سایه سنگین جنگ اوکراین بر قیمت غذا در جهان

حمله روسیه به اوکراین آثاری منفی بر امنیت غذایی کشورها در سطح جهانی داشته است. امنیت غذایی کشورهای خاورمیانه‌ای نیز که پیش از جنگ اوکراین وضعیت خوبی نداشت در پی این جنگ بدتر و بدتر شده است.

در مصر که نان یکی از خوراکی‌های اصلی به شمار می‌رود ۸۰ درصد گندم وارداتی از روسیه و اوکراین تأمین می‌شود. این کشور در سال ۲۰۲۰ بالغ‌بر ۸.۲ میلیون تن غلات از روسیه وارد کرد. با حمله روسیه به اوکراین قیمت غلات در مصر سر به آسمان گذاشته و مصرف‌کنندگان مصری را در تأمین غلات موردنیاز خود به مشکل انداخته است.

مصر تنها کشوری نیست که چنین مشکلاتی داشته باشد. در سراسر خاورمیانه که بزرگ‌ترین واردکننده غذا در میان مناطق جهان محسوب می‌شود چالش ناامنی غذایی در حال تشدید است. به‌طور متوسط بیش از ۵۰ درصد غذای مصرفی در خاورمیانه وارداتی است. در برخی کشورها مثل امارات ۹۰ درصد نیازهای غذایی مردم از طریق واردات تأمین می‌شود.

آمار بانک جهانی نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۰ بالغ‌بر ۲۰ درصد مردمان جهان که امنیت غذایی نداشته‌اند در این منطقه ساکن بوده‌اند. این در حالی است که تنها ۶ درصد جمعیت جهان در این منطقه زندگی می‌کنند. به‌علاوه بیش از ۵۵ میلیون نفر از جمعیت ۴۵۶ میلیون نفری خاورمیانه با سوءتغذیه مواجه هستند. وضعیت سوءتغذیه مردم به‌ویژه در کشورهایی مثل سوریه و یمن وخیم است.

کورین فلیشر مدیر برنامه غذای جهان در منطقه خاورمیانه گفت: ما شدیداً نگران میلیون‌ها نفری هستیم که در منطقه به دلایلی مثل جنگ و تغییرات آب و هوایی و شیوع کرونا به مشکل کمبود مواد غذایی دست و پنجه نرم می‌کنند.

به گفته وی جنگ اوکراین بر مشکلات این منطقه که وابستگی شدیدی به واردات مواد غذایی دارد افزوده است و درنتیجه آن قیمت آرد گندم و روغن گیاهی که دو ماده مهم غذایی در منطقه هستند رو به افزایش گذاشته است. قیمت روغن خوراکی در یمن ۳۶ درصد و در سوریه ۳۹ درصد طی ماه‌های اخیر افزایش یافته است. قیمت آرد گندم نیز در لبنان ۴۷ درصد و در لیبی ۱۵ درصد رشد داشته است.

مدیر یک شرکت غذایی در خاورمیانه گفت: کشورهای خاورمیانه‌ای با بحران غذا روبرو هستند که درنتیجه آن قیمت مواد غذایی و نارضایتی‌های مردمی افزایش یافته است. این کشورها باید هرچه سریع‌تر برای بهبود امنیت غذایی خود کاری انجام دهند.

به گفته وی با توجه به رشد بالای جمعیت و محدودیت منابع آب‌وخاک وابستگی این منطقه به واردات مواد غذایی همچنان رو به افزایش خواهد داشت مگر آن‌که دولت‌های منطقه اقداماتی را برای تأمین امنیت غذایی مردم خود و تضمین تولید و عرضه پایدار مواد غذایی در داخل انجام دهند.

ابتکارات برای حل مشکلات

برای کشورهای منطقه به‌طور فزاینده‌ای مهم شده است که روش‌های جدید و مدرن کشت گیاهان را یاد بگیرند و ابتکارات و فنّاوری‌های مدرن را برای داشتن یک کشاورزی پایدار و ارتقاء درآمد کشاورزان و همچنین افزایش امنیت غذایی خود به اجرا بگذارند.

اتخاذ چنین رویکردی برای خاورمیانه ضروری است؛ منطقه‌ای که زمین‌های کشاورزی کمتر از یک‌چهارم مساحت آن را تشکیل می‌دهند. بیشتر زمین‌های این منطقه خشک و نیمه‌خشک هستند. به‌علاوه درحالی‌که کشاورزی منطقه عمدتاً وابسته به آب باران است بارش باران در منطقه بسیار کم است و طی سال‌های اخیر میزان بارندگی‌ها کاهشی بیش از پیش داشته است.

پژوهشگران پیش‌بینی کرده‌اند با تداوم گرم شدن هوا منطقه خاورمیانه طی سال‌های آینده خشک‌تر خواهد شد و میزان بارندگی‌ها در این منطقه کمتر و پیش‌بینی‌ناپذیرتر خواهد شد. به‌علاوه حوادث آب و هوایی غیرعادی مثل سیل بیشتر خواهد شد و در اثر تخریب خاک بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی منطقه دیگر برای کشت و کار مناسب نخواهند بود.

محمد تازروتی یک فعال زیست‌محیطی گفت: شرایط شدید خشکی آب‌وهوا کشاورزان کوچک در منطقه را مجبور خواهد کرد بیشتر از گذشته به آبیاری، کود شیمیایی و آفت‌کش‌ها برای برداشت محصول روی بیاورند.

سهم کشاورزی از اقتصاد منطقه، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. برای مثال کشاورزی در مراکش سهم ۱۲ درصدی از اقتصاد و سهم ۳۳ درصدی از اشتغال دارد و این رقم برای مصر به ترتیب ۱۱ درصد و ۲۱ درصد است.

به‌طور متوسط سهم کشاورزی از کل اقتصاد منطقه ۱۳ درصد است و یک‌چهارم مردمان خاورمیانه از کشاورزی ارتزاق می‌کنند.

آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۸.۴ میلیارد دلار مواد شیمیایی در بخش کشاورزی خاورمیانه مصرف‌شده و پیش‌بینی می‌شود این رقم در ۵ سال آینده رشد سالانه ۲.۸ درصدی داشته باشد و به ۲۱ میلیارد دلار برسد.

مصرف مواد شیمیایی در بخش کشاورزی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. مصر، مراکش، الجزایر و تونس در شمال آفریقا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده این مواد هستند و در غرب آسیا اردن، ایران و بحرین بیش از دیگران مواد شیمیایی مصرف می‌کنند.

کشاورزی خُرد ستون اصلی تولید غذا در خاورمیانه را تشکیل می‌دهد. کشاورزان خُرد که زمین‌های کوچک دارند در برابر اثرات تغییرات آب و هوایی، آفت‌ها، بیماری‌ها و مانند آن بسیار آسیب‌پذیر هستند. بهره‌وری پایین و کاهش فزاینده تولید به دلیل اختلال در دسترسی به مواد اولیه نیز از مشخصات این نوع کشاورزی است.

کارشناسان می‌گویند آفت‌ها اگر کنترل نشوند می‌توانند ۴۰ درصد محصول را نابود کنند اما تغییرات آب و هوایی مثل خشکسالی اگر با ابتکارات ما همراه نباشند این امکان را دارند که ۱۰۰ درصد تولید را نابود کنند.

خشکسالی مشکل آفت‌ها و بیماری محصولات را در منطقه تشدید کرده است. در واکنش به این مشکل، صنعت تولید مواد شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها در منطقه رشد و توسعه خوبی یافته است. شرکت‌های مهم تولیدکننده حشره‌کش‌ها و محصولات بیوتکنولوژی از سراسر جهان به این منطقه آمده‌اند تا نه‌تنها از محصولات تولیدی حفاظت کنند بلکه میزان سلامت و تولید پایدار آن‌ها را افزایش دهند.

با توجه به کم‌آبی، کشاورزان منطقه باید از حداقل سامانه‌های آبیاری و کشاورزی استفاده کنند. استفاده از آبیاری قطره‌ای رواج پیداکرده و به این وسیله با حداقل مصرف آب می‌توان خاک را مرطوب نگه داشت.

به دلیل کم‌آبی، کشاورزان به سمت کشت محصولاتی روی آورده‌اند که به آب کم نیاز دارند. از بین بردن علف‌های هرز در این شرایط بسیار مهم است و کشاورزان نباید در استفاده از علف‌کش‌ها مقاومت به خرج دهند. به‌ویژه از بین بردن علف‌های هرز در مزارع غلات و سیب‌زمینی حائز اهمیت است. البته بسیاری از کشاورزان خرده‌پا سرمایه لازم برای خرید این مواد را ندارند. به‌رغم وجود شرکت‌های داخلی تولیدکننده آفت‌کش‌ها بخش مهمی از نیاز منطقه به این مواد از خارج تأمین می‌شود.