بررسی وضعیت تکفل معیشتی در کشور

براساس آخرین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار، جمعیت کشور از حدود ۱۹ میلیون نفر در سال ۱۳۳۵ به حدود ۸۰ میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده است یعنی در یک دوره ۶۰ ساله سالی یک میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده شده و انتظار می‌رود تا سال ۱۴۳۰ جمیعت به ۱۰۱ میلیون نفر برسد.

همچنین بررسی آمارها نشان می‌دهد که پنجره جمعیتی ایران از اوایل دهه ۱۳۸۰ بازشده است. پنجره جمعیتی در واقع به شرایطی اطلاق می‌شود که تعداد جوانان یا افراد فعال در سنین کار یا به عبارتی جمعیت تولیدکننده در یک کشور به طور قابل توجهی بیشتر از افراد سالمند و کودک و نوجوان یا جمعیت مصرف‌کننده است.

این پنجره فرصت و پتانسیل بالقوه جمعیتی، نیازمند فراهم آوردن محیط و بسترهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و اتخاذ خط مشی‌های مناسب است و صرف گشودن پنجره جمعیتی نمی‌تواند موجب رشد و توسعه اقتصادی شود.

پنجره جمعیتی به عنوان مولفه‌ها کلیدی بازار کار است که بر بار تکفل و مشارکت اقتصادی موثر است. پایین بودن نسبت اشتغال به جمعیت یعنی بار تکفل، بدان معنا است که به ازای هر نفر شاغل چند نفر در قبال آن تامین معاش می‌شوند.این شاخص جمعیتی و اقتصادی است که از مجموع جمعیت صفر تا ۱۴ سال و ۶۵ سال به بالا بر جمعیت در سنین فعالیت حاصل می‌شود.

عوامل مختلفی همچون ساختار سنی جمعیت، میزان زاد، تراکم تعداد کودکان و سالمندان و به دنبال آن افزایش افراد غیرفعال، بر مقدار شاخص تاثیرگذار است و می‌تواند آن را دستخوش تغییر کند و از این شاخص‌ برای ارزیابی بازار کار استفاده می‌شود.

هر چه مقدار شاخص بار تکفل معیشتی بزرگتر باشد، فشار وارده بر جمعیت شاغل برای تامین معاش افراد تحت تکفل افزایش می‌یابد.

از منظر دیگر می‌توان گفت کوچک بودن این شاخص بیانگر سطح مطلوب رفاه اقتصادی جامعه و قدرت پس‌انداز بیشتر و بزرگ بودن آن حاکی از کاهش سطح رفاه جامعه است.

در کشورهای توسعه یافته جمعیت صفر تا ۱۴سال کمتر و جمعیت سالخورده بیشتر است و در جوامع در حال توسعه به دلیل زاد و ولد بالا جمعیت زیر ۱۴ سال بیشتر و جمعیت سالخورده کمتر است.

در ایران نیز نسبت وابستگی (بار تکفل) به دلیل تغییر در میزان زاد، در بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ با فراز و نشیب­‌های بسیاری روبه‌رو بوده که تحت تاثیر ساختمان سنی جمعیت قرار گرفته است.

بار تکفل در سال ۱۳۳۵ برابر ۸۵.۷ درصد بود و روند رشد آن تا سال ۱۳۶۵ ادامه داشته است و بسیاری اوقات از گذشتگان شنیدیم که می‌گویند «در گذشته یک نفر کار می‌کرد و چند نفر می‌خوردند» اما در سال ۱۳۷۰ این رقم به ۷۸ درصد رسید و در ۱۰ سال بعد شاخص بار تکفل به ۴۳.۴ درصد کاهش یافت و این روند کاهشی تا سال ۱۳۹۰ ادامه پیدا کرد و به کمترین حد خود یعنی ۴۱ درصد رسید. آخرین آمار نشان می‌دهد که بار تکفل در سال ۱۳۹۵ برابر ۴۳ درصد بود و پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که این شاخص (بار تکفل) تا سال ۱۴۳۰ روند رشد ضعیفی را ادامه دهد.