وعده ایجاد ۱ میلیون شغل عملی نشد / فضای اشتغال ما نگران کننده است؟

کسب و کار، یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در هر کشوری است که دولت باید برای مردم کشور، شرایط داشتن یک کسب و کار خوب و مطمئن را فراهم کند. ایجاد شغل برای مردم بسیار اهمیت دارد. اصلی‌ترین وظیفه دولت، حمایت از ایجاد کار و اشتغالزایی است. با وجود کمبود شغل در ایران، عده‌ای به سوی کسب و کارهای اینترنتی روی آوردند و عده‌ای دیگر در تاکسی‌های اینترنتی مشغول به کار شدند اما با گذشت زمان، گرانی بنزین و فیلترینگ، ضربه محکمی به کسب و کارها وارد شد. تعداد زیادی شغل به واسطه فیلترینگ از بین رفت و کرایه تاکسی‌های اینترنتی به دلیل افزایش نرخ بنزین افزوده شد و کم تر کسی از تاکسی اینترنتی استفاده می‌کند.

بسیاری از کارشناسان اقتصادی و بازار کار بر این باور هستند که ضربه فیلترینگ به بازار کار بسیار سنگین بوده است و تعداد بالایی شغل را نابود کرد.

۸۰ درصد انسان‌ها کارایی خود را از دست می‌دهند

کیا داوود اسفندیاری، کارشناس اقتصادی و کارآفرین ضمن حضور در موسسه صمت در گفتگو با خبرنگار گسترش نیوز پیرامون بازار کار و تغییر و تحولات آن با وجود گسترش فناوری گفت: جهان را اگر درنظر بگیریم، با ایران تفاوت‌های بسیاری دارد. پیشرفت و استفاده از فناوری در دنیا روند متفاوت با ایران دارد. برای مثال در بحث هوش مصنوعی، پیش‌بینی می‌شود که با گذشت زمان، ۸۰ درصد انسان‌ها به آدم بی‌مصرف تبدیل شوند و دیگر هیچ نیازی به آنها نیست. بحث‌های بسیار جدی در زمینه هوش مصنوعی مطرح می‌شود که شاید قابلیت‌های دیگری غیر از هوش یا به خاطر سپردن اطلاعات برای انسان متصور باشد که انسان‌ها به سمت آن بروند. یعنی یک قابلیت‌های ناشناخته‌ای که شاید در دنیای قدیم وجود داشته و کسی دست به آن پیدا نکرده است.

اسفندیاری ادامه داد: بیاید کمی از دنیا فاصله بگیریم. یکی از ترند‌های بزرگی که با آن مواجه هستیم بحث فری لنسری بین‌المللی است. چنین امری به شدت درحال توسعه است و یک سبک زندگی متفاوتی را با خود به همراه دارد. برای مثال یکی از اتفاقات جالبی که ایجاد می‌کند، احیای لایف استال ( نومدی یا کولی‌ها ) است. فری لنسری بین‌المللی این امکان را می‌دهد که از هرجای دنیا بتوانید کاری را انجام دهید. برای مثال شما یک کد نویس هستید که تعهدی را به شرکتی داده‌اید. فرق نمی‌کند از کجای دنیا این اقدام را انجام دهید. با یک سیستم به راحتی می‌توانید تعهد خود را از هرکجا که هستید انجام دهید. این یک تحول است که شامل ما در ایران هم می‌شود.

این کارشناس اقتصادی و کارآفرین گفت: یک تغییرات در دنیا اتفاق می‌افتد که گرامر زندگی را عوض می‌کند. ما در ایران با این چالش مواجه هستیم که چرا به ریال درآمد داریم اما هزینه‌ها به دلار است؟ زمانی که بحث فری لنسری بین‌المللی مطرح می‌شود، شما می‌توانید در همه جای دنیا سفارش کار بگیرید و دستمزد دریافت کنید. چنین چیزی را می‌توان یک تحول جدی نام برد که در تمام دنیا تاثیرگذار است. اما این نکته را باید گفت که درکشور ما اتفاقات تلخی می‌افتد. یکی از این اتفاقات تلخ  در ایران، نبود رشد اقتصادی است. همچنین تشکیل سرمایه ثابت در ایران با روند منفی همراه بوده و عمدتا فضای کسب و کار، فضای نا مساعدی است. شاخص‌هایی که نشان می‌دهد فضای کسب و کار در یک کشور چگونه است، برای ایران منفی بوده است. رتبه ایران در شاخص تبدیل منابع به توسعه ۱۴۳ از ۱۴۷ کشور است. همچنین این نکته را باید اضافه کرد که رتبه ما در شاخص رفاه به شدت با سقوط همراه بوده است.

ایران محیط مساعد برای توسعه و ایجاد کسب و کار نیست

اسفندیاری ادامه داد: این شاخص‌ها نشان می‌دهد که وضع کشور ما خوب نیست. ایران محیط مساعدی برای توسعه یا ایجاد کسب و کار نیست. عموما سیگنال‌هایی که از طرف دولت‌ها و حاکمیت‌ها در ایران به سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی داده می‌شود در ۲ سال اخیر به شدت منفی شده است. دخالت‌های دستوری دولت‌ها در اقتصاد افزایش پیدا کرده و سرمایه‌گذاران احساس می‌کنند که دولت در ایران نه تنها حمایت نمی‌کند بلکه دخالت‌هایی می‌کند و این دخالت‌ها درحال پیشروی است. بی‌اهمیتی و احترام نگذاشتن به بخش خصوصی سیگنال‌های بسیار منفی را به همراه دارد. بسیاری از مناسبت‌ها و رویدادهایی که ابداع‌کننده آنها بخش خصوصی بوده، بدون حضور بخش خصوصی برگزار می‌شود. چنین امری، سیگنال‌های منفی به سرمایه‌گذار و کار آفرین وارد می‌کند که آقای سرمایه‌گذار و آقای کارآفرین، اینجا فضا نامساعد بوده و رو به بهبود نیست و حتی شرایط بدتر هم می‌شود.

وی افزود: توسعه قیمت‌گذاری دستوری،  دستورالعمل‌ها و نامه هایی که واردات و صادرات تعدادی کالا را ممنوع می کند، نشان دهنده این است که فضای اقتصادی ایران درحال بسته شدن است. باید گفت؛ یکی از بسته‌ترین اقتصاد‌های دنیا هستیم و درحال‌حاضر از این هم بسته‌تر می‌شویم. نظریه پردازان بزرگ توسعه، می‌گویند که دولت‌ها می‌توانند ۲سر یک طیف باشند. دولت‌ها توسعه‌خواه چپاول‌گر و یا غارتگر‌ هستند. توسعه خواه‌ها بیشتر نقش پرورش دهندگی دارند و بیشتر کمک می‌کنند که یک کسب و کار ظهور کند.  دولت‌های چپاول‌گر، بیشتر تولی‌گری می‌کنند. ما هرطور با این الگو‌ها نگاه می‌کنیم، مشاهده می‌شود که ما الگوی توسعه خواه نیستیم. یا الگوی دیگری وجود دارد که می‌گوید دولت‌ها یا فراگیر هستند و یا بهره کش. طبق این الگو هم اگر نگاهی بی‌اندازیم، متوجه می‌شویم که به سمت بهره‌کشی می‌رویم. مفهوم فراگیری این است که یک رقابت واقعی وجود داشته باشد.

اسفندیاری عنوان کرد: شعاری در امریکا وجود دارد که منجر به موفقیت این کشور شد. امریکایی‌ها می‌گویند (تنها مانع موفقیت تو توانایی‌های تو است ) یعنی هرکس توانایی داری که می‌تواند باعث رشد شود. عامل خارجی مانند دولت و رقیب وجود ندارد و یک شرایط مساوی برای تمام افراد وجود دارد. اینکه کسی به لحاظ داشتن روابط حکومتی بتواند اعمال نفوذ کند تا رقیب خود را اذیت کند، برهم زدن رقابت است. اینکه نهاد‌ها و ادارات با قوانین پیچیده یا بروکراسی و پیچیدگی‌هایی که ایجاد می‌کنند به دنبال باج گیری و گیر انداختن کارآفرین بخش خصوصی باشد، موانعی است که درحال تشدید شدن است. یکی از موانع که این موضوع را تشدید می‌کند، بحث ناکارآمدی بروکراسی است. اینکه بروکراسی در خدمت دولت غیر توسعه‌ای باشد نشانه خوبی نیست. بروکراتهایی که انسان‌های متخصص و توانمندی نیستند، یکی از چالش‌های بزرگ جدی توسعه کسب و کارها در ایران است. مدیران دولتی و مدیرانی که در سازمان‌ها و ادارات هستند، آیا نخبگان و توانمند‌ترین آدم‌ها در کشور ما استخدام شدند و مورد گزینش قرار گرفته‌اند؟ یا افرادی که به دلیل روابط خاص رفاقتی یا الگوهای ایدئولوژیک در اولویت قرار گرفته‌اند. چنین چیزی به تنهایی یک چالش ایجاد کرده است.

قیمت گذاری‌ها دستوری انجام می‌شود

این کارشناس اقتصادی و کارآفرین اظهار کرد: یکی دیگر از چالش‌های بزرگ که با آن مواجه هستیم دستمزد یک بروکرات باید به میزانی باشد که بتواند زندگی خود را تامین کند. زمانی که یک مدیر دولتی، حقوق ۷ میلیونی دریافت می‌کند، یعنی خودمان این سیگنال را می‌دهیم که با گیر انداختن کارآفرین بخش خصوصی، خرج زندگی را دربیار. چنین امری در نامساعد کردن محیط کسب و کار، نقش بسیار مهمی دارد. حتی ما در مواردی که دارای رشد مثبت بوده‌ایم، به سمت سوی منفی شدن پیش می‌رویم. برای مثال، تامین آب، برق و گاز به مشکل خوردیم و همانطور که شاهد بودید با قطعی گاز مواجه بودیم. چون در بحث برق، قیمت‌گذاری دستوری انجام داده‌ایم و فضای رقابتی را فراهم نکرده‌ایم، شاهد آن هستیم که برق کمتر شده و از آن طرف، چون قیمت‌گذاری دستوری انجام شده است، به مصرف‌کننده جایزه داده می‌شود و به این دلیل کمبود برق بیشتر می‌شود و فضای کسب و کار به سمت و سوی نامساعد شدن می‌رود. صنایعی که در کشور ما، لابی بزرگ‌تر، منابع مالی بزرگتری دارند و دسترسی بیشتر به نهادهای حکومتی و دولتی دارند، درحال بلعیدن منابع اصلی ما هستند و شغلی را ایجاد نمی‌کنند. فضای اشتغال ما یک فضای بسیار نگران‌کننده و منفی است. آمار اشتغال نشان می‌دهد که وعده ایجاد یک میلیون شغل حقیقت ندارد.

 زمانی که فضای کسب و کار منصفانه باشد، شخص کارآفرین رشد می‌کند. قوانین رقابت سالم و همچنین بروکراسی کارآمد نقش بسیار مهمی در توسعه کسب و کار دارد.

وی افزود: حدود ۱ میلیون نفر به دلیل کرونا از تعداد شاغلان کاسته شد. در سال ۱۴۰۰ این تعداد به ۲۳ میلیون و ۴۳۶هزار نفر رسید. یعنی چیزی حدود ۲۰۰ هزار نفر افزایش یافت. درسال ۱۴۰۱‍ طبق گفته دولت و همچنین وعده ایجاد ۱ میلیون شغل این تعداد به ۲۳ میلیون ۴۴۷ هزار نفر. یعنی فقط ۱۱ هزار نفر به تعداد شاغلان افزوده شد. مثل این است که ۱میلیون نفر را اخراج کنیم و ۱ میلیون نفر را استخدام کنیم بعد بگوییم که ما شغل ایجاد کرده‌ایم. یعنی اون ۱ میلیون شغلی که با آمدن کرونا از بین رفت، هنوز برنگشته است. باید گفت اگر دولت هیچ اقدامی هم انجام نمی‌داد و شرایط اقتصاد ما خیلی فاجعه آمیز نبود، قطعا باید این شغل‌های دست رفته بر می‌گشت. مقدار شغل‌های از دست رفته بسیار بالا است.

وی گفت: شغل تولید کردنی نیست و با پول ایجاد نمی‌شود. این تصور اشتباه کودکانه وجود دارد که ما تسهیلات داده‌ایم تا شغل ایجاد شود. تا زمانی که فضای کسب و کار مساعد وجود نداشته باشد، شغل ایجاد نخواهد شد. زمانی که فضای کسب و کار مساعد وجود داشته باشد، جذب سرمایه‌گذار و تشکیل سرمایه اتفاق می‌افتد و فرار سرمایه داخلی اتفاق نخواهد افتاد. تمام این معیار‌ها سبب ایجاد شغل می‌شود. اتفاقی که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده این است که تمام صنایع اشتغالزا به‌تدریج در حال حذف شدن هستند. برای مثال صنعت دخانیات ما به طور کامل از بین رفته است. تمام کشاورزان که برای کارخانجات دخانیات کار می‌کردند رها شده‌اند و تولید داخل دخانیات کشور به هیچ تبدیل شده است. آمار بسیار نگران کننده‌ای از تولید نگران‌کننده دخانیات در سال جاری وجود دارد.

اسفندیاری درباره تاثیر فیلترینگ بر کسب و کارهای مجازی گفت: تعداد زیادی از کسب و کارهایی که در اینستاگرام بودند از بین رفته‌اند و فیلترینگ ظلم بزرگی به این افراد بود. نکته بدتر اینکه، زمانی که به اطمینان مردم لطمه وارد می‌شود و اعتمادسازی صورت نمی‌گیرد، کسب و کارها از بین می‌رود. کسب و کارهای بسیاری به دلیل فیلترینگ از بین رفتند، کسب و کارهای بسیاری به دلیل چالش‌های ناشی از ناآرامی‌های پارسال از بین رفت، تعداد دیگری به واسطه برخوردهای سلیقه‌ای در موضوعات قانون حجاب به چالش کشیده شدند و از بین رفتند. تعداد زیادی از کسب و کارهای دیگر نیز به علت قوانین جدید مالیاتی به چالش‌های بزرگی کشیده شدند. در قوانین جدید مالیاتی، ممیز‌ها بسیار تاثیرگذار است. بسیاری از کسب و کارها با این شرایط نمی‌توانند ادامه دهند و شرایط برایشان دشوار شده است. سامانه مودیان مالیاتی، یک نفر را نیاز دارند که فقط برای سر و کله زدن با یک سامانه مشکل دار، حضور داشته باشد. تورم، بی‌ثباتی و سایر موضوعات سیاسی، تاثیر منفی خود را گذاشته است که بسیاری از کسب و کارها، توان ادامه دادن نداشته باشند.