۸ حق مسلم متهم

در یک دادرسی عادلانه، طرفین دعوا حق دارند که از ابتدا تا انتهای مراحل فرآیند دادرسی از یک‌سری از حقوق برخوردار باشند که این حقوق تضمین‌کننده عدالت در دادرسی می‌باشند و دولت‌ها مکلف‌اند که این حقوق را رعایت کنند.

یکی از این حقوق، حقوق متهم در آیین دادرسی کیفری است. حقوق متهم در دادرسی کیفری شامل چندین جنبه مهم می‌شود. به علاوه، او حق دارد که حضور داشته باشد و در تمام مراحل دادرسی به دفاع از خود بپردازد.

حقوق متهم در دادرسی کیفری

متهم حق دارد که برخورد منصفانه و عادلانه‌ای از دادگاه و قوانین دریافت کند. این امر شامل داشتن فرصت کافی برای تهیه دفاع، امکان دسترسی به اطلاعات لازم برای دفاع و امکان ارائه شواهد و ادله در اعتراض به اتهامات مطرح‌شده می‌شود.

متهم حق دارد که در اثر اعمال اجرای قانون، حقوق اساسی‌اش آسیب نبیند. این مسئله به معنای عدم تحمیل مجازات بدون داشتن مدرک کافی یا بدون اعلام اتهام رسمی است. همچنین، ممنوعیت از شکنجه و سوء استفاده از قدرت نیز جزء حقوق متهم است.

بنابراین، رعایت حقوق متهم در آیین دادرسی کیفری، اساسی‌ترین نقطه در تأمین عدالت در دادگاه است و دولت‌ها باید اطمینان حاصل کنند که این حقوق در تمام مراحل دادرسی به رسمیت شناخته شده و رعایت شود.

 آیین دادرسی کیفری برای تضمین آزادی و حقوق افراد ایجاد شده است و حقوقی را برای متهمان شناسایی کرده است که از طریق رعایت آن‌ها، متهمان بتوانند موضع خود را در مقابل نهاد تعقیب، به عنوان طرفین درگیر در فرآیند دادرسی، ارائه دهند. این حقوق برای حفظ عدالت در دادگاه‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده‌ها تعیین شده‌اند.

حق تفهیم اتهام

یکی از حقوق اساسی متهم در آیین دادرسی کیفری، حق تفهیم اتهام می‌باشد. به عبارت دیگر، متهم حق دارد که از جزئیات اتهام مطلع شود و درک کاملی از مواردی که به آن‌ها متهم می‌شود، پیدا کند. این حق، به دفاع متهم از خود کمک می‌کند و امکان تدارک دفاع مؤثر را فراهم می‌آورد.

حق سکوت و عدم اجبار

حق سکوت و عدم اجبار نیز از حقوق متهم در دادرسی کیفری است که تضمین می‌شود. به این معنا که متهم حق دارد که بدون اجبار و تحت هیچ فشاری، اظهاراتی را ارائه ندهد که ممکن است به ضرر وی باشد. این حق از جهت حفظ حریم شخصی و حقوق انسانی متهم بسیار حائز اهمیت است.

حق اطلاع از حقوق قانونی

حق دیگری که متهم در این مرحله تعلق دارد، حق اطلاع از حقوق قانونی خود می‌باشد.

طبق ماده 52 قانون آیین دادرسی کیفری، ضابطان دادگستری مکلف‌اند حقوق مندرج در قانون مربوطه را در مورد شخص تحت‌نظر به متهم تفهیم و به صورت کتبی در اختیار وی قرار دهند.

همچنین، ضابطان باید رسید دریافت و ضمیمه پرونده را به متهم ارائه کنند تا او بتواند از حقوق و مفاد قانونی خود آگاهی کامل داشته باشد و از حق دفاع خود بهره‌مند شود.

این اقدامات از جانب ضابطان به منظور حفظ حقوق متهم و اجتناب از سوءاستفاده‌ها در فرآیند دادرسی صورت می‌گیرد.

حق اطلاع به نزدیکان

طبق ماده 50 قانون آیین دادرسی کیفری، فردی که تحت نظر قرار گرفته است می‌تواند از طریق تلفن یا هر وسیله دیگری اعم از نامه یا پیامک، خانواده و آشنایان خود را از وضعیت خود آگاه کند.

ضابطان نیز مکلف‌اند در این خصوص به فرد کمک کنند و امکان برقراری ارتباط با نزدیکان را فراهم سازند، مگر آن‌که به دلیل تشخیص ضروری معتقد باشند که فرد تحت نظر باید از این حق استفاده نکند.

در صورتی که ضابطان به این نتیجه برسند که استفاده از این حق برای فرد مضر است، باید مراتب را به مقام قضائی اعلام کنند تا دستورات لازم اخذ شود.

حق معاینه پزشکی

ماده 51 قانون آیین دادرسی کیفری به شخص تحت‌نظر و یا یکی از اعضای خانواده‌اش اجازه می‌دهد تا یک پزشک را برای انجام معاینه به دادستان ارجاع دهد.

این امر می‌تواند برای بررسی وضعیت جسمانی یا روحی فرد تحت‌نظر صورت گیرد. گواهی پزشکی حاصل از این معاینه به پرونده افزوده شده و به ثبت و ضبط می‌رسد. این حق برای حفظ حقوق فرد و اطمینان از وضعیت سلامت او در فرآیند دادرسی بسیار اهمیت دارد.

در چارچوب قوانین آیین دادرسی کیفری، حق معاینه پزشکی برای افراد تحت‌نظر و یا افرادی که به عنوان بستگان نزدیک آن‌ها شناخته می‌شوند، تضمین می‌شود.

بنابراین، به موجب ماده 51 این قانون، در صورت درخواست افراد مذکور یا یکی از بستگان نزدیکشان، یک پزشک به تعیین دادستان می‌آید و معاینه‌ای از شخص تحت‌نظر انجام می‌دهد.

در این فرآیند، پزشک معاینه‌ای جامع از وضعیت جسمانی و روانی فرد تحت‌نظر انجام می‌دهد. این معاینه می‌تواند شامل اندازه‌گیری فشار خون، بررسی وضعیت ذهنی، بررسی آسیب‌های جسمی، یا هر نیاز دیگری باشد که به عنوان امری مورد نیاز برای بررسی وضعیت شخص تحت‌نظر، تلقی شود.

گواهی پزشکی حاصل از این معاینه، به عنوان مدرکی مهم در پرونده قرار می‌گیرد و در آن ثبت و ضبط می‌شود. این گواهی به عنوان یک ابزار مهم برای دادگاه و نهادهای قضایی، در ارزیابی صحت وضعیت شخص تحت‌نظر و اتخاذ تصمیمات مربوط به موارد کیفری استفاده می‌شود.

حق معاینه پزشکی در آیین دادرسی کیفری، به منظور حفظ حقوق و عدالت و تضمین اطلاعات دقیق و قابل اعتماد در مورد وضعیت فیزیکی و روانی افراد تحت نظر، بسیار اهمیت دارد و باید با دقت و در چارچوب قوانین مربوطه انجام شود.

حق برخورداری از وکیل و اعلام آن

به موجب ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه فردی به عنوان متهم در پرونده کیفری شناخته شود، او مجاز است تقاضای حضور وکیل خود را ارائه دهد. وکیل مختار است با رعایت اصول محرمانه‌ بودن تحقیقات و مذاکرات، با متهم ملاقات کرده و حضور خود را در پرونده اعلام نماید.

در پایان ملاقات که معمولا نباید بیش از یک ساعت طول بکشد، وکیل می‌تواند ملاحظات خود را به‌صورت کتبی جهت درج در پرونده ارائه دهد.

حق سکوت و اعلام آن

با توجه به ماده 197 قانون آیین دادرسی کیفری، متهم در یک پرونده کیفری می‌تواند سکوت اختیار کند. به عبارت دیگر، او می‌تواند از دادن پاسخ یا امضای اظهارات خودداری کند.

در این صورت، امتناع از دادن پاسخ یا امضای اظهارات و حتی ارائه و تنظیم لایحه دفاعی توسط متهم، در محضر دادگاه ثبت و در پرونده کیفری ذکر می‌شود. این حق، به منظور حفظ حقوق متهم و تضمین انجام دادرسی عادلانه و منصفانه، توسط قوانین کیفری تضمین می‌شود.

حق متهم مبنی بر عدم احضار یا جلب بدون دلیل کافی

با توجه به ماده 168 قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس یا دیگر مقامات قضائی مجاز نیستند که بدون دلیل کافی برای توجه اتهام، فردی را به عنوان متهم احضار یا جلب کنند.