناکارایی و شدت انرژی زیاد، از وضعیت نامطلوبی در صادرات گاز طبیعی برخوردار خواهد بود.

فرصت طلایی ایران برای انتقال گاز ترکمنستان و آذربایجان به کشورهای همسایه

تحلیل آینده بازارهای جهانی انرژی، بازگوکننده فرصت‌های قابل توجه و ارزشمندی برای ایران در بلندمدت است که باید از هم‌اکنون برای بهره‌مندی بهینه و مؤثر از آن تدابیر ویژه‌ای اندیشید. رشد قابل توجه تقاضای گاز جهان با مرکزیت جنوب و شرق آسیا و حوزه خاورمیانه، افزایش نیاز به واردات گاز در کشورهای همسایه ایران نظیر امارات، کویت، پاکستان، رشد تولید گاز ترکمنستان و آذربایجان و امکان انتقال گاز مازاد تولیدی به بازارهای منطقه از طریق ایران، فرصت‌های طلایی هستند که در صورت اتخاذ راهبردهای صحیح و کارآمد به افزایش سهم ایران از تجارت گاز جهان خواهد انجامید.

با توجه به ورود بازیگران جدید به ویژه ایالات متحده، استرالیا و روسیه با امکان عرضه LNG در حوزه آسیا پاسفیک از یک سو و رشد چشمگیر عرضه گاز در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا به ویژه عراق، عربستان، الجزایر و مصر و حتی رژیم صهیونیستی از سوی دیگر، چشم‌انداز روشنی برای افزایش صادرات گاز ایران در بازارهای اصلی مصرف در افق ۲۰۴۰ نمی‌توان متصور بود.

علاوه بر تلاش مستمر ایالات متحده برای انزوای ایران در بازار جهانی انرژی و ممانعت از به فعلیت رسیدن ظرفیت‌ها و قابلیت‌های قابل توجه ایران در کسب سهم از بازارهای نفت و گاز، ظهور بازیگران جدید نظیر استرالیا و عراق، تلاش ترکیه برای ایفای تقش محوری به عنوان کریدور انرژی منطقه، یکی از جدی‌ترین تهدیدات پیش روی ایران در بازارهای انرژی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد،

تلاش فزاینده و همه‌جانبه روسیه برای کسب سهم از بازار نفت و گاز هند است. روسیه از مدت‌ها پیش و در چارچوب راهبردی بلندمدت درصدد افزایش صادرات گاز خود به چین با احداث خطوط لوله، رشد صادرات گاز به صورت LNG و افزایش صادرات نفت خام به چین است و در این زمینه پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای به‌دست آورده است.

با وجود تهدیدات مختلف مورد اشاره، کماکان امکان اتخاذ راهبردهای دقیق و سنجیده برای بخش انرژی به ویژه نفت و گاز ایران با استفاده از قوت‌ها و بهره‌مندی از فرصت‌های پیشرو جهت نیل به جایگاه شایسته و حقیقی کشور در بازارهای جهانی انرژی وجود دارد.