وضعیت وحشتناک تامین آب در سیستان/ زنان کولبری ‌می‌کنند

۲۹۰ در این شرایط، زنان این روستاها وقتی که آب تانکرها کفاف نیازهای خانواده شان را ندهد، ناچارند که برای تامین آب، دبه های بزرگ را روی سرشان بگذارند و از هوتک ها یا رودخانه ها آب بردارند. این در حالی است که از سال ها قبل دو سد بزرگ در شمال منطقه دشتیاری بزرگ احداث شده، اما هنوز خطوط لوله انتقال آب از این سدها به بیشتر روستاهای این منطقه کشیده نشده است.

دشتیاری بزرگ منطقه ای در جنوب بلوچستان است که از نظر تقسیمات کشوری، شامل شهرستان های دشتیاری و چابهار و بخشی از شهرستان قصر قند می شود. منطقه دشتیاری بزرگ شامل ۴۶۱ روستاست که از میان آنها فقط ۱۷۱ روستا در غرب دشتیاری بزرگ دارای خطوط لوله کشی آب هستند. اما ۲۹۰ روستا در منطقه دشتیاری بزرگ با تانکر آبرسانی می شوند و با توجه به این که در بسیاری از مواقع، آب تانکر کفاف تمام نیازهای روستاییان دشتیاری بزرگ را نمی دهد، روستاییان و بخصوص زنان روستایی این منطقه ناچارند که برای تامین بخشی از آب مورد نیاز خود از هوتک یا رودخانه آب بردارند.

البته اخیرا جمعی از موسسه های خیریه، اقداماتی را برای کشیدن خطوط لوله های آب به ۲۰ روستا در شهرستان دشتیاری انجام داده اند و تا کنون هزینه مورد نیاز برای انتقال دائمی آب به ۱۰ روستا تامین شده و خطوط لوله یکی از روستاها به نام عثمان آباد که جنوب شرقی ترین روستای ایران محسوب می شوند نیز کشیده شده است. فیلم هم مربوط به روستای عثمان آباد است که تا دو هفته پیش مردمان آن ناچار بودند که با وضعی اسفناک آب مورد نیاز خود را تامین کنند، اما به کمک خیران مشکل آب مردمان این روستا برطرف شده است.

چرا زنان دشتیاری بزرگ مجبور به کولبری آب هستند؟

مطابق آخرین آمارهایی که وزارت نیرو ارائه کرده است، حدود ۳ هزار روستا با جمعیت ۷۰۰ هزار نفر در سیستان و بلوچستان فاقد خطوط لوله کشی آب هستند و همچنان با تانکر آبرسانی می شوند. البته وزارت نیرو برای هر روستا به ازای جمعیت ثبت شده آن به صورت روزانه سهمیه رایگان مشخصی در نظر گرفته است، اما این سهمیه حتی کفاف مصرف آب شرب مردمان روستایی را هم نمی دهد و به همین دلیل، روستاییان گاهی ناچار می شوند که برای تامین آب مورد نیاز خود به هر تانکر ۱۲ هزار لیتری بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان بپردازند.

البته در برخی روستاهای سیستان و بلوچستان نیز مغازه هایی وجود دارند که دبه های ۲۰ لیتری آب آشامیدنی را با نرخ ۶ هزار تومان به مردم می فروشند و اساسا فقدان خطوط لوله کشی در جنوب بلوچستان منجر به آن شده است که خرید آب آشامیدنی به یکی از نیازهای هر روزه مردمان این منطقه تبدیل شود.

اما بخش زیادی از مردم روستاهای جنوب بلوچستان به ویژه روستاهای شهرستان های دشتیاری و چابهار که در منتهی الیه جنوب شرقی کشور قرار گرفته اند و جزو محروم ترین نقاط ایران محسوب می شوند، توان پرداخت این هزینه ها را ندارند و در چنین شرایطی، مردم ناچارند که برای تامین آب مورد نیاز خود، از رودخانه ها یا هوتک های موجود در منطقه آب بردارند.

روستاییان جنوب بلوچستان از آب هوتک ها و رودخانه ها بیشتر برای شست و شو استفاده می کنند، اما اگر این مردمان روستایی آب کم بیاورند یا تانکر دیر به دیر به آنها برسد، ناچار می شوند که از همین آب غیرآشامیدنی برای آشامیدن نیز استفاده کنند.

نحوه آب برداشتن از هوتک ها یا رودخانه ها نیز به این صورت است که زنان بلوچ دبه های بزرگ آب را پس از پر کردن، روی سر یا دوش خود می گذارند و آب را تا منازل خود حمل می کنند؛ نوعی کولبری زنان برای تامین آب خانواده که به گفته نماینده مردم سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان ها، هنوز در ۲۹۰ روستا در منطقه دشتیاری بزرگ رواج دارد.

سهمیه اندک روستاییان دشتیاری بزرگ از آب تانکرها

شه بخش گرگیج، فعال مدنی بلوچستان و نماینده مردم سیستان و بلوچستان در دوره پنجم شورای عالی استان ها درباره وضعیت تامین آب مورد نیاز بیشتر روستاهای منطقه دشتیاری بزرگ به خبرنگار اجتماعی رکنا توضیح داد: با وجود این که روستاهای منطقه دشتیاری بزرگ در کنار دریا قرار گرفته اند و در بالادست آنها نیز دو سد بزرگ به نام های پیشین و زیردان وجود دارد، اما وضعیت تامین آب در بیشتر روستاهای این منطقه بسیار نامناسب است.

وی افزود: بیشتر روستاهای دشتیاری بزرگ به دلیل فقدان خطوط لوله کشی به آبرسانی با تانکر نیاز دارند، اما با توجه به این که سهمیه رایگان هر نفر از آب تانکر صرفا ۱۵ لیتر در شبانه روز است، مردم در بیشتر مواقع با کمبود آب مواجه می شوند و ناچارند که یا با پرداخت هزینه به تانکرها از آنها آب بخرند یا آب شرب مورد نیاز خود را از مغازه دارها تهیه کنند.

این فعال مدنی بلوچستان ادامه داد: روستاییان ناچارند که از سهمیه ۱۵ لیتری که از سوی وزارت نیرو برایشان در نظر گرفته است، هم برای شرب و هم برای شست و شو و هم برای احشام استفاده کنند. این سهمیه نیز قطعا کفاف تامین تمام این نیازها را نمی دهد و به همین دلیل، بیشتر روستاییان دشتیاری صرفا از این سهمیه برای آب شرب استفاده می کنند و آب شست و شو و احشام را از منابع مختلفی مثل هوتک ها و رودخانه ها تامین می کنند.

آشامیدن اجباری آب غیرآشامیدنی هوتک ها

البته آن طور که گرگیج می گوید، با وجود سهمیه ۱۵ لیتری در نظر گرفته شده، مردمان روستاهای دشتیاری بعضا با کمبود آب شرب نیز مواجه می شوند، چراکه بیشتر تانکرهایی که به روستاهای این منطقه آب رسانی می کنند، فرسوده هستند و در مواقع بسیاری پیش می آید که این تانکرها خراب شوند و نتوانند به موقع به مردم آبرسانی کنند.

نماینده مردم بلوچستان در شورای عالی استان ها ادامه داد: وقتی مردم با کمبود آب مواجه می شوند، یا ناچار می شوند که برای خرید آب به تانکرها پول بدهند، یا از مغازه ها آب شرب تهیه کنند یا اگر تانکر نیاید یا فاصله مغازه آب فروشی با روستایشان زیاد باشد یا پول خرید آب را نداشته باشند، راه دیگری جز برداشتن آب از هوتک یا رودخانه برایشان باقی نمی ماند.

وی افزود: متاسفانه هنوز در مواقع خشکسالی، در برخی روستاهای منطقه دشتیاری بزرگ، مردم به ناچار از آب هوتک برای شرب هم استفاده می کنند. این در حالی است که آب هوتک کاملا غیرآشامیدنی محسوب می شود و مصرف آن قطعا می تواند مردم را به بیماری های مختلفی دچار کند.هوتک چیست و چه نقشی در زندگی بلوچ ها دارد؟

هوتک در واقع نوعی برکه یا آبگیر است که به صورت طبیعی با آب باران یا سیلاب پر می شود و در طول تاریخ نقش مهمی در تامین آب مردمان بلوچستان داشته است؛ اطراف بیشتر روستاهای منطقه بلوچستان نیز تعدادی هوتک قرار گرفته است که هنوز هم مردم آب مورد نیاز برای شست و شو، احشام و کشاورزی را از طریق آنها تامین می کنند.

البته گرگیج معتقد است که حتی اگر صد در صد روستاهای جنوب بلوچستان نیز لوله کشی شوند، بازهم هوتک از زندگی مردمان روستایی این منطقه حذف نخواهد شد، چراکه بیشتر این مردم، دامدار یا کشاورز هستند و تحت هر شرایطی برای تامین آب احشام یا مزارع خود به هوتک ها احتیاج پیدا می کنند.

در این میان اما طبیعی است که اگر تمام روستاهای بلوچستان مجهز به خطوط لوله کشی شوند و از آب موجود در این خطوط برای شرب و شست و شو استفاده شود، دیگر نقش هوتک ها در زندگی مردمان روستایی بلوچستان صرفا محدود به تامین آب کشاورزی و دامداری می ماند.

کودکان و بزرگسالان بلوچ چگونه قربانی بی آبی می شوند؟

هوتک ها البته با وجود نقش مهمی که در زندگی روستاییان جنوب بلوچستان ایفا می کنند، خطرات زیادی را نیز برای آنها به همراه دارند؛ به نحوی که با توجه به گود بودن آنها و با توجه به این نکته که در بسیاری از مواقع بلوچ ها همراه کودکان خود برای برداشتن آب به هوتک ها مراجعه می کنند یا خود کودکان برای تفریح و آب تنی پای هوتک ها می روند، همواره احتمال غرق شدن کودکان در هوتک ها وجود دارد.

گرگیج ضمن اشاره به این نکته گفت: متاسفانه هر سال شاهد کشته شدن حداقل ۱۰ کودک در هوتک های بلوچستان هستیم. البته این بچه ها صرفا به دلیل تلاش برای برداشتن آب در هوتک غرق نمی شوند و گاهی مواقع کودکان روستایی بلوچستان که هیچ تفریح دیگری ندارند، برای آب تنی به هوتک ها سرمی‌زنند و ممکن است در چنین شرایطی دچار حادثه شوند.

البته همان طور که گفته شد، هوتک تنها منبع طبیعی تامین آب روستاهای منطقه دشتیاری محسوب نمی شود و گاهی اوقات مردمان این روستاها ناچارند که برای تامین آب مورد نیاز خود، به پای رودخانه های سرباز یا کاجو بروند. در این شرایط نیز به گفته نماینده مردم بلوچستان در شورای عالی استان ها، چون گاندوها یا همان تمساح های پوزه کوتاه در طول این رودخانه ها زندگی می کنند، بعضا افراد مختلف از کوچک و بزرگ توسط گاندوها آسیب می بینند و دست یا پایشان قطع می شود و به نوعی سلامتشان قربانی نبود آب لوله کشی در روستاهای جنوب بلوچستان می شود.

این فعال مدنی بلوچستان در ادامه تاکید کرد: قطعا اگر آب لوله کشی به تمام روستاهای جنوب بلوچستان بخصوص منطقه دشتیاری بزرگ برسد و البته پارک یا فضاهای تفریحی بیشتری برای کودکان روستایی این منطقه ایجاد شود، میزان مراجعه افراد به هوتک ها یا رودخانه ها نیز کمتر خواهد شد و کمتر شاهد غرق شدن کودک ها یا آسیب دیدن کودکان و بزرگسالان بر اثر حمله گاندوها خواهیم بود.

بی آبی دشتیاری بزرگ با وجود داشتن دو سد مهم

این وضعیت اسفناک تامین آب در روستاهای منطقه دشتیاری بزرگ اما در شرایطی رخ می دهد که در این منطقه دو سد مهم یعنی سد پیشین با ظرفیت مخزن ۱۷۵ میلیون متر مکعب روی رودخانه سرباز و سد زیردان با ظرفیت مخزن ۲۰۰ میلیون متر مکعب روی رودخانه کاجو بنا شده است. حدود ۲۰۰ روستا زیرمجموعه سد پیشین و ۲۶۱ روستا نیز زیرمجموعه سد زیردان محسوب می شوند.

آن طور که گرگیج می گوید، با وجود این که سد پیشین در سال ۷۲ افتتاح شده است، اما هنوز لوله کشی های مربوط به پایین دست این سد تکمیل نشده یا از خطوط لوله فرسوده ای در این منطقه استفاده شده است و به همین دلیل تقریبا هیچ کدام از روستاهای پایین دست سد پیشین، نمی توانند به صورت مستقیم از آب سد استفاده کنند.

این فعال مدنی بلوچستان در توضیح بیشتر گفت: از سد پیشین تا بند شیرگواز لوله کشی نشده است و آب بعد از رهاسازی از سد در طول مسیر رودخانه حرکت می کند و به این بند انحرافی می رسد. از این بند به بعد نیز آب از زیر زمین وارد چاه های فلمن موجود در منطقه می شوند و بعد هم از طریق لوله های آهنی به روستاهای شرق دشتیاری بزرگ می رود.

نماینده مردم بلوچستان در شورای عالی استان ها ادامه داد: لوله های آهنی که از ۲۰ سال پیش در این منطقه کشیده شده اند، هم اکنون فرسوده شده اند و اساسا استفاده از این خطوط برای آبرسانی به این منطقه از اول هم اشتباه بود. اکنون هم هیچ کدام از ۲۰۰ روستای زیرمجموعه سد پیشین نمی توانند به صورت مستقیم از آب این سد استفاده کنند و آب سد از طریق تانکر به آنها می رسد.

البته به گفته گرگیج، در سال های اخیر لوله کشی مربوط به بخشی از پایین دست سد پیشین انجام شده، اما این آب صرفا به برخی شهرهای شرق منطقه دشتیاری بزرگ رسیده است و در حال حاضر هنوز هم روستاهای منطقه دشتیاری با وجود این که فاصله زیادی با سد پیشین ندارند، فاقد خطوط لوله کشی هستند.

دولت جدید به داد ۲۹۰ روستای بدون خط لوله دشتیاری بزرگ برسد

سد زیردان نیز در سال ۹۰ افتتاح شد، اما آن طور که نماینده مردم بلوچستان در شورای عالی استان ها می گوید، تا همین یک سال پیش هنوز هم بخش زیادی از شهرها و روستاهای زیرمجموعه این سد فاقد خطوط لوله کشی بودند. البته اکنون ۱۷۱ روستای زیرمجموعه سد زیردان در غرب منطقه دشتیاری بزرگ دارای

خطوط لوله کشی هستند، اما هنوز ۹۰ روستا در این منطقه فاقد خطوط لوله هستند و مردمان آن ناچارند که همچنان با استفاده از تانکر یا روش های سنتی از جمله برداشت آب از هوتک یا رودخانه، آب مورد نیاز خود را تامین کنند.

البته به گفته گرگیج، در همان ۱۷۱ روستا نیز که خطوط لوله کشی وجود دارد، بازهم شبکه انتقال آب هنوز کامل نشده است و در بسیاری از روستاهای این منطقه صرفا نیمی از خانه ها دارای آب لوله کشی هستند. البته این فعال مدنی بلوچ با توجه به پروژه هایی که اخیرا وزارت نیرو در این منطقه کلید زده، امیدوار است که ظرف دو تا سه ماه آینده نه تنها خطوط لوله کشی تمام ۱۷۱ روستای غرب دشتیاری بزرگ تکمیل شود، بلکه خطوط لوله برای ۹۰ روستایی که در این منطقه هم اکنون فاقد خط لوله هستند نیز کشیده شود تا مشکل تامین آب دائمی تمام ۲۶۱ روستای زیرمجموعه سد زیردان حل شود.

در این میان اما از مجموع تمام این صحبت ها این طور برمی‌آید که اکنون از میان ۴۶۱ روستایی که در منطقه دشتیاری بزرگ (شهرستان های دشتیاری و چابهار و بخشی از شهرستان قصر قند) در منتهی الیه جنوب شرقی ایران قرار گرفته اند، حدود ۲۹۰ روستا فاقد خطوط لوله آب هستند و زنان این روستاها وقتی که با کمبود آب مواجه شوند، چاره ای ندارند جز این که دبه ها را روی سر خود بگذارند و برای تامین آب مورد نیاز خانواده شان از هوتک ها یا رودخانه ها آب بیاورند.

حالا هم که موسسه های خیریه در تلاش برای آب رسانی دائمی به ۲۰ روستا از ۲۹۰ روستای فاقد خطوط لوله آب در دشتیاری بزرگ هستند، از دولت جدید انتظار می رود که هرچه زودتر برای کشیدن خطوط لوله انتقال آب به ۲۷۰ روستای دیگر این منطقه اقدام کند.