زنگ هشدار خشکسالی؛ آب سدهای خوزستان زیر ۱۰ درصد!

معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان از رسیدن حجم مفید آب سدهای خوزستان به زیر ۱۰ درصد خبر داد و گفت: هم اکنون سدهای خوزستان در حدود ۹ تا ۱۰ درصد حجم مفید خود آب دارند و با توجه به شرایط خشکسالی، به شدت چشم انتظار بارش باران هستیم. در این شرایط، توصیه اکید ما به کشاورزان خوزستانی این است که کشت پاییزه را به تاخیر بیندازند، یعنی محصولات خود را از نیمه دوم آبان بکارند که در زمان نزدیکتری به بارش های پاییزه قرار داریم.

سدهای خوزستان در وضعیت بحرانی قرار دارند. هم اکنون حجم آب سدهای خوزستان به زیر ۱۰ درصد رسیده است. این وضعیت بحرانی در حالی برای سدهای خوزستان رخ داده است که برداشت آب کشت های تابستانه از سدهای خوزستان تا هفته اول آبان ادامه خواهد داشت. بنابراین با توجه به شرایط بحرانی سدهای خوزستان ، کشاورزان خوزستانی چاره ای ندارند جز این که کشت های پاییزه خود را به تاخیر بیندازند و از کشت گندم و کُلزا پرهیز کنند؛ زیرا سازمان هواشناسی پیش بینی کرده است که تا آذرماه شاهد بارندگی خاصی در خوزستان نخواهیم بود.

چرا خوزستان دچار بحران آب شد؟

در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ که چند روز پیش به پایان رسید، بروز پدیده خشکسالی منجر به کاهش ۴۳ درصد ورودی آب سد‌های خوزستان شد و همین مساله نیز وقوع بحران آب در خوزستان را به همراه داشته است. البته باید توجه داشت که خشکسالی تنها عامل وقوع بحران آب امسال خوزستان نیست و سوء مدیریت منابع آبی این استان در سال های گذشته که شاهد وقوع سیل در خوزستان بودیم، به همراه فرسودگی شبکه انتقال آب، عدم برخورداری صدها روستا از خطوط انتقال آب، اصلاح نشدن واقعی الگوی کشت از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان، نظارت پایین این سازمان بر کشت غیرقانونی برنج و سایر محصولات آب بر و همچنین تعریف نشدن معیشت جایگزین برای کشاورزان در شرایط خشکسالی، همه و همه به بحران آب امسال خوزستان دامن زده است.

حالا هم در شرایطی خوزستان وارد سال آبی جدید شده است که سازمان هواشناسی پیش بینی کرده تا آذرماه در این استان خبری از بارندگی قابل قبول نخواهد بود و با توجه به این که مصرف آب کشت تابستانه خوزستان هنوز متوقف نشده و برداشت آب برای آبیاری مزارع برنج و دیگر محصولات آب بر این استان تا اواخر مهر ادامه خواهد داشت، به نظر می رسد در ماه های آتی شاهد بحرانی تری شدن شرایط آب خوزستان خواهیم بود. بحران پیش رو نیز بیش از همه آب شرب مورد نیاز مردم خوزستان را تهدید می کند، مگر این که دولت برای محدود کردن کشاورزی در فصل پاییز فکری اساسی انجام دهد و البته بتواند معیشت کشاورزانی را نیز که بر اثر محدود شدن کشاورزی خسارت می بینند، تامین کند.

سدهای خوزستان در وضعیت بحرانی

روز ۲۴ شهریور، علی شهبازی، معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در یک گفت و گوی تلوزیونی در تشریح وضعیت بحرانی سدهای خوزستان تاکید کرد که هم اکنون تنها ۱۲ درصد حجم مفید این سدها دارای آب است. او اما امروز در گفت و گو با رکنا از این خبر داد که میزان آب سدهای خوزستان به زیر ۱۰ درصد رسیده و سدهای این استان هم اکنون در حدود ۹ تا ۱۰ درصد حجم مفید خود آب دارند.

شهبازی در توضیح بیشتر گفت: ما هم اکنون در انتهای سال آبی قرار داریم و در این بازه زمانی همواره به صورت طبیعی تمام ذخایر آبی کشور در وضعیت حداقلی قرار می گیرند. در شرایط حاضر هم ما صرفا به تامین نیازهای آبی تابستانه می پردازیم و همزمان بارش خاصی نیز در استان خوزستان رخ نمی دهد. در استان ما نیز معمولا دوره آبگیری سدها در بازه زمانی دی تا اردیبهشت قرار دارد.

وی افزود: با توجه به این که سال آبی قبل، سالی بسیار خشک برای استان خوزستان بود، هم اکنون فشار موجود روی منابع آبی استان ما از شرایط مشابه انتهای سال های آبی گذشته بیشتر است. در این میان ما تا اواخر مهر و حتی هفته اول آبان یعنی زمان برداشت محصولات کشت تابستانه، باید به تامین آب مورد نیاز این کشت بپردازیم.

همپوشانی شروع کشت پاییزه با پایان برداشت آب کشت تابستانه

در این میان باید توجه داشت که به گفته مسئولان سازمان آب و برق خوزستان، تابستان امسال کشاورزان در بیش از ۹۰ هزار هکتار از زمین های این استان به کشت غیرقانونی برنج پرداختند. این کشت به همراه برخی دیگر از کشت های غیرقانونی و خارج از الگوی کشت تعیین شده توسط سازمان جهاد کشاورزی خوزستان در فصل تابستان، منجر به وارد شدن فشار زیادی به منابع آبی این استان در شرایط خشکسالی شده است.

معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در پاسخ به این سوال که چند درصد از حجم مفید سدهای این استان در هفته های آتی صرف آبیاری زمین های برنج و دیگر کشت های تابستانه خوزستان خواهد شد، گفت: ما هیچ گاه نمی توانیم عدد دقیقی را در این زمینه اعلام کنیم، زیرا با توجه به این که جریان پایه رودخانه ها همچنان ادامه دارد و فرآیند بازچرخانی آب نیز انجام می شود، با وجود این که قطعا در هفته های آتی حجم خروجی سدهای خوزستان بالا خواهد بود، اما حجم قابل توجهی از آب هم به سدهای ما وارد می شود.

اما نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که زمان شروع برخی کشت های پاییزه خوزستان با روزهای پایانی تامین آب کشت های تابستانه هم پوشانی دارد. در این شرایط، به گفته شهبازی، در سال هایی مثل امسال که در وضعیت خشکسالی قرار داریم، اگر فکری به حال مدیریت کشت های پاییزه استان خوزستان نشود، در بازه زمانی انتهای شهریور تا پایان مهر، فشار زیادی بر منابع آبی این استان وارد خواهد شد؛ بخصوص که سازمان هواشناسی پیش بینی کرده است که استان خوزستان تا آذرماه شاهد بارندگی قابل توجهی نخواهد بود.

معاون سازمان آب و برق خوزستان با تاکید بر این که در دو ماه آینده حجم منابع آبی این استان به اندازه تمام مصارف وضعیت عادی نخواهد بود، عنوان کرد: در شرایط کنونی ما چاره ای نداریم جز این که اولویت بندی صحیحی را در مصارف آب استان انجام دهیم. بنابراین ما به همه کشاورزان توصیه کرده ایم برای این که ریسک کمتری داشته باشند، تا حد امکان کشت پاییزه خود را با تاخیر آغاز کنند؛ یعنی شروع کاشت آنها در نزدیکترین زمان به شروع بارش های پاییزه باشد.

کشاورزان کُلزا و چغندر قند نکارند

شهبازی درباره اولویت های سازمان آب و برق خوزستان برای تامین آب در شرایط بحرانی موجود توضیح داد: اولویت اول ما تامین آب شرب و اولویت دوم، تامین آب صنایع است و ما تدابیر ویژه ای را اندیشیده ایم که در هیچ شرایطی آب مورد نیاز این دو بخش کم نیاید. در حوزه کشاورزی نیز اولویت نخست ما تامین نیازهای آبی کشت تابستانه است و برای کشت پاییزه نیز با هماهنگی هایی که با سازمان جهاد کشاورزی استان انجام داده ایم، به همه کشاورزان توصیه کرده ایم که حتی الامکان از کشت های زودهنگام مثل کُلزا و چغندر قند که تامین آب آنها با کشت های تابستانه همپوشانی دارد، پرهیز کنند.

وی افزود: کشت غالب پاییزه استان ما گندم است که معمولا از آبان ماه شروع می شود و البته کشت گندم قابلیت آن را دارد که کشاورزان، شروع آن را به تاخیر بیندازند. همچنین کشت چغندر قند، کلزا، سبزیجات و صیفی جات بخش های دیگر کشت پاییزه را تشکیل می دهند که به صورت متداول کار آماده سازی مزرعه برای این کشت ها از اوایل شهریور آغاز می شود.

کشاورزان حتما کشت پاییزه را به تاخیر بیندازند

در این میان سوال مهم این است که آیا همزمان شدن شروع کشت چغندر قند، کلزا، سبزیجات و صیفی جات با پایان زمان برداشت آب کشت تابستانه، اندک آب موجود در سدهای خوزستان را به خطر خواهد انداخت یا خیر؟

شهبازی در پاسخ به این سوال گفت: ما این تناسب را در نظر گرفته ایم و با سازمان جهاد کشاورزی استان هماهنگ کرده ایم که در برخی حوضه های آبریز مثل حوضه دِز که تنش آبی بیشتری در آن وجود دارد، کشت چغندر قند و کلزا انجام نشود و در حوضه های آبریز دیگر نیز به صورتی برنامه ریزی می کنیم و به آگاه سازی کشاورزان می پردازیم که بتوانیم با حداقل تنش های آبی دو ماه آینده را پشت سر بگذاریم.

معاون سازمان آب و برق خوزستان ادامه داد: توصیه اکید ما به کشاورزان خوزستانی این است که کشت پاییزه را به تاخیر بیندازند، یعنی محصولات خود را از نیمه دوم آبان بکارند که در زمان نزدیکتری به بارش های پاییزه قرار داریم. در چنین شرایطی هم طبیعتا کشاورزان ما بهتر است که از کشت چغندر قند و کلزا پرهیز کنند و به سمت کشت هایی بروند که امکان به تاخیر انداختن آن وجود دارد.

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به شرایط خشکسالی، ما هم اکنون به شدت چشم انتظار بارش باران هستیم و امیدواریم از نیمه دوم آبان، ضمن این که دما کاهش پیدا می کند و میزان تبخیر سطحی منابع آبی کمتر می شود، شدت بارش ها نیز بیشتر شود و به این صورت، بخش زیادی از آب مورد نیاز کشت های پاییزه توسط بارندگی تامین شود.

کشاورزان باید درک کنند که در خشکسالی قرار داریم

مساله مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که اساسا اگر قرار بود کشاورزان خوزستانی به توصیه های سازمان آب و برق استان خود توجه کنند، در تابستان امسال که در اوج بحران خشکسالی قرار داشتیم، به کشت غیرقانونی برنج نمی پرداختند. بررسی روند کشت و کار در استان خوزستان در سال های اخیر نیز نشان می دهد که بیشتر کشاورزان این استان نه تنها به توصیه های سازمان آب و برق توجه نمی کنند، بلکه حتی به مقررات تعیین شده و الگوی کشت ابلاغی سازمان جهاد کشاورزی استان خود نیز توجهی ندارند و بعید است که در پاییز امسال هم با وجود این که بی آبی در خوزستان تشدید خواهد شد، کشاورزان این استان از کشت محصولاتی مانند چغندر قند و کلزا دست بکشند.

در این میان البته نمی توان از کشاورزان خوزستانی خرده گرفت، بلکه نوک پیکان انتقاد را باید به سمت مسئولان دولتی این استان در سال های اخیر نشانه رفت که نتوانستند با اشتغالزایی مناسب، معیشت جایگزینی برای کشاورزان استان خود تعریف کنند تا امرار معاش این کشاورزان در شرایط خشکسالی فشار بیش از حدی را بر منابع آبی این استان وارد نکند.

همچنین این انتقاد نیز به سازمان جهاد کشاورزی خوزستان وارد است که نمی تواند نظارت مناسبی بر الگوی کشت ابلاغی خود داشته باشد تا کشت های غیرقانونی در سطح استان رخ ندهد. حالا سوال مهم این است که در شرایط کنونی که به نوعی در بحرانی ترین وضعیت تامین آب خوزستان قرار گرفته ایم، آیا کشاورزان استان این بار به توصیه های ابلاغی و مقررات تعیین شده از سوی سازمان های آب و برق و  کشاورزی استان توجه خواهند کرد؟

شهبازی در پاسخ به این سوال گفت: اکنون منابع آب استان ما به شدت محدود است و همه کشاورزان می دانند که تا انتهای آبان، جریان آب جاری در کانال ها، رودخانه ها و آبراهه ها رو به کاهش است و همه ما باید دست به دست هم بدهیم تا طوری منابع آبی استان را در دو ماه آینده مدیریت کنیم که نه به کمیت آب مورد نیاز کشاورزان و نه به کیفیت آب شرب مردم لطمه ای وارد نشود. برای تحقق این هدف نیز تمام دستگاه ها از جمله کشاورزان باید با ما همکاری کنند.

معاون سازمان آب و برق خوزستان در پاسخ به این سوال که اگر کشاورزان با این سازمان همکاری نکنند، نهادهای دولتی استان چه اقدامی را انجام خواهند داد، عنوان کرد: در درجه اول همه ما از جمله کشاورزان استان باید درک کنیم که در شرایط خشکسالی قرار گرفته ایم و در وضعیت موجود همه ما باید با یکدیگر همکاری کنیم، اما طبیعتا اگر هیچ کس همکاری نکند، وضعیت مناسبی هم پیش روی ما نخواهد بود.

مردم نگران تامین آب شرب نباشند

این مقام ارشد سازمان آب و برق خوزستان در پاسخ به این سوال که آیا همکاری نکردن کشاورزان، منجر به بحرانی شدن وضعیت آب شرب مردم این استان خواهد شد یا خیر، توضیح داد: تامین آب شرب مردم خوزستان خط قرمز ماست و برنامه ریزی جداگانه ای برای این منظور انجام گرفته است و ما به صورت لحظه به لحظه کمیت و کیفیت آب شرب مورد نیاز مردم استان را رصد می کنیم.

وی در ادامه تاکید کرد: تمام همکاران ما در وزارت نیرو و سازمان آب و برق خوزستان در تلاش هستند تا هر طور شده است، هیچ مشکلی برای آب شرب مردم خوزستان پدید نیاید و مردم استان ما نباید هیچ گونه نگرانی درباره تامین آب شرب خود داشته باشند؛ زیرا محل تامین آب کشاورزی با محل تامین آب شرب متفاوت است و ما هیچ گاه اجازه نمی دهیم که مصرف زیاد آب در بخش کشاورزی، روند تامین آب شرب مردم استان ما را تهدید کند.

نمی توانیم حقابه هورالعظیم را تامین کنیم

شهبازی درباره برنامه این سازمان برای تامین حقابه تالاب ها در دو ماه آینده گفت: میزان حقابه تالاب ها همواره از تعادل بین توان موجود سیستم منابع آب و مصارف موجود در حوضه های آبریز مشخص می شود. اکنون هم که در شرایط خشکسالی قرار گرفته ایم، ورودی سد کرخه تنها بین ۷ تا ۸ متر مکعب بر ثانیه و خروجی آن بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ متر مکعب بر ثانیه است. بنابراین اگر ما می خواهیم حقابه هورالعظیم را از سد کرخه تامین کنیم، باید توازنی مناسب بین مصارف بخش های مختلف و میزان خروجی سد کرخه ایجاد کنیم.

وی در پایان تصریح کرد: در شرایط کنونی سازمان حفاظت محیط زیست از ما خواسته است که به میزان ۴۹ متر مکعب بر ثانیه به حقابه تالاب هورالعظمیم اختصاص دهیم که قطعا تامین این رقم درخواستی محیط زیست در توان ما نیست؛ زیرا ما اکنون قدرت مانور زیادی روی خروجی آب سدها نداریم، اما بازهم تلاش می کنیم که حداقل زیست محیطی رعایت شود و امیدواریم بتوانیم در دو ماه آینده به اندازه ۲۵ تا ۳۰ متر مکعب بر ثانیه حقابه هورالعظیم را تامین کنیم.

منبع: رکنا