اوپک در بحران ۶۰ سالگی

این بلوک تولیدکننده نفت که حتی در زمان جنگ میان اعضایش، موفق شده بود دیدارهایش را برگزار کند، مجبور شد جشن ۶۰ سالگی خود را لغو کند. این موضوع نشان می‌دهد شاید پاندمی ویروس کرونا بزرگترین تهدید متوجه موجودیت اوپک باشد.

اقتصادهای جهانی در تلاش برای وفق پیدا کردن با پاندمی ویروس کرونا هستند و ممکن است تقاضا برای نفت آسیب دائمی ببیند. بسیاری از دولتها شرایط فعلی را فرصتی برای تسریع اهداف‌گذار انرژی بلندپروازانه خود می‌بینند.

سیزده عضو اوپک با روسیه و ۹ تولیدکننده دیگر برای اجرای توافق کاهش تولید چشمگیر متحد شدند و کمک کردند قیمتها از رکورد پایین تاریخی در بهار امسال به محدوده ۴۰ دلار صعود کنند. اما ورای بحران فعلی، اوپک برای شکوفایی در یک دهه آینده و ادامه حیات، باید با واقعیتهای تلخی روبه‌رو شود.

فریدون فشارکی، تحلیلگر موسسه "فکتس گلوبال انرژی" در این باره گفت: در شرایط بحرانی مانند وضعیت فعلی، اوپک ثابت کرد که یک نهاد ضروری است اما آینده متفاوت است. این موسسه انتظار دارد که تقاضا برای بنزین و دیزل در سال ۲۰۳۲ به اوج برسد.

این تحلیلگر اظهار کرد: پس از سال ۲۰۴۰ ممکن است به اوپک نیازی نداشته باشیم اما تا آن زمان همچنان به این گروه نیازمندیم.

اوپک هم به نوبه خود نسبت به نقشش در بازار انرژی مطمئن مانده است. این گروه با به چالش کشیدن بسیاری از پیش‌بینیهایی که در طول تاریخ اوپک درباره مرگش نوشته شد، تاکید کرده که نفت سوخت ضروری در آینده خواهد ماند و از تلاشهای مدافعان محیط‌زیست برای تعطیلی تولید نفت انتقاد و اعلام کرده که فقیرترین کشورهای جهان بیشترین آسیب را از این اقدام خواهند دید.

اوپک قرار است گزارش "دورنمای نفت جهان" را که شامل پیش‌بینیهای پساکرونایی بلندمدت است، در اکتبر منتشر کند.

محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک به پلاتس گفت: چالشهایی که زمین با آن روبرست مستلزم راهکارهای جامعهی است که شامل منبع انرژی به تنهایی نمی‌شود.

منافع مشترک و اهداف رقابتی

اوپک در سال ۱۹۶۰ توسط پنج کشور ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا پس از نشست پنج روزه در عراق تاسیس شد.

اوپک که از کاهش قیمت تحمیل شده از سوی شرکت‌های نفت بین‌المللی به خشم آمده بود، در تلاش برای حمایت از منافع مالی اعضا از طریق اعمال نفوذ جمعی برخاست. با رشد اعضای این گروه به ۱۵ کشور در سه قاره جهان، ماموریت اوپک به دستیابی به قیمت منصفانه برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تغییر یافت. این گروه از طریق مکانیزمهای متنوعی به این منظور پرداخته اما همیشه موفق نبوده است.

اوپک گاهی هم تلاش کرد از تولید نفت برای اهداف سیاسی استفاده کند که بارزترین نمونه آن تحریم نفت عربی در دهه ۱۹۷۰ بود.

نفوذ اوپک بر بازار نفت، دیدارهای وزیران این گروه را به یکی از مهم‌ترین رویدادهای بازار نفت تبدیل کرد که در آن صدها خبرنگار شرکت می‌کنند.

اوپک در اوج خود بیش از نیمی از عرضه نفت جهان را تحت کنترل داشت اما با ظهور کشورهای تولیدکننده بیشتر، سهم بازار این گروه به یک سوم تقلیل یافت و اوپک را وادار ساخت برای حفظ اثربخشی خود از سال ۲۰۱۷ به همکاری با روسیه و ۹ تولیدکننده دیگر بپردازد.

با چنین تنوع عضویت و گاهی اهداف رقابتی، اوپک و اکنون گروه اوپک پلاس گاهی بین دفاع از سهم بازار و حمایت از قیمتها سردرگم مانده است. این گروه در چند سال گذشته به اجرای کاهش تولید داوطلبانه برای کمک به توازن بازار پرداخته و همزمان با نگرانی به رقیبان خود در امریکا چشم دوخته است.

ارزیابی آینده اوپک

رقابت تولیدکنندگان نفت شیل امریکا در طی یک دهه گذشته موجودیت اوپک را به چالش کشید هر چند که این گروه برای اجتناب از شکایتهای ضدانحصارطلبی، اهمیت رو به رشد رقیبانش را کم اهمیت شمرد.

تولید نفت امریکا تا زمان شیوع ویروس کرونا مدام در حال افزایش بود و تلاشهای اوپک برای تقویت قیمتها از طریق کاهش داوطلبانه تولید را خنثی کرده و باعث افزایش کسری بودجه اعضای این گروه شده بود.

به گفته کامل الحرمی، تحلیلگر نفت مستقل کویتی، هر چند پس از پاندمی ویروس کرونا نفت شیل امریکا ممکن است هرگز به اوجش در اوایل سال ۲۰۲۰ برنگردد اما همچنان عامل تاثیرگذاری خواهد بود و دینامیسمهای اوپک را برای همیشه تغییر داده است. در گذشته این اوپک بود که قدرت واقعی و تهدید به شمار می‌رفت اما اکنون دیگر تهدیدی برای امریکا نیست.

در مواجهه با رقابت امریکا، اوپک به شرق آسیا چشم دوخته و بسیاری از اعضای بزرگ این گروه در حال انجام سرمایه گذاریهای قابل توجه در پالایشگاههای نفت و پتروشیمی برای حفظ بازار رو به رشدشان هستند. اما پاندمی باعث شده در ساخت برخی از این پالایشگاهها به دلیل ابهامات پیرامون روند احیای نفت بازنگری شود.

بر اساس گزارش پلاتس، اوپک با تکیه بر هزینه‌های اندک تولید و ذخایر عظیمش به عنوان یک برتری رقابتی، به تولید نفت در شرایطی که بازار تقاضا اوج پایینتری پیدا کرده است، ادامه می‌دهد در حالی که رقیبان پرهزینه‌اش از میدان بدر می‌شوند.

با این حال مسیر آینده اوپک مبهم تر شده است. کووید ۱۹ ممکن است تنها یک سرفه سخت در بازار نفت باشد که تشنجهای زیادی را در طول ۶۰ سال حیات اوپک تجربه کرده است. اما اگر معلوم شود که کووید ۱۹ یک بیماری طولانی مدت است، ممکن است اوپک دیگر علاجی برای آن پیدا نکند.