وزارت نفت عامل قرمز پوشی بورس بود؟

دولت مقرر کرده بود باقی‌مانده سهام خود در چهار پالایشگاه کشور را از طریق پذیره‌نویسی عموم و در قالب صندوق ETF واگذار کند تا مردم، سهامدار پالایشگاه‌های کشور شوند اما این مسیر، تبدیل به یک کابوس بزرگ برای بازار سرمایه تهران شد.

از ابتدای امسال که موضوع واگذاری سهام این پالایشگاه‌ها به صورت رسمی اعلام شد، نمادهای پالایشی مورد توجه اهالی بازار قرار گرفتند. از آنجا که دولت با کسری بودجه بزرگی مواجه بود و قصد داشت سهام خود در شرکت‌های بورسی را واگذار کند، این تحلیل بسیار شنیده می‌شد که با توجه به نیاز شدید دولت به پول، سهام نمادهای شتران، شپنا، شبندر و شبریز رشد می‌کند تا ارزش سهامی که دولت می‌خواهد واگذار کند افزایش یابد.

واکنش بازار به تصمیم دولت اما این موضوع را ثابت می‌کند. شتران که نماد پالایشگاه تهران است در نخستین روز کاری بورس تهران یعنی اول فروردین ۹۹ هر سهمش ۶۹۸ تومان بود که یک روز پیش از منتفی شدن عرضه صندوق دوم، به ۵ هزار تومان رسیده بود که بیانگر رشد ۷۱۶ درصدی طی ۵ ماه بود.

هر سهم پالایشگاه اصفهان با نماد شپنا هم در تاریخ ۵ فروردین امسال ۵۳۷ تومان بود که در تاریخ ۱۹ مرداد هر سهمش ۵، ۰۴۱ تومان معامله شد و این حکایت از رشد ۹۵۶ درصدی ارزش سهام این شرکت داشت.

همچنین هر سهم پالایشگاه بندرعباس با نماد شبندر نیز در تاریخ ۵ فروردین ۹۲۴ تومان معامله شد که با احتساب رشد ۵۸۹ درصدی ارزش هر سهم این نماد، نرخ ۵۴۵۰ برای هر سهمش در تابلوی معاملات به ثبت رسید.

نماد شبریز هم که متعلق به پالایشگاه تبریز است، در نخستین روز کاری بورس در سال ۹۹ عدد ۱، ۵۱۶ تومان را برای هر سهم خود ثبت کرد که این رقم تا نرخ ۵، ۸۹۵ تومان پیش رفت؛ یعنی ۳۸۸ درصد افزایش ارزش سهامش.

کلید ریزش بورس را پالایشی‌ها زدند

مرداد ماه بود که خبرهای رسمی درباره واگذاری سهام دولت در این چهار پالایشگاه منتشر شد؛ کارشناسان و البته فعالان بازار سرمایه با توجه به تجربیات گذشته و نیاز مالی دولت معتقد بودند با توجه به تخفیف ۲۰ درصدی که دولت برای مردم در نظر گرفته است، نرخ این سهام با رشد بیشتری همراه خواهد شد تا درآمد دولت با احتساب تخفیف ۲۰ درصدی افزایش یابد.

واکنش بازار هم به این تحلیل مثبت بود و در مرداد ماه، این پالایشی‌ها بودند که به لیدر بازار تبدیل شدند. اما صبح روز ۲۰ مرداد خبری به صورت شایعه دست به‌دست شد که دولت از عرضه سهام پالایشی خود عقب کشیده و دیگر خبری از صندوق دوم ETF نیست؛ واکنش بازار به این خبر بسیار منفی بود و همه نمادها با ریزش سنگین مواجه شدند تا آنکه اصل خبر توسط وزارت اقتصاد و امور دارایی تایید شد.

با اعتراضاتی که نسبت به خلف وعده دولت انجام شد، سازمان خصوصی‌سازی در بیانیه‌ای این موضوع را شفاف و اعلام کرد: بر اساس اعلام قبلی قرار بود سهام دولت در چهار پالایشگاه در قالب دومین صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله عرضه شود، اما با توجه به اقدام نکردن وزارت نفت در تأسیس صندوق مذکور، هیأت واگذاری در آخرین جلسه خود با توجه عرضه قبلی سهام شرکت پالایش نفت تبریز، عرضه باقیمانده بلوک سهام متعلق به دولت در سه شرکت پالایش نفت بندرعباس، تهران، و اصفهان را مصوب کرد.

اما وزارت نفت هم برای در امان ماندن از عصبانیت مردم بلافاصله واکنش نشان داد و گفت این وزارتخانه مخالفتی با عرضه سهام پالایشگاه‌ها در قالب صندوق ندارد. ظهر همان روز هم وزیر اقتصاد در اخبار سراسری اظهارکرد که سهام دولت در این چهار پالایشگاه در قالب صندوق و در بورس عرضه می‌شود.

فردای آن روز هم زنگنه در حساب کاربری توئیتر خود نوشت: با ارائه سهام پالایشگاه‌ها در بورس نه تنها مخالف نیستیم، بلکه موافق هم هستیم. با توجه به درخواست اخیر وزیر امور اقتصادی و دارایی، دستور داده شد که شرکت پالایش و پخش به سرعت نسبت به ایجاد صندوق ETF پالایشی اقدام کند.

اعتمادی که از بین رفت

از تاریخ ۲۰ مرداد که خبر منتفی شدن صندوق دوم اعلام شد، بازار سرمایه قرمزپوش شد که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مهم‌ترین دلیل آن عدم اعتماد مردم به دولت بود. سقوط شاخص کل از ۲ میلیون به زیر ۱.۵ میلیون واحد در حالی به بورس تحمیل شد که صف‌های خرید در نمادهای پالایشگاهی روز به روز بیشتر شد با وجود آنکه دولت اعلام کرد سهام خود را در قالب صندوق عرضه می‌کند.

به گفته کارشناسان در این میان اما نقش وزارت نفت در خلق این وضعیت هم جالب است؛ این وزارتخانه هم به دلیل کاهش فروش نفت و به تبع آن کاهش درآمدهای خود نیاز به پول دارد؛ از آنجا که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به نمایندگی از وزارت نفت سهامدار این پالایشگاه‌ها بود، وزارت نفت قصد داشت این سهام از طریق بلوکی عرضه شود تا پول بیشتری به‌دست بیاورد.

وزارت نفت به دنبال پول

مهم‌ترین تفاوت عرضه بلوکی با عرضه صندوقی در عایدی دولت و وزارت نفت از محل واگذاری است. فرض کنید هر سهم پالایشگاه تهران ۶ هزار تومان باشد؛ اگر دولت بخواهد آن را از طریق صندوق و با تخفیف ۲۰ درصدی عرضه کند هر سهمش را باید ۵ هزار تومان بفروشد در حالی که اگر بخواهد به صورت بلوکی آن را به فروش برساند، ۲۰ درصد بالاتر از نرخ روز آن را می‌فروشد که بی‌انگیر اختلاف ۳ هزار تومانی به ازای هر سهم است.

به همین دلیل است که از همان روزهای بحث واگذاری این سهام، وزارت نفت روی آن حساب ویژه‌ای باز کرده بود و حتی از دولت درخواست کرده بود پول واگذاری به این وزارتخانه برسد.

هوشنگ فلاحتیان معاون وزیر نفت هم با تایید این خبر درباره درخواست وزارت نفت برای تخصیص سهم از درآمد فروش سهام این صندوق به وزارت نفت اظهارکرد: وزارت نفت این درخواست را مطرح کرد و توافق ضمنی هم با این درخواست صورت گرفته است، امیدواریم این توافق نهایی و اجرایی شود.

تخفیف برای فرار از فشار

سقوط وحشتناک ارزش شرکت‌های پالایشی که منجر به سقوط ارزش سایر نمادهای غیر همگروه نیز شد، چنان اوضاع را آشفته کرده بود که وزارت نفت برای فرار از تبعات مخالفت خود با عرضه صندوق، مجبور شد از موضع ۲ سال پیش خود برای تغییر نرخ خوراک پالایشگاه‌ها کوتاه بیاید تا تخفیف بیشتری به واحدهای پالایشی دهد.

در تاریخ ۳۱ مرداد، بیژن زنگنه در حاشیه مراسم امضای قرارداد ۱۳ قرارداد نفتی با شرکت‌های ایرانی از مدل جدید نحوه محاسبه نرخ خوراک خبر داد. وی گفت: فرمول تعیین خوراک پالایشگاه را اصلاح کردیم که این موضوع باعث بهتر شدن وضعیت این شرکت‌ها در بورس می‌شود.

بر اساس فرمول جدید، در روش جدید اما قرار است میانگین وزنی صادرات نفت جمهوری اسلامی ایران ملاک تعیین نرخ خوراک قرار بگیرد. این بدان معناست که با توجه به تخفیف‌هایی که شرکت ملی نفت به پالایشگاه‌های خارجی می‌دهد، همان نرخ را به‌صورت میانگین وزنی برای خوراک پالایشگاه داخلی محاسبه می‌کند.

این خبر می‌توانست یک خبر بسیار حیاتی برای بازار سرمایه باشد، اما نه تنها بورس بلکه پالایشی‌ها نیز با افزایش حداقل ۵۰ درصدی سودشان از محل تخفیف خوراک واکنشی نشان ندادند و بورس در مسیر نزولی و سقوط قرار گرفت.

بررسی‌ها و اظهارات کارشناسان بازار سرمایه نشان می‌دهد امروز، نمادهای پالایشی در مسیر غیرقابل پیش‌بینی قرار گرفته‌اند؛ هر سهم پالایشگاه تهران ۲۲۳۰ تومان، پالایشگاه اصفهان به ۲۳۲۲ تومان، پالایشگاه بندرعباس ۳، ۶۳۵ تومان و پالایشگاه تبریز ۲، ۹۶۵ تومان معامله شد که این ریزش، بسیاری از سهامداران پالایشی را با ضررهای سنگین مواجه کرده بود.

به نظر می‌رسد در روزهایی که قرار بود صندوق پالایشی عرضه شود و مردم برای حفظ قدرت پول خود در صف‌های سنگین خرید پالایشی‌ها قرار داشتند، یک خبر، همه چیز را به هم ریخت و هم اعتماد ملی به دولت دچار آسیب شد و هم بازار سرمایه در سراشیبی سقوط قرار گرفت.