چرا مذاکرات به نتیجه نرسیده؟

تصور رایج در برخی از رسانه‌ها که می‌پنداشتند به محض روی کار آمدن دولت بایدن در ایالات متحده، این بود که آمریکا بدون تردید در همان روز اول، بی هیچ قید و شرطی به برجام باز خواهد گشت و ایران به فوریت از مزایای این توافق بهره‌مند خواهد شد. با این حال پس از گذشت تقریبا شش ماه از زمان روی کار آمدن بایدن، خبری از در دسترس بودن یک توافق فراگیر وجود ندارد و چند دلیلی در این زمینه قابل بررسی است اما پیش از آن باید این نکته را در نظر داشته باشیم که به رغم مقاومت دیپلمات‌های ایرانی، نه دولت آمریکا و نه حتی برخی دیگر از دولت‌های عضو برجام، به مندرجات معاهده پیشین تن نمی‌دهند. در واقع آن‌ها از ایران امتیازاتی می‌خواهند که پذیرش این موارد برای ایران بسیار سخت و دشوار به نظر می‌رسد.

در مقاله‌ای در نشریه نشنال اینترنست از قول یک دیپلمات حاضر در مذاکرات گفته شده که از ایران خواسته‌اند تا تاسیسات سالن‌های جدید غنی‌سازی اورانیوم در نطنز و فردو و تمامی ماشین‌آلات IR6 و IR8 به طور کامل امحا شوند و کالاندریای رآکتور آب سنگین اراک نیز، با شدت بیشتری مسدود شود و دسترسی‌های آژانس به سایت‌های نظامی در کشور نیز برقرار شود. البته می‌شود از طول کشیدن مذاکرات وین تا امروز، به این نکته پی برد که دیپلمات‌های ایرانی در برابر خواسته‌هایی از این دست قرار دارند و بدیهی است که نسبت به این موضوعات از خود مقاومت به خرج بدهند. به همین دلیل است که تاثیرت روانی این تطویل مذاکرات روی پارامترهای روانی بازار کالاهای اساسی و قیمت دلار، خودش را نشان می‌دهد و موجب افزایش مجدد نرخ ارز شد. 

البته آمریکا به این نکته وقوف کامل دارد که ایران در آستانه انتخابات قرار دارد و دولت برای ارائه یک دستاورد منجر به گشایش اقتصادی تا پیش از انتخابات تحت فشار است و به همین دلیل فشار بیشتری به مذاکره‌کنندگان ایرانی وارد می‌کند. انباشت مشکلات اقتصادی و مصائب ناشی از کرونا در کشور نیز، مزید بر علت شده است تا غربی‌ها زیاده‌خواهی شدیدتری را در دستور کار خود قرار دهند. با این حال نباید این نکته را از نظر دور داشته باشیم که دولت آمریکا از سویی در این مذاکرات، حفاظت از منافع ریاض و تل‌آویو را نیز در دستور کار خود دارد و به همین دلیل دیپلمات‌های آمریکایی به سه دستور کار در مذاکرات حضور دارند و همچنین کشورهای دیگر عضو برجام نظیر چین و روسیه و فرانسه نیز منافع متفاوت‌تری را دنبال می‌کنند. 

مجموع این عوامل باعث شده است تا پروژه مذاکرات برجام، تا به این اندازه فرسایشی شود و دسترسی به یک توافق جامع و فراگیر به تاخیر بیافتد. با این حال من بر این باورم که این توافق ظرف یک ماه آینده قابل دستیابی است اما بعید است که در کوتاه مدت جز برخی از آثار روانی مثل کاهش قیمت دلار، تاثیر اقتصادی فراگیری بر کشور داشته باشد و احتمالا نتایج این توافق در دولت آینده هویدا خواهد شد.