دارا یکم و پالایش شکست خورد؟

وزیــر اقتصـاد درحــالی از عـرضه واحــدهای صندوق سرمایه‌گذاری دارا سوم تا پایان سال خبر داد که آمارها نشان می‌دهد قیمت واحدهای عرضه شده صندوق دارا یکم و پالایش یکم از زمان عرضه تاکنون با نزول مواجه شده و به زعم اغلب سهامداران عرضه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی یک تجربه شکست خورده و حتی به جو بی‌اعتمادی در بازار سرمایه دامن زده است.

 فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد اعلام کرد: صندوق دارا سوم، شامل باقیمانده سهام دولت در سهام بانک‌ها و بیمه‌ها تا پایان سال عرضه می‌شود. به گفته وی، حتی شاید صندوق سرمایه‌گذاری فولادی هم عرضه شود. پیش‌تر دولت صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارا یکم و پالایش یکم را در نیمه نخست سال عرضه کرده بود.

چرا دولت به سمت ETFها رفت؟

برای حل معما و چالش‌های به‌وجود آمده برسر عرضه دو صندوق سرمایه‌گذاری دارا و پالایش یکم بهتر است به بررسی دلایل واگذاری سهام با چنین روشی بپردازیم. بخش عمده سهامی که در ۲ دهه گذشته فروخته شده است یا از طریق مزایده و مذاکره و سهام عدالت بوده یا اینکه به روش حراج، بلوک سهام شرکت‌های بزرگ در بورس و فرابورس فروخته شده است. اما چرا دولت به سمت تغییر در روش واگذاری‌ها رفت و هدفش از عرضه دارا و پالایش یکم چه بود؟

امسال ۳۳ هزار میلیارد تومان از سهام شرکت‌های دولتی فروخته شده که از این میزان ۱۸ هزار میلیارد تومان آن در قالب ۲صندوق سرمایه‌گذاری دارا یکم شامل باقیمانده سهام دولت در بانک‌های ملت، تجارت، صادرات ایران و بیمه‌های البرز و اتکایی امین و پالایش یکم شامل باقیمانده سهام دولت در پالایشگاه‌های تبریز، تهران، اصفهان و بندرعباس واگذار شد. این تحقق درآمد از محل عرضه سهام در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده و رشد قابل توجهی نسبت به سال قبل داشته است.

دلیل آن هم تغییر شیوه واگذاری بوده است. در واگذاری‌هایی که به روش نقد و اقساط در گذشته انجام می‌شد، ریسک وصول نشدن اقساط در آینده همیشه وجود داشت، اما در واگذاری در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا ‌ای‌تی‌اف‌ها(ETF) مبلغ فروش همان ابتدا به‌صورت نقد دریافت می‌شود، عملاً ریسک وصول نشدن اقساط در آینده به‌صورت کامل از بین می‌رود و با واگذاری سهام از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، دولت هم می‌تواند به منابع نقدی دسترسی داشته باشد و هم میزان درآمد حاصل شده بیشتر از گذشته است.

دلیل شکست چه بود؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد هدف اصلی دولت در تغییر روش واگذاری‌ها به‌دلیل تنگناهای مالی ناشی از تحریم‌ها و همینطور شیوع کرونا، افزایش درآمدزایی و دسترسی به منابع نقد بوده است.

نگاه صرف به درآمدزایی موجب شد نوسان قیمت واحدهای این صندوق‌ها برای دولت چندان مهم نباشد. در ابتدا هیچ بازارگردانی برای این صندوق‌ها درنظر گرفته نشد. حالا هم که این صندوق‌ها بازارگردان دارند. به زعم کارشناسان به‌دلیل بزرگ بودن ابعاد آنها بازارگردان‌ها نمی‌توانند صندوق‌ها را به درستی راهبری کنند.

درنظر نگرفتن بازار گردان برای این صندوق‌ها از همان ابتدا موجب شد این صندوق‌ها به محل نوسان‌گیری برخی سهامداران خرد تبدیل شود.

محمد خبری‌زاد، کارشناس بازار سرمایه در این‌باره می‌گوید: دارا یکم یک صندوق است و ارزش صندوق‌ها باید براساس خالص ارزش دارایی‌ها محاسبه شود، اما قیمت دارا یکم براساس ۷۵درصد خالص ارزش دارایی‌ها محاسبه می‌شود. این اتفاق در شرکت‌های سرمایه‌گذاری عادی است، اما تفاوت قیمت صندوق‌ها با خالص ارزش دارایی‌ها باید حدود ۵ درصد باشد. او می‌افزاید: چون صندوق دارا یکم بازارگردان نداشت نوسان قیمت آن با خالص ارزش دارایی‌ها بیش از ۲۰درصد شد.

بر این اساس صندوق دارا یکم ۲۰درصد پایین‌تر از خالص ارزش دارایی‌های صندوق در بازار سهام معامله می‌شد و چون بازارگردان ندارد به محل نوسان‌گیری برای سهامداران خرد تبدیل شد و اگر بازارگردان با منابع کافی وارد عمل شود، به مرور قیمت صندوق به خالص ارزش دارایی‌ها خواهد رسید و رشد خواهد کرد.

همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه درباره دلایل شکست عرضه پالایش یکم به‌عنوان دومین صندوق سرمایه‌گذاری دولتی می‌گوید: در مورد پالایش یکم حرف اساسی قبل از واگذاری این بود که دولت یک رگولاتوری در بخش نفت، گاز و پتروشیمی قرار دهد تا بتواند شفافیت را در بخش پالایش ایجاد کند؛ به این معنی که مثلاً وقتی یک پالایشگاه نفت می‌خرد، مشخص شود چه نفتی را با چه قیمتی خریده و صورت‌حساب خرید اعلام شود یا وقتی دولت نفت را با تخفیف سنگین به خارجی‌ها می‌فروشد، همان تخفیف‌ها را به داخلی‌ها هم بدهد.

دارابی ادامه داد: در واقع موفقیت دارا دوم در گرو شفاف‌سازی‌ اقتصاد پالایشگاه است که متأسفانه هم‌اکنون چنین چیزی وجود ندارد. او گفت: دولت هر زمان که بپذیرد این کارها را انجام دهد وضعیت این صندوق بهبود می‌یابد، اما هم‌اکنون کسی نمی‌داند روند دارا دوم چطور خواهد بود.

دارابی تأکید کرد: دارا دوم باید یک بازارگردان قوی داشته باشد تا حداقل ارزش سهام را متناسب با ارز خالص دارایی‌های آن نگه دارد، اما هم‌اکنون یک آشفتگی در قیمت و ارزش دارا اول و پالایش یکم داریم و این حالت به‌خاطر نبود بازارگردان ایجاد شده است؛ به همین دلیل سازمان بورس باید یک بازارگردان قوی برای این صندوق‌ها اعلام کند تا بازارگردان تضمین کند که ارزش هر واحد صندوق متناسب با ارزش خالص دارایی‌ها باشد. اگر سازمان بورس یک مجوز بازارگردانی به یک مجموعه سبدگردانی بدهد گام مؤثری در حفظ ارزش این صندوق‌ها برداشت است.