دو ماه دیگر وضعیت خوزستان دوباره بحرانی می‌شود

بحران آب خوزستان بسیاری از مردم این استان را تحت تاثیر قرار داده و در هفته های اخیر شاهد اعتراضات اهالی این استان نسبت به بحران آب خوزستان بوده ایم. اکنون هم در بحران آب خوزستان بیش از هزار روستا در این استان با تانکر آبرسانی می شوند، اما آبرسانی با تانکر صرفا راهکاری موقتی برای رفع بحران آب خوزستان محسوب می شود و برخی کارشناسان، راهکارهایی مانند کاهش میزان اتلاف آب در شبکه های انتقال، استفاده از پکیج های تصفیه آب سیار و پرداخت خسارت نکاشت به کشاورزان را برای رفع بحران آب خوزستان در ۲ تا ۳ ماه آینده پیشنهاد می دهند. راهکارهایی که البته مسئولان دولت آینده باید به آن توجه داشته باشند.

کاهش ۳۵ درصدی متوسط بارندگی ها و افت ۴۴ درصدی آورده آب رودخانه های خوزستان در سال آبی جاری به همراه سوء مدیریت منابع آبی در سال های گذشته، موجب بروز بحران آب در خوزستان شده است؛ بحرانی که نه تنها بخش زیادی از شهرها و روستاهای خوزستان را دچار تنش آبی کرده، بلکه موجب کمبود آب مورد نیاز کشت تابستانه در این استان شده و همین مساله اعتراضات کشاورزان را به همراه داشته است.

البته باید توجه داشت که بخش زیادی از کشت تابستانه امسال خوزستان مربوط به کشت برنج است که خارج از الگوی کشت تعریف‌شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی و به صورت غیرقانونی انجام شده است، اما آخرین تصمیمات وزارت نیرو بر این مبنا بوده که با افزایش دبی خروجی دو سد کرخه و دِز، فعلا آب مورد نیاز کشت تابستانه تامین شود تا کشاورزان دست از اعتراض بردارند.

اما نکته ای که باید به آن توجه داشت، این است که براساس آمارهای وزارت نیرو، هم اکنون بیش از ۷۰ درصد حجم مفید سد کرخه و بیش از ۷۵ درصد حجم مفید سد دز خالی است و آن طور که کارشناسان مدیریت منابع آبی پیش بینی می کنند، اگر دبی خروجی دو سد دِز و کرخه مطابق برنامه مدیریت خشکسالی خوزستان کاهش نیابد، آب این دو سد تا حدود ۵۰ روز دیگر به اتمام خواهد رسید.

در این میان با توجه به این که هواشناسی خوزستان پیش بینی کرده است که امسال پاییز کم بارشی برای خوزستان در راه خواهد بود، در چنین شرایطی نه تنها در پاییز، کشاورزان خوزستانی در تامین آب مورد نیاز خود برای کشت پاییزه با مشکل مواجه خواهند شد، بلکه حتی آب شرب خوزستان نیز در این فصل دچار کمبود می شود و اساسا بحران آب خوزستان در فصل پاییز، شرایطی بسیار حادتری را از فصل تابستان رغم خواهد زد.

دولت آینده کمتر از ۳ ماه فرصت دارد

بنابراین دولت آینده برای رفع بحران آب خوزستان تا شروع زمان کشت پاییزه در اواسط آبان، دو تا سه ماه بیشتر فرصت ندارد که به نحوی منابع آبی خوزستان را مدیریت کند که این بحران آب در فصل پاییز تشدید نشود. یکی از راهکارهای پیشنهادی در این زمینه نیز توقف کشت برنج و سایر زراعت های فصلی تابستانه با کاهش دبی خروجی دو سد کرخه و دِز و پرداخت خسارت «نکاشت» به کشاورزان است تا خوزستان در فصل پاییز برای تامین آب شرب و آب کشاورزی به مشکل برنخورد.

البته برآوردهای کارشناسان حوزه کشاورزی با توجه به محصولات کاشته شده در دو حوضه آبریز دز و کرخانه نشان می دهد که صرفا هزینه خسارت «نکاشت» برای برنج و سایر زراعت های فصلی تابستانه حداقل یک هزار میلیارد تومان می شود.

اما صرف نظر از این مساله، موضوع دیگر نحوه تامین آب شرب در شرایط بحرانی است. باید توجه داشت که براساس آمارهای استانداری خوزستان تا پیش از تنش آبی تابستان امسال ۷۰۰ روستا در خوزستان نیاز به آبرسانی با تانکر داشتند و اکنون تعداد روستاهایی در خوزستان که با تانکر آبرسانی می شود، به بیش از هزار روستا رسیده است.

البته بدون شک آبرسانی با تانکر که در حال حاضر توسط نیروهای دولتی، نظامی و جهادی حاضر در منطقه انجام می شود، راهکاری موقت و مسکن برای رفع بحران آب شرب خوزستان محسوب می شود و دولت آینده باید برای رفع بحران آب شرب خوزستان بخصوص روستاهای این استان در دو تا سه ماه آینده راهکاری عاجل بیندیشد.

اشتباه استراتژیک وزارت نیرو در مدیریت منابع آبی

این موضوع را با دکتر ابوالفضل شفیعی، کارشناس مسائل آب و محیط زیست در میان گذاشتیم و او نیز پیش از ارائه راهکار عاجل برای رفع بحران کشاورزی و آب شرب خوزستان، با انتقاد از سیاست گذاری کلی دولت برای مدیریت منابع آبی به خبرنگار رکنا گفت: در این دولت تاکید اصلی برای مدیریت منابع آبی در سراسر کشور بر اصلاح الگوی مصرف و مدیریت منابع موجود بود و امروزه ثابت شده است که این سیاست گذاری تا چه حد اشتباه است؛ زیرا اساسا در بحث مدیریت منابع آبی که یک موضوع چندوجهی است و نمی توان در این زمینه نسخه ای واحد برای کل کشور پیچید.

وی افزود: در هر حوضه آبریز با توجه به نوع مصرف، نوع منابع آبی و حجم ورودی و خروجی سدها و سایر منابع آبی، نوع مدیریت منابع نیز باید متفاوت باشد؛ اما در این دوره اشتباه استراتژیک وزارت نیرو این بود که می خواست منابع آبی تمام کشور را بر مبنای اصلاح الگوی مصرف مدیریت کند و به همین دلیل، برای یافتن منابع آبی جدید و پیشگیری از وقوع بحران آب در خوزستان و سیستان و بلوچستان هیچ اقدامی انجام نداد.

شفیعی با اشاره به اظهارات رضا اردکانیان، وزیر نیرو اظهار داشت: وزیر نیروی این دولت اعتقاد داشت نباید در قلکی که سوراخ است، پول جدیدی بریزیم، بلکه باید قلک را ترمیم کنیم و بهره برداری از آن را اصلاح کنیم. متاسفانه وزارت نیرو این سیاست را برای کل کشور اتخاذ کرد، این در حالی است که جنس بحران آب خوزستان، سیستان و بلوچستان، تهران و اصفهان از یک شکل نیست و نباید راهکاری یکسان برای رفع آن در نظر گرفت.

این کارشناس مسائل آب ادامه داد: وزیر نیروی وقت تاکید داشت تا زمانی که من روی کار هستم، هیچ منابع جدیدی به بیلان آب کشور اضافه نمی شود، این در حالی است که ما همین حالا در سیستان و بلوچستان و خوزستان منابع آب زیادی داریم که هنوز به‌درستی از آنها استفاده نمی کنیم.

فاجعه اتلاف منابع در شبکه های انتقال آب

شفیعی با اشاره به اتلاف شدید آب در شبکه انتقال آب کشور گفت: متاسفانه براساس آمار رسمی وزارت نیرو، میزان اتلاف شبکه انتقال آب کشور حدود ۳۰ درصد برآورد می شود؛ این یعنی حدود یک سوم آب گرانبهای تصفیه‌شده‌ای که وارد شبکه انتقال آب می شود، تلف می شود و بخش زیادی از این تلف شدن به نشتی، شکستگی یا انشعاب های غیرمجاز شبکه آبرسانی ربط پیدا می کند.

این کارشناس مسائل آب با تاکید بر این که میزان اتلاف آب در خوزستان بسیار بیشتر از میانگین کشوری است، تصریح کرد: با توجه به شوری بخشی از منابع آبی خوزستان و پوسیدگی شبکه های آبرسانی، میزان اتلاف آب در این استان بسیار بیشتر از متوسط کشوری است؛ این در حالی است که آب در خوزستان و سایر استان ها با زحمت زیادی از چاه ها، رودخانه ها و چشمه ها وارد تصفیه خانه ها و از آنجا وارد شبکه آب کشوری می شود.

وی اتلاف ۳۰ درصدی آب در شبکه آبرسانی کشور را فاجعه آمیز دانست و تاکید کرد: این ۳۰ درصد به معنای آن است که در برخی استان ها میزان اتلاف منابع آبی کشور بیش از ۵۰ درصد است و ما باید برای رفع این مشکل، تمام شهرها و حتی محلات را به طور جداگانه بررسی کنیم تا بتوانیم برنامه ریزی دقیقی داشته باشیم.

این کارشناس مسائل آب با تاکید بر این که استاندارد جهانی اتلاف شبکه انتقال آب بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است، تصریح کرد: این میزان از اتلاف در شبکه های انتقال آب در کشورهای پیشرفته مربوط به انشعاب غیرمجاز یا نشتی و شکستگی لوله نمی شود، این در حالی است که بخش زیادی از اتلاف آب در شبکه های انتقال آب کشور ما مربوط به این موضوعات می شود.

شفیعی در ادامه تاکید کرد: مهمترین راهکاری که ما باید برای رفع مشکلات آبی کشور از جمله خوزستان داشته باشیم، کاهش این میزان از اتلاف آب در شبکه های انتقال آب است؛ زیرا این آب در حالی تلف می شود که هزینه های زیادی برای تصفیه و انتقال آن صرف شده است و قطعا هزینه های لازم برای کاهش میزان اتلاف آب، بسیار کمتر از آن است که بخواهیم با بارور کردن ابرها به دنبال افزایش منابع آبی کشور باشیم.

وی با بیان این که با دو روش می توان میزان اتلاف آب در شبکه های انتقال آب را کاهش داد، عنوان کرد: روش اول کارهای نظارتی و مدیریتی است که به سرعت قابل انجام است و روش دوم رفع نشتی و فرسودگی لوله ها که نیاز به کارهای عمرانی دارد که در کوتاه مدت قابل انجام نیست؛ اکنون هم قطعا با کور کردن انشعابات غیرمجاز و نظارت بر نحوه اتلاف آب در شبکه های انتقال آب خوزستان، می توان تا حدی به رفع بحران آب خوزستان کمک کرد.

پکیج تصفیه آب در شرایط بحران آب خوزستان

راهکار دیگری که شفیعی برای کمک به رفع عاجل بحران آب خوزستان پیشنهاد کرد، استفاده از پکیج های تصفیه آب سیاری بزرگی است که به شکل کانتینر هستند؛ موضوعی که این کارشناس مدیریت منابع آبی درباره آن توضیح داد: اکنون منابع آبی مختلفی در خوزستان وجود دارد که به دلیل دور بودن از محل مصرف یا آلوده بودن یا گل آلود بودن منبع آب، از دسترس خارج شده اند. این در حالی است که می توان با قرار دادن پکیج های تصفیه آب سیار در این منابع آبی، بخش زیادی از آنها را تصفیه کرد و در اختیار مردم قرار داد.

وی افزود: این دستگاه ها به کمک تصفیه آب در شرایط بحران می آیند که با استفاده از آنها می توان منابع آبی کوچک را که آب آنها قابل انتقال به تصفیه خانه ها نیست، تصفیه کرد و با همان کانتینرهای مربوط به این دستگاه ها، آنها را به شهرها و روستاهای بحران زده خوزستان انتقال داد.

این کارشناس مسائل آب با بیان این که همین حالا هم تانکرها آب را از منابع آبی دورتر به روستاهای خوزستان انتقال می دهند، گفت: استفاده از پکیج های تصفیه آب سیار می تواند کمک کند که در دو تا سه ماه آینده تانکرها کنار گذاشته شود و آب شرب روستاها و شهرهای خوزستان به نحو بهتری تامین شود.

شفیعی با بیان این که برای حل مشکل آب خوزستان باید در بلندمدت زیرساخت های تامین و انتقال آب در این استان اصلاح شود، اظهار داشت: راهکار عاجل بخصوص برای تامین آب شرب خوزستان در دو تا سه ماه آینده، استفاده از همین پکیج های تصفیه آب سیار است؛ نه این که ما با افزایش دِبی خروجی سدهای خوزستان، کاری کنیم که ذخایر آبی ماه های آینده سال مصرف شود.

پکیج های تصفیه آب، حتی آب دریا را نیز شیرین می کنند

این کارشناس مسائل آب با تاکید بر این که اگر راهکاری عاجل برای رفع بحران آب خوزستان اندیشیده نشود، در نیمه دوم سال با تشدید این بحران مواجه خواهیم بود، اظهار داشت: ما با افزایش دِبی خروجی سدهای خوزستان در حال مصرف ذخیره شش ماهه دوم سال هستیم. در این شرایط وقتی که پیش بینی شده است پاییز امسال کم بارش خواهد بود، قطعا با مصیبت بزرگتری مواجه خواهیم شد.

شفیعی با بیان این که حتی می توان از پکیج های تصفیه آب سیار برای شیرین سازی آب دریا استفاده کرد، گفت: ما نمی توانیم در کوتاه مدت پروژه های بزرگی برای تصفیه آب خلیج فارس اجرا کنیم، اما می توان با استفاده از این پکیج ها هم در جنوب خوزستان آب خلیج فارس را تصفیه کرد و هم در شمال استان و سایر مناطق، آب های سطحی را که در حال حاضر استفاده نمی شود، تصفیه کرد و به دست مردم رساند.

وی در ادامه تاکید کرد: همین حالا هم تعدادی پکیج تصفیه آب سیار در استانداری خوزستان وجود دارد و اساسا شرکت های خصوصی زیادی تولیدکننده این پکیج ها هستند. البته استفاده از این پکیج ها صرفا به صورت موقت می تواند مشکل آب شرب خوزستان را حل کند. اما بازهم با توجه به امکانات موجود در کشور، فعلا مهمترین راهکار عاجل برای رفع مشکل آب شرب خوزستان استفاده از این پکیج هاست.

راهکارهای عاجل برای حل مشکل آب کشاورزی خوزستان

شفیعی درباره راهکار عاجل برای رفع بحران آب کشاورزی خوزستان نیز توضیح داد: پرداخت خسارت نکاشت به کشاورزانی که کشت تابستانه انجام داده اند و جلوگیری از مصرف آب توسط آنها و تعدیل دبی خروجی سد کرخه، قطعا می تواند تا حد زیادی آب مورد نیاز برای کشت پاییزه در خوزستان را حفظ کند. اما انجام این کار در حیطه اختیارات وزارت نیرو نیست و قطعا با توجه به هزینه های زیاد پرداخت خسارت نکاشت به کشاورزان، شورای عالی آب و شورای عالی امنیت ملی باید در این زمینه تصمیم گیری کند.

این کارشناس مسائل آب ادامه داد: به جز پرداخت خسارت نکاشت به کسانی که در خوزستان کشت تابستانه انجام داده اند، دولت آینده می تواند با توقف بخشی از کشت پاییزه خوزستان و پرداخت یارانه معیشتی به کشاورزانی که قصد دارند در نیم سال دوم به زراعت بپردازند و با کمبود آب مواجه خواهند شد نیز به مدیریت منابع آبی خوزستان در فصل پاییز بپردازد. البته ممکن است این یارانه هم مانند خسارت نکاشت نیاز به منابع مالی زیادی داشته باشد، اما این راهکارها، راهکارهایی است که بسیاری از کشورها در شرایط بحران آب طی کرده اند و مشکلشان نیز حل شده است.

وی در پایان تصریح کرد: متاسفانه ما وقتی با بحران آب مواجه می شویم، توجهی به راهکارهای کشورهای دیگر برای رفع این بحران نداریم و خودمان با ساده ترین تصمیمات سعی می کنیم مشکل را به صورت موقت برطرف کنیم، این در حالی است که این گونه تصمیمات همواره در بلندمدت ما را با مشکلات زیادی مواجه خواهد کرد.

منبع: رکنا