ایران؛ بازار روسیه را به ترک‌ها واگذار می‌کند؟

تقریبا اروپایی ها مقابل روسیه ایستاده اند و بسیاری از مسیرهای تجاری این کشور با دنیا را تحت تاثیر خود قرار داده اند. آمریکا هم که اعمال تحریم های مداوم را سرلوحه کار خود قرار داده و روس ها را به دلیل  افروختن آتش جنگ با اوکراین، مورد غضب خود قرار داده است.

حالا کشوری که یکی از تامین کنندگان بزرگ غلات دنیا به شمار می رود و در برخی از عناصر و مواد معدنی نیز به شدت در دنیا سرآمد بوده و تامین کننده نیاز بسیاری از کشورها و حتی همین اروپایی ها است، در شرایطی قرار گرفته که باید شرکای استراتژیک اقتصادی و تجاری داشته باشد.

هر چند این کشور تلاش کرده که ارتباطات تجاری خود با دنیا را از اروپایی ها معطوف به کشورهایی نماید که ارتباطات سیاسی نزدیکتری با آنها داشته و شرکای استراتژیک آنها به شمار می رود، اما به هرحال حربه ای هم برای تحت فشار قرار دادن شرکایی در نظر گرفته است که بتواند آنها را در تامین نیازهای خود با مشکلات جدی مواجه سازد.

نمونه آن، الزام روسیه برای پرداختهای مالی مرتبط با فروش کالاهای خود در بازارهای جهانی به روبل است، موضوعی که به هر حال راهی برای تقویت پول ملی این کشور به شمار رفته و اجازه نمی دهد که جنگ، لطمات سنگین تری را به پول ملی کشورش وارد آورد؛ اما اینکه این فشارها و مکانیزمی که در نظر گرفته شده، چقدر کارساز است هم، جای بررسی بیشتر دارد.

در این میان ایران، به عنوان یکی از شرکای استراتژیک روسیه چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه نظامی، تجارت خود را دستخوش جنگ می بیند و علیرغم اینکه راهبردهای ابلاغی از سوی حاکمیت، افزایش سطح مبادلات تجاری و صادرات هر چه بیشتر به روسیه است، اما تا کنون توفیقی در این عرصه حاصل نشده است.

واقعیت آن است که فرصت بی نظیر مناقشات روسیه و اوکراین شرایطی را فراهم کرده که ایران می تواند به راحتی جای پای خود را در بازاری خالی از حضور پررنگ رقبا، محکم کرده و نقش خود را در این بازار تثبیت نماید؛ اما آنچه که از ظواهر پیدا است، اگرچه رشد آمارهای تجاری ایران و روسیه ظرف ماههای گذشته است، اما حجم مبادلات خیلی بالا نیست و هنوز هم به نظر نمی رسد که حتی جنگ هم عاملی برای افزایش تجارت دو کشور بشود و جهشی را بتوان در این حوزه تجربه کرد.

حالا ترکیه که یکی از رقبای سرسخت ایران در بسیاری از بازارهای منطقه به شمار می رود، دست به کار شده و علیرغم همه اختلافاتی که ممکن است با روسیه داشته باشد، در حال فراهم آوردن تسهیلاتی ویژه برای شرکتهای روس در ورود به بازار این کشور است، موضوعی که به نظر می رسد ترکیه می خواهد به نفع جذب سرمایه و رونق و توسعه هر چه بیشتر تجارت خود از آن بهره گیرد.

وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرده، از آنجایی که آنکارا به تحریم ها علیه مسکو نپیوسته، شرکت های روسی می‌توانند در ترکیه تجارت کنند. مولود چاووش اوغلو، اعلام کرده که اگر شرکتی می خواهد تجارت کند، باید قوانین ما و بین المللی را رعایت نماید.

البته پیش تر آنکارا بارها اعلام کرده بود که ترکیه قصد ندارد به تحریم‌ها علیه روسیه بپیوندد تا به اقتصاد خود آسیب نرساند و کانال ارتباطی با مسکو را باز بگذارد.

این در حالی است که اتحادیه اروپا اخیراً پنجمین بسته تحریمی خود علیه روسیه از زمان اعزام نیروهای مسکو به اوکراین، که شامل ممنوعیت واردات زغال سنگ، چوب، مواد شیمیایی و سایر محصولات می‌شود را به تصویب رساند.

نکته حائز اهمیت در این میان، روابط اقتصادی پررنگ آنکارا – مسکو است که تجارتی بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار را شامل می شود و به علت مازاد تجاری بیش از ۱۸ میلیارد دلاری مسکو، این قضیه اهرمی را در روابط دوجانبه روسی – ترکی ایجاد کرده است.

آنگونه که کارشناسان می گویند، جمعیت ۱۲ درصدی مسلمانان ترک تبار مقیم روسیه را نیز نباید فراموش کرد که به شدت از سیاست های آنکارا و حتی ریاض حمایت می کنند و با توجه به اینکه حجم عظیمی از اقتصاد روسیه در دستان تاجران ترک تبار و چچن است، از قدرت اقتصادی خوبی نیز در این کشور بهره مندند.

ایمان صمدی نیا، پژوهشگر اقتصاد سیاسی بین الملل به این نکته هم اشاره می کند که با روی کارآمدن بایدن و تجدید فشار تحریم ها بر روی مسکو و ترکیه می توان انتظار داشت که فعالیت های منطقه ای این دو بازیگر قدرتمند دست خوش تغییراتی به نفع ایران شود؛ زیرا اولویت مسائل جهانی، به فراخور رخدادهای پساترامپ، تحولات بسیاری را شاهد بوده است.

در این میان، روح اله لطیفی، سخنگوی گمرک جمهوری اسلامی ایران از افزایش صادرات از ایران به روسیه در ١١ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه در سال گذشته خبر می دهد و می گوید که به گواه آمارها، ارزش صادرات ٢٠ درصد افزایش پیدا کرده‌ است.

وی با بیان اینکه صادرات از ایران به روسیه در ١١ ماهه سال ۱۴۰۰نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش یافته‌ که در مقابل، ارزش واردات از روسیه هم در مدت گفته شده ۵٢ درصد افزایش را به ثبت رسانده است.

لطیفی با اشاره به میزان صادرات و واردات با روسیه در سال گذشته می گوید: در ١١ ماه سال گذشته میزان صادرات به روسیه ٩٢٨ هزار و ٣١۵ تن به ارزش ۴۴٧ میلیون و ٧۶٣ هزار و ۴٧١ دلار بوده و در همین زمان میزان واردات ٢ میلیون و ٧۴۵ هزار و ١٩٩ تن به ارزش ٩۵٣ میلیون و ۵٠٨ هزار و ۶٠٨ دلار به ثبت رسیده است.

وی ادامه داد: میزان صادرات در ١١ ماه سال ١۴٠٠ به یک میلیون و ٣۵ هزار و ۶٠٣ تن به ارزش ۵٣٩ میلیون و ٣٩٣ هزار و ٣۵ دلار رسید و میزان واردات هم در مدت زمان مذکور ٣ میلیون و ٢۶٢ هزار و ۶۴١ تن به ارزش یک میلیارد و ۴۵١ میلیون و ٢٠۶ هزار و ٢٣۶ دلار بوده است که همانطور که گفته شد هم واردات و هم صادرات از / به روسیه افزایش یافته است.

لطیفی به این نکته هم اشاره می کند که از زمان درگیری روسیه و اوکراین و تحریم روسیه از سوی برخی از کشورها هنوز آمار صادرات به روسیه به دست نرسیده که این موضوع را مورد ارزیابی قراردادیم اما طبیعی است که ایران بتواند دالانی برای تامین نیازهای روسیه باشد؛ اما در این شرایط با برنامه ریزی درست ایران می‌تواند هم تولید داخل خود را به سمت روسیه منتقل کند و هم مسیری برای ترانزیت کالاهای سایر کشورها به روسیه باشد و هم اینکه روسیه می‌تواند از تجربه‌های مقابله ایران با تحریم‌ها بهره ببرد.

سخنگوی گمرک ادامه داد: آذربایجان استفاده از این شرایط را آغاز کرده است و می‌دانیم که اواخر سال قبل، رییس جمهور آذربایجان با پوتین ملاقاتی داشته و یادداشت تفاهمی هم از سوی آنها به امضا رسید تا شراکت دو کشور و همچنین روابط تجاری آنها افزایش یابد. این می‌تواند باعث نزدیک شدن آذربایجان به روسیه شود چراکه احتمال اینکه در این شرایط روس‌ها آذربایجان را در اولویت قرار دهند، وجود دارد.

وی پیشتر تاکید کرده بود که کریدور مهم از عمان و خلیج فارس و ایران به سمت روسیه عبور می‌کند و کریدور شمال-جنوب که ایران در این کریدور هند را به قزاقستان و روسیه و شرق و شمال اروپا متصل می‌سازد و باید توجه داشت که در حال حاضر آنچه که برای کشورها اهمیت دارد عبور سریع و ارزان کالا از مسیر امن است. بهترین مسیر برای روسیه ایران است هر چند که اخیرا سنگ‌اندازی‌هایی برای استفاده روسیه از مسیرهای ایران انجام شد و در فضای رسانه‌ای بین‌المللی تلاش شد تا شکافی بین ایران و روسیه ایجاد کنند تا ایران از همراهی روسیه خارج شود و تحریم بر روسیه هماثربخش باشد اما با اینکه در این شرایط ایران به دنبال حفظ شئون انسانی است اما منافع ملی را پیگیری می‌کنیم تا تجارت با سایر کشورها را تقویت کرده و بتوانیم کریدورهای ترانزیتی را فعال کنیم.

به هر حال فرصتهای روابط تجاری ایران و روسیه به شدت در حال گذر هستند و به نظر نمی رسد که ایران باز هم بتواند از این فرصت استفاده کرده و تجارت خود با روس ها را تثبیت کند.