‌انتقال ۱۲۸ میلیارد لیتر نفت خام و فرآورده نفتی

امروز بیش از پیش با حوزه پالایش پیوند خورده است؛ دوری از خام‌فروشی بنا به منویات مقام معظم رهبری در حالی سرلوحه کار وزارت نفت در دولت سیزدهم قرار گرفته است که این بخش به عنوان یکی از اهرم‌های اصلی در این صنعت با سیاست احداث واحدهای پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی درحال توسعه و گسترش است. این در شرایطی است که نبض صنعت انتقال در شاهرگ اصلی آن یعنی خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی کشور با توان عملیاتی انتقال  بالغ بر ۶۵۰ میلیون لیتر در روز می‎تپد.

شبکه خطوط انتقال با عبور از مسیرهای صعب‌العبور از شمال به جنوب، از شرق به غرب و ... برای انتقال خوراک به پالایشگاه‌ها، واحدهای پتروشیمی و تامین سوخت نیروگاه‌ها و صنایع، بعنوان شریان اصلی در تسهیل فرآیند نقل و انتقالات، نقشی محوری را ایفاء می‌کند.

‌انتقال ۱۲۸ میلیارد لیتر نفت خام و فرآورده نفتی

آمارها حاکی از آن است که در سال ۱۴۰۰ رکورد انتقال ۱۲۸ میلیارد لیتر نفت خام و فرآورده‌های نفتی مشخصاً ۶۸ میلیارد لیتر نفت خام و ۶۰ میلیارد لیتر فرآورده نفتی به ثبت رسیده است. بدین ترتیب می توان گفت در سال گذشته روزانه ۳۵۰ میلیون لیتر نفت خام و فرآورده در کشور انتقال یافته است.

جایگاه و اهمیت شبکه انتقال خطوط لوله نفت خام و فرآورده‌های نفتی در ساختار صنعت نفت و پالایش به گونه‌ای است که از دیروز تا امروز با بسترسازی در جهت گستردگی شبکه خطوط، ضمن تعهد به رسالت اصلی در انتقال و ارسال نفت خام و فرآورده‌های نفتی به مبادی مصرف به موازات آن تأمین امنیت و پایدار انتقال سوخت، بهینه‌سازی مصرف سوخت، کاهش قاچاق سوخت، صرفه‌جویی اقتصادی و... محقق شده است.

بستری که در صورت عدم وجود و توسعه، علاوه برمشکلات مختلف ترافیک و آلودگی محیط زیستی حمل جاده‌ای امروز می‎بایست هزاران لیتر سوخت در باک نفتکش‌های جاده‌ای و تریلرهای حامل سوخت سوزانده می‎شد.

بهینه‌سازی انرژی با توسعه شبکه خطوط انتقال

با یک حساب سرانگشتی می‎توان محاسبه کرد که برای انتقال همین حجم نفت خام و فرآورده‌های نفتی که طی سال گذشته رقمی بالغ بر ۱۲۸ میلیارد لیتر در سطح کشور توسط شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران جابجا شد در صورت فراهم نبودن شبکه خطوط لوله باید حدود ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تانکر حمل سوخت ۳۰ هزار لیتری در سطح جاده‌های کشور در حال تردد می‎بود. فرآیندی که ضمن ایجاد بحران امنیت انتقال و ارسال سوخت در جاده‌های منتهی به نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و ... می‎توانست به وقوع حوادث جاده‌ای هولناکی در کشور بیانجامد.

بیشترین و ارزانترین حمل مواد نفتی توسط خطوط لوله در کشور

باید تاکید کرد که انتقال نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی از طریق خطوط لوله ارزان‌ترین و ایمن‌ترین گزینه برای انتقال فرآورده‌های مایع محسوب می‌شود. باید تاکید کرد که بیشترین میزان حمل فرآورده‌های نفتی در بین روش‌های موجود اعم از مخزن‌داران راه آهن، نفتکش جاده پیما، گازکش جاده پیما و نفتکش دریایی در سال ۱۴۰۰ متعلق به خطوط لوله به میزان ۵۹ درصد بوده که هزینه‌های انتقال فرآورده‌های نفتی نیز عملا یک پنجم هزینه‌های سایر روش‌های موجود را به خود اختصاص داده است.

لازم به ذکر است که سایر گزینه‌ها شامل مخزن دار راه آهن، نفتکش جاده پیما، گازکش جاده پیما و نفتکش دریایی هریک دارای محدودیت‌های متعددی از نظر شرایط عملیاتی و هزینه‌ای هستند که استفاده از انها را در مقیاس وسیع عملاً غیرممکن می‌سازد.

سهم ۵۹ درصدی شبکه خطوط لوله از انتقال فرآورده‌ها

سهم عملکرد حجمی انتقال فرآورده‌های نفتی سال گذشته توسط خطوط لوله درحدود ۵۹ درصد بوده که موفق شده است گوی سبقت را از سایر روش‌های حمل و نقل برباید. با عنایت به متوسط‌ نرخ حمل پرداختی از طریق خطوط لوله و باتوجه به اینکه در سال گذشته این عدد براساس هر لیتر ۳۰۰ریال محاسبه شده می‌توان تاکید کرد که این بستر انتقال نسبت به سایر گزینه‌های انتقال، روشی مقرون به صرفه تلقی می‌شود. 

با توجه به شدت مصرف انرژی، کاهش و هدررفت چه در بخش تولید و چه در بخش مصرف از جمله رویکردهایی است که باید در قالب برنامه بهینه‌سازی مصرف انرژی به صورتی جدی و ملموس لحاظ شود.

بنابراین از جمله برنامه‌هایی که امروز در صدر اولویت‌های کاری وزارت نفت قرار گرفته «بهینه‌سازی مصرف انرژی» به عنوان حلقه مفقوده در این بخش است.

توسعه شبکه خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی

توسعه شبکه خطوط در بحث انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی از جمله اقدماتی است که می‎تواند در تحقق بهینه سازی مصرف انرژی گام‌های موثری بردارد. در حال حاضر حدود ۱۴ هزار کیلومتر خط لوله در سراسر کشور تعبیه شده است که روزانه میلیون‌ها لیتر نفت و فرآورده‌ را از نقطه مبدأ به مقصد انتقال می‎‌دهد.

دراین بین به پروژه‌های مهمی می‌توان اشاره کرد که بخش‌های مختلف کشور را با هم‌پوشانی خود سوخت‌رسانی خواهند کرد به گونه‌ای که با اجرایی شدن آن ها طی بازه زمانی تعریف شده، به طول خط لوله فرآورده‌های نفتی کشور اضافه خواهد شد.

خط لوله نائین - کاشان – ری به طول ۴۱۰ کیلومتر، خط لوله بندرعباس-سیرجان- رفسنجان به طول ۴۶۸ کیلومتر، سبزآب - شازند به طول ۳۵۰ کیلومتر، تبریز - خوی - ارومیه به طول ۲۲۰ کیلومتر و خط لوله شازند - ری به طول ۲۹۲ کیلومتر از جمله طرح‌های در حال اجرا می‌باشند.

گفتنی است خط لوله نظامیه-سبزآب به طول ۱۲۵ کیلومتر نیز به زودی بهره‌برداری خواهد شد.