عرضه دولتی لاستیک جوابگوی بازار خواهد بود؟

تولید لاستیک در کشور در سه‌ماه ابتدای امسال نسبت به ‌مدت مشابه سال قبل ۲۴درصد رشد داشت و روند افزایش تولید به گفته مسئولان این صنعت با گشایش خطوط تولید در کارخانه‌های موجود و افتتاح کارخانه‌های جدید ادامه دارد. با این حال از ابتدای امسال بازار لاستیک به‌ویژه لاستیک سبک روزهای ناآرام و بی‌ثباتی را گذرانده و کمبود و گرانی، خریداران را بسیار آزار داده است. با تغییر پایه ارز واردات مواداولیه تولید لاستیک از دولتی به نیمایی، این انتظار وجود داشت که قیمت این کالا در بازار روند صعودی را تجربه کند اما پیش از اینکه لاستیک‌های جدید تولیدی به بازار وارد شوند، بسیاری از لاستیک‌های قدیمی نیز یا با نرخی دوبرابر نرخ مصوب به خریدار فروخته شد یا در سودای فروش با قیمت بالاتر در روزهای آینده، به انبارها رفت. اینکه لاستیک‌های احتکار شده در انبار کدام بخش از زنجیره تولید تا توزیع جا خوش کرده‌اند، به معمای بازار و صنعت لاستیک تبدیل شده است.

نیاز سالانه کشور به لاستیک در مجموع چیزی بین ۳۵۰هزار تن معادل ۲۸ تا ۲۹ میلیون حلقه برآورد شده است که نزدیک به دوسوم این میزان توسط تولیدکنندگان داخلی تامین می‌شود. بر اساس آمار اداره کل نظارت بر کالاهای غیرفلزی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، شرکت‌های تولیدی داخلی ۷۰درصد نیاز کشور به لاستیک‌های سبک و ۴۰درصد تقاضای لاستیک سنگین را تامین می‌کنند و مابقی نیاز بازار با واردات تامین می‌شود. از ۳۵۰هزار تن لاستیک مورد‌نیاز کشور ۱۹۰هزار تن مربوط به لاستیک‌های سبک شامل سواری و وانتی و ۱۶۰ هزار تن دیگر هم مربوط به لاستیک‌های سنگین شامل باری، اتوبوسی، راهسازی و صنعتی است.

حل مشکل تامین لاستیک سنگین

افزایش تعرفه واردات لاستیک ۲سال پیش منجر به کاهش واردات و افزایش قیمت لاستیک سنگین در بازار شد و اعتراض شدید کامیون‌داران را به همراه داشت. دولت در آن زمان برای کنترل شرایط، تعرفه واردات لاستیک سنگین را کاهش داد اما تعرفه لاستیک سبک با توجه به توان بالای تولید داخلی بالای ۴۰درصد باقی ماند. توزیع لاستیک سنگین نیز با اجرای طرح توزیع سیستمی ساماندهی شده و گرچه افزایش دوباره تعرفه واردات لاستیک سنگین به ۲۶درصد حجم واردات را در ماه‌های اخیر کاهش داده اما به‌نظر می‌رسد رانندگان خودروهای سنگین کمتر با مشکلات تهیه لاستیک مواجهند؛ چیزی که در ۵‌ماه اخیر دارندگان خودروهای سبک را بسیار آزار داده است. دولت اما در نظر دارد با راه‌اندازی سامانه توزیع سیستمی، بازار لاستیک سبک را ساماندهی کند.

توزیع سیستمی لاستیک سواری، از اول شهریور

به گفته مجری طرح توزیع سیستمی لاستیک، قرار است «درصورت همکاری تولیدکننده‌ها» از اول شهریور، لاستیک خودرو‌های سواری همانند خودرو‌های سنگین به‌صورت سیستمی و سامانه‌ای توزیع شود. رسول جمشیدی درباره این طرح به خبرگزاری‌ها گفته است: طبق مصوبه تنظیم بازار، تمام تولیدکنندگان داخلی باید میزان تولید خود را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند و فقط می‌توانند بخش کوچکی از تولیدات خود را به‌عنوان گارانتی یا فروش شرکتی نزد خود نگه‌دارند، اما تاکنون بعضی تولیدکننده‌ها این کار را به درستی انجام نداده و باعث به تعویق افتادن اجرای این طرح شده‌اند. مجری طرح توزیع سیستمی لاستیک خودرو محدودیت ثبت سفارش واردات را به‌عنوان ضمانت اجرای این طرح معرفی کرده و افزوده است: وزارت صنعت، فرایندی را ایجاد کرده است که بر اساس آن ثبت سفارش و تأیید سفارش برای خرید مواداولیه تولیدکنندگان بر اساس میزان تولید و فروش واحد تولیدی آنها انجام می‌شود. با اجرای این طرح قطعاً شرکت‌های تولیدی هم که بعضاً همکاری نکرده و تاکنون درصد کمی از تولیدات خود را اظهار کرده‌اند اجباراً در سامانه، تولیدات خود را ثبت خواهند کرد و طرح توزیع سیستمی لاستیک خودرو‌های سواری اجرا خواهد شد. جمشیدی همچنین گفته که سامانه توزیع سیستمی لاستیک‌های خودرو‌های سواری باید پیش از این اجرا می‌شد، اما متأسفانه به‌دلیل همکاری نکردن بعضی از تولیدکننده‌ها تاکنون اجرایی نشده‌است. تولیدکنندگان لاستیک اما این ادعا را که همکاری نکردن آنها مانع اجرای طرح توزیع سیستمی بوده، نمی‌پذیرند و معتقدند مشکلات دیگری تاکنون مانع اجرایی شدن آن بوده است.

مشکل در خود طرح است، نه تولیدکنندگان

سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لاستیک معتقد است طرح توزیع سیستمی به لحاظ اجرا مشکل دارد. مصطفی تنها می‌گوید: لاستیک خودروهای سواری از لحاظ طرح، اندازه و شاخص سرعت بسیار متنوع هستند و حجم زیادی از اطلاعات مربوط به هر قلم از این انواع باید تعریف و در سامانه ثبت شود، به‌طوری که اطلاعات تعریف شده بین ما و مسئولان سایت مشترک باشد. اما تولیدکنندگان و گردانندگان این سایت هنوز به این تعریف مشترک نرسیده‌اند و تا زمانی که این اشتراک ایجاد نشود، نمی‌توان انتظار داشت طرح به خوبی اجرا شود. او می‌افزاید: بارها به مسئولان سایت اعلام کرده‌ایم که ما باید با هم به یک زبان مشترک برسیم تا اطلاعات به‌طور مستقیم از سیستم ما به سیستم سایت منتقل و ثبت شود؛ چرا که بازنویسی اطلاعات و مشخصات ارائه شده از سوی تولیدکنندگان به‌صورت دستی در سایت توزیع عملی نیست و قطعا با اشتباه ها و مشکلات زیادی همراه خواهد بود. آنچه از سوی سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لاستیک درخصوص مشکلات ثبت یا حتی ارائه اطلاعات از سوی تولیدکنندگان مطرح می‌شود، به‌احتمال زیاد با ایجاد تغییراتی در سایت می‌تواند قابل‌حل باشد اما رسیدن به زبان مشترک پروسه‌ای زمان‌بر است که با زمان اعلام شده برای آغاز اجرای طرح همخوانی ندارد.

فرهنگ توزیع در کشور ما سنتی است

سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لاستیک، ناهمخوانی سیستم طراحی شده با نظام سنتی توزیع در کشور را دلیل بعدی و مهم‌تر تأخیر در اجرای طرح توزیع سیستمی لاستیک می‌داند و می‌افزاید: در روش توزیع سیستمی، انتقال لاستیک باید توسط خریدار تأیید شود. به این شکل که تولیدکنندگان، لاستیکهای تولیدی را به بنکدار و عمده‌فروش می‌دهند، بنکدار این انتقال را تأیید می‌کند و اطلاعات ثبت‌شده نیز نشان‌می‌دهد که این لاستیکها از حساب شرکت تولیدکننده خارج و به‌حساب بنکدار وارد شده‌اند. در مرحله بعدی بنکدار لاستیک‌ها را به خرده‌فروش می‌فروشد و اطلاعات مربوط به خروج این کالاها از حساب بنکدار و ورود آنها به‌حساب مغازه‌دار هم باید در سیستم به ثبت برسد اما مشکل همین جا آغاز می‌شود. به گفته تنها، بسیاری از توزیع‌کنندگان خرد و فروشندگان به‌طور مثال مغازه‌های پنچرگیری که در شهرها و جاده‌های اقصی‌نقاط کشور کار فروش و تعویض لاستیک را انجام می‌دهند، به شکل سنتی فعالیت می‌کنند و نه به کامپیوتر دسترسی دارند و نه از سواد کافی برای استفاده از آن برخوردارند، در نتیجه اطلاعات مربوط به فروش لاستیک در این بخش،

به درستی به ثبت نمی‌رسد و در حالی‌ که بنکدار لاستیک را توزیع کرده، به‌دلیل تأیید نشدن از سمت خریدار که همان مغازه‌دار است، لاستیکها در حساب او باقی می‌ماند. سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لاستیک معتقد است که توزیع سیستمی با وجود این مشکل، تنها به شرطی کار می‌کند که گردانندگان سیستم، اطلاعات ارائه شده از سوی فروشنده عمده را با ارائه مستنداتی از سوی او بپذیرند و لاستیکها را از حساب او خارج شده بدانند، چون در صورتی که منتظر تأیید اطلاعات از سوی مغازه‌دار بمانند ممکن است به‌دلیل دسترسی نداشتن مغازه‌دار به کامپیوتر، این اطلاعات هرگز تأیید نشود و بنکدار در این میان با اتهام احتکار مواجه می‌شود.

 موفقیت طرح در توزیع لاستیک سنگین

اما سؤالی که در این میان وجود دارد این است که چرا روش توزیع سیستمی در زمینه لاستیک های سنگین بازدهی خوبی داشته است؟ سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لاستیک به این پرسش اینگونه پاسخ می‌دهد: در لاستیکهای سنگین به‌دلیل تنوع پایین‌تر اقلام، حجم کمتر معاملات و شیوه فروش حواله‌ای، ثبت اطلاعات خرید و فروش آسان‌تر است؛ به این معنی که برای خریدار حواله صادر می‌شود و او با مراجعه به مغازه لاستیک را تحویل می‌گیرد، اما توزیع و ثبت اطلاعات لاستیک های سبک پیچیدگی بیشتری دارد. به عقیده این کارشناس، شیوه توزیع سیستمی، طرحی خوب است اما با نظام و فرهنگ توزیع در کشور ما همخوانی ندارد و تا مشکلات ریز و درشت آن حل نشود امکان اجرای موفق آن وجود ندارد.