عقبگرد اقتصادی با طرح‌های غیرشفاف

دولت اعلام کرده طرح کالابرگ با هدف تقویت سلامت غذایی و حمایت از معیشت خانوار به اجرا درآمده است و به‌تدریج در سراسر کشور عملیاتی خواهد شد. پیش از این، دولت اجرای پایلوت و آزمایشی طرح کالابرگ را به‌منظور شناسایی ضعف‌ها و آماده‌سازی بسترهای فنی برای اجرای گسترده این طرح در دستور کار خود قرار داد. از ابتدای تدوین و تنظیم اهداف ساماندهی بازار با کالابرگ، این طرح موافقان و مخالفانی داشته است و هریک نظرات مختلف و مستندی را برای اثبات صحبت‌های خود ارائه داده‌اند. موافقان اجرای طرح کالابرگ، این اقدام را در راستای بهبود روند تخصیص یارانه‌ها دانسته‌اند و معتقدند با این کار، اقشار مختلف به‌نحوی مناسب از این منابع مالی بهره‌مند خواهند شد، اما در این میان، مخالفان نیز نظر دیگری دارند و بر این باور هستند که نه‌تنها طرح کالابرگ ناکارآمد است و منجر به تشویش بیشتر بازار می‌شود، بلکه آنها معتقدند حتی هنوز زیرساخت‌های فنی و تجهیزاتی برای اجرای این طرح نیز مهیا نشده است. یکی از زیرساخت‌ها و بسترهای مهم برای اجرای طرح کالابرگ، دارا بودن بانک اطلاعاتی معتبر از تمامی اقشار است که هنوز در این بحث ضعف‌های جدی وجود دارد. بنابراین، اظهارنظرات چندگانه، همچنان برای اجرای طرح کالابرگ وجود دارند و باید دید در ادامه، دولت به کدام‌یک از این صحبت‌ها گوش خواهد کرد. صمت در این گزارش، با کارشناسان و فعالان اقتصادی درباره اجرای طرح کالابرگ و ابعاد مختلف آن به گفت‌وگو پرداخته است.

تهران هنوز آمادگی اجرای  طرح کالابرگ را ندارد

رضا پاشابیگی دریانی، رئیس اتحادیه صنف خواربارفروشان شهرستان تهران در گفت‌وگو با صمت، ابتدا به اجرایی شدن طرح کالابرگ در شهرستان‌های مختلف اشاره کرد و در این‌باره گفت: طرح کالابرگ الکترونیکی تا پیش از این در چند شهرستان اجرایی و اخبار این اقدامات طی یک سال اخیر منتشر شده است. باوجود این اقدامات، هنوز به‌طورشفاف معلوم نیست که طرح کالابرگ در شهرستان‌های مختلف چه نتایجی داشته و چقدر موفق عمل کرده است، چرا که در اجرای طرح‌های این‌چنینی، میزان استقبال مردم، نحوه برخورد صاحبان واحدهای صنفی با طرح جدید و کارآمدی آن برای تنظیم‌گری بازار اهمیت دارد و از این نظر باید بررسی کرد که طرح کالابرگ تا به امروز تا چه حد توانسته در دستیابی به اهداف خود موفق باشد. این فعال صنفی ادامه داد: دولت پس از اجرای طرح کالابرگ در تعدادی شهرستان، حال قصد دارد این طرح را عمومی کند. در این‌باره باید گفت در شهرهای بزرگ مانند تهران که از نظر جمعیت و فعالیت‌های صنفی بسیار بزرگ‌تر و کلان‌تر از سایر شهرها محسوب می‌شود، کار به‌راحتی اجرا در شهرستان‌های کوچک نیست. به‌دلیل گستردگی و وسعت پایتخت، ساماندهی و اجرای طرح‌هایی مانند طرح کالابرگ، الزامات مربوط به خود را می‌طلبد. پاشابیگی خاطرنشان کرد: در حال‌ حاضر به صاحبان واحدهای صنفی اعلام کردیم که در سامانه‌های مربوطه ثبت‌نام و اطلاعات مربوط به فعالیت‌ها و واحدهای خود را ثبت کنند. با این وجود، به‌دلیل نبود شفافیت کامل در اجرای طرح کالابرگ برای صاحبان واحدهای صنفی و همچنین اطلاع‌رسانی‌های محدود درباره نتایج اجرای طرح مذکور در سایر شهرستان‌ها، فعالان اقتصادی تمایل چندانی برای شرکت در این طرح ندارند.

مردم از نتایج طرح‌ها باخبر شوند

رئیس اتحادیه صنف خواربارفروشان تهران، وجود تمایل از سوی فعالان صنفی و مردم را یکی از شروط مهم موفقیت اجرای طرح کالابرگ دانست و در این‌باره گفت: همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، هنوز فعالان صنفی آگاهی کاملی از روند اجرای طرح کالابرگ و نتایج آن طی یک سال اخیر ندارند. حتی برخی تصور می‌کنند این طرح به‌طورمستقیم بر روند مالیات‌ستانی تاثیر دارد که بنا بر اظهارات مقامات دولتی، طرح کالابرگ ارتباطی با مسئله مالیات ندارد. بنابراین، مهم‌ترین کمبودی که در زمینه اجرای طرح مذکور به‌نظر می‌رسد، بحث شفافیت عملکرد کالابرگ الکترونیکی هم برای مردم و هم برای فعالان صنفی است. مردم نیز باید از موفقیت‌ها و پیامدهای این طرح مطلع شوند تا بتوانند از اجرای گسترده آن استقبال کنند. پاشابیگی ادامه داد: در حال‌ حاضر به فعالان صنفی که شامل طرح کالابرگ می‌شوند، اعلام کردیم اطلاعات خود را در سامانه‌های مربوطه ثبت کنند تا اگر نوبت به اجرای این طرح در تهران رسید، کار با سرعت بیشتری انجام گیرد. در چنین شرایطی آمادگی اصناف نیز بیشتر می‌شود و بستر روانی بهتری برای اجرای طرح کالابرگ در پایتخت وجود خواهد داشت.

بسترهای اقتصادی فراهم شود

رئیس اتحادیه صنف خواربارفروشان شهرستان تهران در ادامه صحبت‌های خود پیامدهای اجرای طرح کالابرگ را مثبت توصیف کرد و در این‌باره توضیح داد: به‌طورکلی، طرح کالابرگ الکترونیکی را می‌توان مفید و کاربردی ارزیابی کرد، اما به‌ثمر رسیدن پیامدهای مثبت این طرح، مشروط به وجود بسترها و اجرای صحیح آن است. به‌بیان‌دیگر، تنها ذات برنامه‌ها به‌ویژه طرح‌های اقتصادی مهم نیست و باید شیوه اجرای آنها نیز مناسب باشد. در رابطه با اجرای طرح کالابرگ، ابتدا باید کالاهایی که در این طرح قرار می‌گیرند، به‌طورکامل شناسایی شوند. در ادامه نیز، دولت باید مبالغی را که تحت‌عنوان یارانه هستند، به‌طورکامل و در مدت زمان‌های مناسب و مشخص‌شده، به مغازه‌داران و فعالان صنفی بپردازد. در این صورت، می‌توان به اجرای موفقیت‌آمیز طرح کالابرگ، امیدوار بود. پاشابیگی شفاف‌سازی را یکی از ارکان مهم موفقیت طرح‌های اقتصادی توصیف کرد و گفت: طرح کالابرگ الکترونیکی به‌منظور ساماندهی نظام پرداخت یارانه و تامین بهینه کالاها در بازار تدوین و اجرایی شده است. چه در صنوف خواربار، چه در سایر واحدهای صنفی که کالاهای عرضه‌شده در آنها مشمول طرح کالابرگ الکترونیکی می‌شوند، می‌توانند از مزایای طرح کالابرگ الکترونیکی بهره‌مند شوند، اما همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، نحوه اجرای طرح‌ها تعیین‌کننده اصلی میزان موفقیت آنها است.

استقبال متفاوت مردم از کالابرگ

این فعال صنفی در پایان صحبت‌های خود پذیرش مردم از طرح کالابرگ را شرط مهم موفقیت این طرح دانست و در این‌باره تصریح کرد: شرایط طرح نوشته‌شده روی کاغذ با اجرای برنامه‌های کلان یکسان نیست و این مسئله حائزاهمیت است. باید در مرحله اجرا دید،؛ مردم تا چه میزان از این طرح استقبال می‌کنند، چرا که برخی معتقدند اگر مبلغ مادی این یارانه‌ها به‌طورمستقیم به آنها پرداخت شود، راضی‌تر هستند و راحت‌تر می‌توانند هزینه‌ها و خریدهای خود را مدیریت کنند. بنابراین، نظر مردم در پیشبرد طرح کالابرگ حائزاهمیت است و باید در ادامه دید صاحبان واحدهای صنفی و همچنین مردم به‌عنوان ارکان اصلی اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی، چه استقبالی از این طرح خواهند داشت.

طرح کالابرگ، شفاف نیست

خسرو فروغان‌گران‌سایه، رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با صمت، به ابعاد منفی اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی اشاره کرد و گفت: از ابتدای امسال تا به امروز دولت در ۴ استان طرح کالابرگ الکترونیکی را اجرایی کرد و حال خبر از اجرای سراسری آن به‌گوش می‌رسد. برخی این طرح را دارای ابعاد مثبت دانسته‌اند و بر این باور هستند که بازار با کالابرگ ساماندهی خواهد شد. در حالی که به‌نظر من، این طرح نه‌تنها به ثبات بازار کمک نخواهد کرد، بلکه در ادامه مشکلاتی را برای مردم به‌وجود خواهد آورد. در حال ‌حاضر سازکار رسمی این طرح اعلام نشده است و شبهات متعددی برای فعالان صنفی و همچنین مردم به‌عنوان مصرف‌کنندگان وجود دارد.

وی ادامه داد: علاوه بر نبود شفافیت در نتایج و دستاوردهای اجرای پایلوت طرح کالابرگ الکترونیکی، فراهم نبودن زیرساخت‌های فنی یکی از معایبی است که منتقدان به این طرح وارد می‌کنند. منتقدان بر این باور هستند که ایجاد فساد در روند توزیع کالا، یکی از پیامدهای منفی آن و از سویی دیگر، باتوجه به فرهنگ و شرایط اقتصادی که در حال‌ حاضر در کشور حکمفرما است، طرح‌هایی مانند کالابرگ، نمی‌تواند بازار را به‌سامان برساند. از این‌رو، مناسب است تا دولت ابتدا مشکلات فعلی در زمینه قیمت‌گذاری و نظارت بر توزیع بازار را برطرف و در ادامه، برنامه‌های کاربردی و راهگشا را برای بازار تدوین و اجرایی کند.

اهمیت نگاه به راهکارهای بین‌المللی

گران‌سایه در ادامه، رفع مشکلات به‌صورت ریشه‌ای را یکی از راهکارهای برون‌رفت از چالش‌های فعلی بازار داخلی عنوان کرد و در این‌باره گفت: چالش‌های اقتصادی فعلی، ریشه‌ای است و باید برنامه‌های کاربردی را برای این مسائل درنظر گرفت. لازمه تدوین این نوع برنامه، اصلاح رویکرد دولت نسبت به مسائل اقتصادی است. با اجرای طرح‌های نامناسب و ناموفق، تنها اقشار ضعیف و متوسط بیشتر آزار خواهند دید و نمی‌توان انتظار بهبود شرایط اقتصادی را داشت. راهکارهای زیادی برای به‌ثبات رساندن بازار وجود دارد و مناسب به‌نظر می‌رسد تا دولت به‌سمت اتخاذ راه‌های مناسب متمایل شود. وی در ادامه تصریح کرد: یکی از دلایل اصلی تاکید دولت و برخی افراد برای اجرایی شدن طرح کالابرگ الکترونیکی، ساماندهی نظام توزیع کالاها و بهینه کردن روند توزیع منابع یارانه است، اما به‌نظر می‌رسد طرح کالابرگ، چنین نتیجه‌ای را در برنداشته باشد، چرا که در بحث ساماندهی و نظام توزیع، نقایص متعددی داریم که رسیدگی به آنها از مهم‌ترین الزامات است. بنابراین، به‌منظور رفع مشکلات بازار باید پایه‌های نظام بازرگانی داخلی به صلاح آیند و بستری فراهم شود تا در بخش‌های مختلف بازار مانند روند نظام توزیع، تولید، نظارت و سایر موارد مربوطه، خلأهای فعلی بهبود یابند. این بهبود با برنامه‌ریزی و پیروی کردن از الگوهای کشورهای توسعه‌یافته امکان‌پذیر است. این فعال اقتصادی تاکید کرد: اگر به نظام تنظیم بازار کشورهای پیشرفته نگاه کنیم، خواهیم دید هیچ‌یک روش‌هایی یکسان با روند فعلی در ایران را به‌کار نگرفته‌اند. آنها تلاش کردند تا با حفظ پایه‌های پولی و ارزش مولفه‌های اقتصادی خود، بازار داخلی کشورهای خود را سامان دهند و از حقوق تولیدکننده و مصرف‌کننده دفاع کنند. از این‌رو، نیاز فعلی اقتصاد ایران، عمل کردن براساس استانداردهای بین‌المللی در بحث تنظیم‌گری بازار بدون وجود سیاست‌های مداخله‌ای و دستوری است.

سخن پایانی

در گزارش به نگاه‌های مختلف درباره طرح کالابرگ الکترونیکی پرداخته شد؛ این طرح، مدافعان و مخالفان متعددی دارد که رویکرد هر بخش، باید موردتوجه قرار گیرد، چرا که هدف از تدوین و اجرای برنامه‌های اقتصادی، رفع چالش‌های حاکم بر بازار است. از بین رفتن حباب‌های قیمتی برای کالاها، کاهش نرخ تمام‌شده اقلام مختلف با حمایت از تولید و صنعت، حمایت از مصرف‌کننده به‌عنوان مهم‌ترین بازیگر بازار داخلی، رفع نابسامانی‌های مربوط به پایه پولی و حفظ ارزش مولفه‌های اقتصادی، از جمله مهم‌ترین نیازهای فعلی اقتصاد در کشور است. در شرایطی که پایه پولی کشور روزبه‌روز تضعیف و تورم بیشتر بر جامعه حاکم می‌شود، تاکید و توجه به اجرای طرح‌هایی مانند کالابرگ الکترونیکی، بیشتر شبیه پاک کردن صورت‌مسئله است. به‌نظر می‌رسد دولت و تمام مقامات دولتی، باید مسئول شرایط نابسامان بازار بوده و به‌جای اجرای سریع و بدون برنامه طرح‌های اقتصادی، نگاهی ریشه‌ای به مسائل فعلی داشته باشند. اگر نگاهی به بازار داشته باشیم، می‌بینیم تورم فزاینده طی یک سال اخیر نه‌تنها کنترل نشده، بلکه باعث ازهم‌پاشیدگی بنیان بسیاری از خانوارها شده است. زلزله‌های اقتصادی که دولت سیزدهم به مردم تحمیل کرده، با راهکارهایی مانند کالابرگ الکترونیکی، از بین نخواهد رفت.